ایران شناسی، بنیاد

ایران‌شناسی، بنیاد \ bonyād-e īrān-šenāsī\ ، مؤسسه‌ای علمی ـ پژوهشی، آموزشی و فرهنگی (آغاز فعالیت: 1378 ش). 
به موجب اساسنامۀ مصوب بنیاد در اردیبهشت‌ماه 1376 در شورای گسترش آموزش عالی کشور، بنیاد ایران‌شناسی به نهاد ریاست‌جمهوری وابسته است و براساس ضوابط و مقررات پژوهشی مصوب وزارت علوم فعالیت می‌کند («آشنایی کوتاه ... »، 17؛ چهار سال ... ، 17). این بنیاد، از مهر ماه 1378 با فعالیتهای تحقیقاتی، آموزشی، فراهم‌آوردن امکانات پژوهشی و آموزشی و اطلاع‌رسانی در زمینه‌های فرهنگی ـ تاریخی، زبانی و گویش‌شناسی، جغرافیایی، برگزاری همایشهای متعدد و نیز فعالیتهای دیگر در ایران، کوشیده است بر پژوهشهای میان‌رشته‌ای مرتبط با وجوه مختلف تاریخ و تمدن و فرهنگ، زبان و ادبیات فارسی و گویشهای محلی، باستان‌شناسی، آداب و رسوم و قوم‌شناسی در ایران تأکید ورزد (همان، 11؛ «آشنایی کوتاه»، همانجا). ایجاد زمینه‌های مطالعۀ مباحث ایران‌شناسی، سامان‌دادن به تحقیقات ایران‌شناسی، ابداع شیوه‌های نو در پژوهشهای میان‌رشته‌ای و پیشنهاد آن به دیگر نهادهای مطالعاتی ایران‌شناسی در ایران و خارج از کشور، و تقویت حس میهن‌دوستی و تحکیم ارکان هویت ملی و مقاومت در برابر جلوه‌های گوناگون تهاجم و ستیزه‌جوییهای فرهنگی، از هدفهای اعلام‌شدۀ این بنیاد است ( چهار سال، 17- 18؛ نیز نک‍ : «آشنایی کوتاه»، همانجا). 

وظایف

از مهم‌ترین وظایف بنیاد ایران‌شناسی به این موارد می‌توان اشاره کرد: تأکید بر مطالعات و تحقیقات جدید علمی، گردآوری اطلاعات و مستندات لازم برای اجرای آن در زمینه‌های مختلف ایران‌پژوهی (اعم از مراجع و منابع مکتوب چاپی و خطی، اسناد تاریخی و مجموعه‌های هنری و موزه‌ای، صنایع دستی و یادگارهای شخصیتهای علمی، سیاسی، مذهبی و ملی، مظاهر آداب و رسوم فرهنگ عامیانۀ مردم) و تدوین طرحهای پژوهشی در زمینۀ ایران‌شناسی و تمدن ایران و اسلام و کمک به اجرا و انتشار نتایج این قبیل تحقیقات، ایجاد یا تقویت کرسیهای ایران‌شناسی و رشته‌های مرتبط با آن (مانند زبان و ادبیات فارسی) از طریق تدوین و اجرای برنامه‌های آموزشی در دانشگاههایی که در حوزۀ ایران‌شناسی در خارج یا داخل کشور فعالیت می‌کنند، و ایجاد شبکۀ اطلاع‌رسانی و بانک اطلاعات کارنامه‌های ایران‌شناسان و اسلام‌شناسان و دانشگاهها و مراکز علمی و فرهنگی و کتابخانه‌ای ( چهار سال، 18-20؛ «آشنایی کوتاه»، همانجا). 
در 1382 ش، رشتۀ تحصیلی ایران‌شناسی در مقطع کارشناسی ارشد با همکاری دانشگاه شهید بهشتی در این بنیاد تأسیس شد. این رشته از چند گرایش تشکیل می‌شود: ایران‌شناسی عمومی؛ ایـران‌شناسی ـ فرهنگ و مردم و آداب و رسوم و میراث فرهنگی؛ ایـران‌شناسی ـ تاریخ. پـذیرش دانشجو در رشتـۀ ایران‌شناسی از سال تحصیلی 1383-1384 ش آغاز شد ( چهار سال، 194-195؛ «آشنایی با برنامه‌ها ... »، 26؛ نیز برای جزئیات بیشتر دراین‌باره، نک‍ : همان، 27-37). 

