آسکو

آسْکو، فیلمی مستند به کارگردانی محمدعلی هاشمزهی که از دیدگاه مردم‌شناختی به موضوع صحرانشینی در شهرستان چابهار و نگهداری شتر پرداخته است. 
شهر ساحلی چابهار (در جنوب بلوچستان) از نظر طبیعی و جغرافیایی، منطقه‌ای بکر است که در روستاهای مرزی آن (مثل ریمدان و کلانی)، به سبب نزدیکی با مرز و موقعیت اقلیمی، شترداری سابقه‌ای دیرینه داشته، و از شتر برای حمل و نقل کالا از بندر چابهار به شمال بلوچستان استفاده می‌شده است. بخشی از صحرای ریمدان و کلانی به سبب وجود جنگلهای محدود و روییدن گیاه حرّا، مناسب‌ترین منطقه برای پرورش شتر است. در این منطقه گلۀ شتر را «بَگ» و گله‌دار را «بَگ جَت» می‌نامند. «جت»ها طایفه‌ای هستند که نام آنها در بلوچستان، با فرهنگ شترداری و شترسواری آمیخته است (بلوچزهی، «بررسی ... »، بش‍ ). 
هاشمزهی برای به تصویر درآوردن زندگی مردمان این ناحیه و ارتباطشان با شتر، بر زندگی یک «جت» به نام کَنر کَلْمتی و شترش «آسکو»، که هم‌سن هستند، متمرکز شده است. او در این فیلم خاطرنشان می‌کند در بلوچستان شتر به این سبب که مرکب پیغمبر(ص) بوده است، حیوانی مقدس و قابل احترام شمرده می‌شود، و از آن‌رو، پشم شتر در تولید فرش و زیرانداز کاربرد ندارد، بلکه در بافت عبا و یا انواع پوشاک از این نوع پشم استفاده می‌کنند. 
در فرهنگ لغات بلوچی کلمۀ «آسکو» (به معنی آهو) جایگاه ویژه‌ای دارد و به افراد یا موجودات دوست داشتنی و زیبا اطلاق می‌شود (بلوچزهی، «آسکو ... »، بش‍ )؛ از این‌رو، رابطۀ عاطفی کنر و آسکو، این امکان را برای فیلم‌ساز فراهم آورده است که به آداب و رسوم و فرهنگ اصیل بلوچ و همچنین به زوایای مهم انسان‌شناختی آن توجه خاصی داشته باشد (همانجا). پاره‌ای از این زوایای مهم از این قرارند: آذین بستن شتر برای عروسی، سوار شدن داماد بر شتر و رفتن کنار برکه برای شست‌وشو و طهارت، سوارکردن داماد با یک پسر بچه به نیت اینکه فرزند اولش که در زبان محلی به آن «پورانی» می‌گویند، پسر شود. این فیلم همچنین با نشان دادن زندگی کنر در صحرا و زیر چادر یا سایه‌بانی از حصیر، تصاویری در اختیار مردم‌شناسان و جامعه‌شناسان فرهنگی قرار می‌دهد تا به بحث دربارۀ سکونتگاه غیررسمی در زاهدان بپردازند («نمایش ... »، بش‍‌ ). توجه فیلم‌ساز به رگه‌هایی از فرهنگ بلوچ، سبب شد که مستند آسکو در چند جشنوارۀ بین‌المللی مثل کیش، آلماتی (قزاقستان) و ایدفا (آمستردام) با اقبال روبه‌رو شود («گلایه‌ها ... »، بش‍ ). 
این فیلم که تحقیق و نوشتن متن گفتار آن نیز به عهدۀ محمد‌علی هاشمزهی بوده است، باسرمایۀ احسان محمد حسنی تهیه و توسط محمد مجلل تصویربرداری شده، و مدت زمان آن 25 دقیقه است. 

مآخذ

بلوچزهی، محمد، «آسکو و نگاه انسان‌شناسانه به فرهنگ بکر بلوچستان»، انسان‌شناسی و فرهنگ (9993) (مل‍‌ )؛ همو، «بررسی دوروی سکۀ فرهنگ رو به زوال شترداری در بلوچستان: فصلی برای طنازی و تاخت و تاز زیبا شتران بلوچ»، همان (11136) (مل‍‌ )؛ «گلایه‌های یک مستندساز»، رای‌بُن (مل‍‌ )؛ «نمایش فیلمهای مستند آسکو و بهارگاه»، میراث فردا (مل‍ )؛ نیز: 

Anthropology, http: / / www.anthropology.ir / node / 9993; ibid, 11136; Mirasfarda, http: / / www.mirasfarda.org / ?p=3267; Rybon, http: / / www. rybondoc.com. 
عباس بهارلو