ساختار تشکیلاتی

بنیاد ایران‌شناسی 4 رکن دارد: ریاست عالیه، هیئت‌امنا، رئیس بنیاد، و شورای پژوهشی ( چهار سال، 21). رئیس‌جمهور ریاست عالیۀ بنیاد را به عهده دارد؛ هیئت‌امنا عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری بنیاد است، و اعضای آن عبارت‌اند از: رئیس‌جمهور یا رئیس هیئت‌امنا به نمایندگی از سوی او؛ وزیران علوم، فرهنگ و ارشاد اسلامی، امور خارجه و رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی یا نمایندگان هریک از این مقامها؛ رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ رئیس بنیاد ایران‌شناسی؛ و 4 تا 6 تن از دانشمندان یا شخصیتهای فرهنگی یا اجتماعی محلی و کشوری که به حکم رئیس‌جمهور برای 4 سال منصوب می‌شوند. رئیس هیئت‌امنا از میان اعضا انتخاب، و با حکم رئیس‌جمهور برای 4 سال منصوب می‌شود. هیئت‌امنا دبیرخانه‌ای دارد و دبیر آن رئیس بنیاد است (همان، 21-23) که از میان اعضای هیئت‌امنا یا خارج از آن برای 4 سال با حکم رئیس‌جمهور منصوب می‌شود. 
معاونتهای بنیاد عبارت‌اند از: معاونت پژوهشی با زیرمجموعه‌های طرحهای پژوهشی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد، ترجمه و تدوین دفترهای ایران‌شناسی (برای اطلاع بیشتر از وظایف و طرحهای این معاونت، نک‍ : همان، 24، 131 بب‍ ؛ «طرحها ... »، 19-30)؛ معـاونـت اداری ـ مالی؛ معاونت اطلاع‌رسـانی و همکاریهای علمی و بین‌المللی که انجمن بین‌المللی همکاریهای ایـران‌شنـاسی از جملۀ زیرمجموعه‌های آن به شمار می‌رود (نک‍ : چهار سال، 65 بب‍ ؛ برای جزئیات بیشتر، نک‍ : «بانک اطلاعات ... »، 17-39)؛ شورای معاونان متشکل از معاونان و رؤسای واحدها؛ شورای رهبری فناوری اطلاعات و ارتباطات متشکل از اعضای شورای معاونان، مدیر امور مالی و مدیر واحد رایانه؛ شورای برنامه‌ریزی تحصیلات تکمیلی متشکل از معاونان بنیاد، مدیران تحصیلات تکمیلی و گروه آموزشی؛ واحد امور استانها، و خبرنامه؛ شورای پژوهشی متشکل از: رئیس بنیاد به‌عنوان رئیس شورای پژوهشی، یکی از اعضای هیئت‌امنا به نمایندگی از این هیئت، معاون پژوهشی بنیاد به‌عنوان دبیر شورا، و 3 تا 7 تن به پیشنهاد رئیس بنیاد و با تأیید هیئت‌امنا ( چهار سال، 24-31). 
بخشی از منابع مالی بنیاد از سوی دولت و بخش دیگر از کمکها و هدایای نقدی اشخاص حقیقی و حقوقی تأمین می‌شود (همان، 186-187). 

شعبه‌های استانی

محل اصلی بنیاد ایران‌شناسی در تهران است، اما از 1377 ش با همکاری مدیران و ایران‌دوستان و فرهیختگان محلی، شعبه‌هایی نیز در شهرستانها دایر شده است (نک‍ : ادامۀ مقاله). اهداف و وظایف شعبه‌های استانی بنیاد، همان اهداف و وظایف بنیاد ایران‌شناسی است که متناسب با امکانات بومی و محلی تغییراتی در آن لحاظ می‌شود (نک‍ : بخش نخست مقاله؛ برای اطلاع بیشتر از اهداف و وظایف شعبه‌ها، نک‍ : چهار سال، 207- 208). بنیاد ایران‌شناسی تاکنون (تابستان 1388 ش) بیش از 15 شعبه در استانهای مختلف کشور دایر کرده، و شعبه‌ها در حال افزایش است (برای جزئیات بیشتر از فعالیتها و طرحهای انجام‌شده در شعبه‌های بنیاد، نک‍ : همان، 33 بب‍ ؛ «آشنایی با مراکز ... »، 29-50؛ «بانک اطلاعات»، 19-25). 
انتشار و چاپ آثار تألیفی و ترجمه‌ای (اعم از کتاب، مجله، فهرستهای موضوعی، فصلنامۀ تخصصی ایران‌شناسی، گزارشهای سالانه) و تصویری و مرتبط با پژوهشهای ایران‌شناسی از جملۀ فعالیتهای بنیاد به شمار می‌رود ( چهار سال، 18-20؛ «آشنایی کوتاه»، 17). 

مآخذ

«آشنایی با برنامه‌های تحصیلات تکمیلی در بنیاد ایران‌شناسی»، گزارش ایران‌شناسی، تهران، 1382 ش، گزارش شم‍ 7؛ «آشنایی با مراکز اسناد، اطلاعات و کتابخانۀ بنیاد ایران‌شناسی»، همان، گزارش شم‍ 4؛ «آشنایی کوتاه با بنیاد ایران‌شناسی»، همان، گزارش شم‍ 1؛ «بانک اطلاعات مراکز و مؤسسات فعال در زمینۀ ایران‌شناسی»، همان، 1383 ش، گزارش شم‍ 5؛ چهار سال در خدمت ایران (گزارش برنامه‌ها و دستاوردهای بنیاد ایران‌شناسی)، تهران، 1384 ش؛ «طرحهای پژوهشی بنیاد ایران‌شناسی»، گزارش ایران‌شناسی، تهران، 1384 ش، گزارش شم‍ 9-10.

فرهاد طاهری