امام خمینی، بیت

امام خمینی، بیت \ beyt-e emām xomeynī\ ، منزل و دفتر امام خمینی (ره) از 28 اردیبهشت 1359 تا زمان رحلت وی در 13 خرداد 1368، جنب حسینیۀ جماران (تکیۀ بالا). 
با سکنا گزیدن امام در این محل، جماران به کانون تصمیم‌گیریهای مهم سیاسی ایران بدل شد و شهرتی جهانی یافت؛ همچنین تصمیمهای مهم کشور دربارۀ مسائلی چون جنگ تحمیلی و اعلان آتش‌بس و مواردی دیگر در این مکان اتخاذ شد. از آنجا که خانۀ امام و حسینیۀ جماران (تکیۀ بالا) در کنار یکدیگر واقع‌اند و حوادث آن دو نیز آمیخته با هم است، در این مقاله، به هر دو آنها پرداخته خواهد شد. 

خانۀ امام

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، امام خمینی همراه با بیت خود تا ماههای آخر 1358 ش در شهر قم حضور داشت و در این زمان، به‌سبب عارضۀ قلبی و بنا به توصیۀ پزشکان به تهران عزیمت کرد و به مدت یک ماه در بیمارستان قلب تهران (امروزه: شهید رجایی) بستری شد؛ اما پس از ترخیص از بیمارستان، به توصیۀ پزشکان، در تهران ماند؛ ازهمین‌رو، مقرر شد، مکانی برای وی در شمال شهر که هم دارای هوایی پاک و سالم، و هم از لحاظ مسائل امنیتی مطمئن باشد، فراهم شود. در آغاز، خانه‌ای سه ـ طبقه در محلۀ دربند متعلق به حاج آقا مشرف برای امام در نظر گرفته شد؛ اما به‌سبب بروز برخی مشکلات، قرار بر این شد که امام به مکان مناسب‌تری نقل مکان کند. ایشان همواره، بر انتخاب مکانی ساده، محقر و بی‌پیرایه تأکید می‌کرد؛ ازهمین‌رو، چنین منزلی در جماران برای اقامت ایشان در نظر گرفته شد. سرانجام، امام در 28 اردیبهشت 1359، به این خانه که در مجاورت حسینیۀ شمارۀ یک جماران یا تکیۀ بالا (نک‍ : ادامۀ مقاله) قرار داشت، وارد شد (چشمه‌ها ... ، 42-43؛ نورآقایی، بش‍ ‌). 
این خانه با مساحت 300 مـ 2 (150 مـ 2 زیربنا و 150 مـ2 حیـاط) مشتمل بر یک طبقه واقع در پشت حسینیۀ جماران، متعلق به حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی امام جمارانی بود و بنا به درخواست و پیشنهاد وی، به امام داده شد و ایشان نیز ماهیانه مبلغی حدود 000‘8 تومان به امام جمارانی اجاره‌بها می‌داد. این خانۀ محقر و ساده چند اتاق داشت. یکی از آنها، اتاقی با یک کاناپه و طاقچه بود که برای دیدارهای خصوصی امام در نظر گرفته شده بود و به اتاقی راه داشت که مجموعۀ محل زندگی و ملاقاتهای ایشان (داخلی و خارجی) را تشکیل می‌داد. ازجملۀ این ملاقاتهای مهم می‌توان به دیدار امام با ادوارد شواردنادزه، وزیر خارجۀ وقت شوروی سابق، در 1367 ش اشاره کرد. در اتاقهای دیگر نیز اعضای خانوادۀ امام ساکن بودند. در برخی از ساعات روز، امام در حیاط این خانه، قدم می‌زد و به رادیو گوش می‌کرد. بعدها، باغی نیز که در مجاورت این خانه قرار داشت و چشمه‌ای هم در آن جاری بود، خریداری، و به خانه افزوده شد. خانۀ دیگری هم که در مجاورت بیت قرار داشت، خریداری شد تا دفتر امام در آنجا مستقر شود. امروزه منزل امام با نگه‌داشتن وسایل شخصی ایشان به موزه بدل شده است و علاقه‌مندان از آن بازدید می‌کنند (نورآقایی، بش‍ ؛ چشمه‌ها، 43؛ «خانه ... »، بش‍‌ ؛ جماران، 3-5). 

حسینیۀ شمارۀ یک جماران یا تکیۀ بالا

حسینیۀ شمارۀ یک در میدان اصلی جماران، خیابان حسنی‌کیا، کوی نیایش واقع شده است و قدمت آن به 1275 ق بازمی‌گردد. این حسینیه در 1280 ق، توسط آیت الله سید ابراهیم جمارانی وقف روستای جماران گردید و در 1355 ش، به همت اهالی جماران بازسازی شد. این حسینیه پس از ورود امام به جماران، برای دیدارهای مردمی با ایشان در نظر گرفته شد، اما از آنجا که ساختمانی قدیمی داشت، بنای آن دوباره بازسازی شد؛ البته قرار بود داخل حسینیه نیز سفیدکاری و نقاشی شود، اما امام اجازۀ این کار را نداد (چشمه‌ها، همانجا؛ تحقیقات ... ). 
حسینیۀ جماران مشتمل بر دو طبقه است. طبقۀ بالا مخصوص خانمها و طبقۀ پایین ویژۀ آقایان است. در ضلع شمالی حسینیه هم، بالکنی کوچک قرار دارد که صندلی معروف امام، که سخنرانیهای خود را روی آن ایراد می‌کرد، در آنجا مستقر است. پل متحرکی نیز از سطح ایوان مشرف به حیاط تا بالکن حسینیه وجود دارد که برای سهولت رفت و آمد امام به حسینیه نصب شده بود؛ زیرا منزل ایشان در پشت حسینیه قرار داشت. بالکن حسینیه نیز حدود دو متر از سطح زمین فاصله دارد که در زمان حضور امام در حسینیه، زیر آن، یک ردیف از پاسداران با نظم و ترتیبی خاص می‌ایستادند (جماران، 4، 7؛ چشمه‌ها، 44). 
در آن دوره، هفته‌ای 3 یا 4 بار، دیدارهای مردمی با امام در این حسینیه برگزار می‌شد. در برخی از این دیدارها، امام سخنرانی می‌کرد و بسیاری از پیامها و مسائل مهم سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در این حسینیه با مردم در میان گذاشته می‌شد. پس از مدت کوتاهی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تشکیلات حفاظتی منسجمی نیز در جماران به‌وجود آورد. در حقیقت، مسئولیت حفاظت از امام و بیت او بر عهدۀ این نهاد بود. با توجه به دیدارهای عمومی و حضور جمعیت بسیاری که برای دیدار با ایشان به جماران می‌آمدند، مقرها و ایست بازرسیهای منظمی به‌خصوص در کوی نیایش تشکیل شد تا خطری امنیت امام را تهدید نکند. پس از ایست بازرسی و گذر از پیچ یک کوچه و نیز پیمودن سربالایی کوتاهی، حسینیه قرار داشت. لحظاتی پس از حضور مردم در حسینیه، امام همراه با فرزندش، حاج سید احمد خمینی، در بالکن حاضر می‌شد و به ابراز احساسات مردم پاسخ می‌داد. هنگام دیدارهای مردمی، هر شخص می‌بایستی کارت ملاقاتی را به همراه می‌داشت. در هنگام ورود و خروج امام، دو شعارِ «روح منی خمینـی ـ بت‌شکنی خمینی» و «خدایا خدایا تا انقلاب مهدی خمینی را نگهدار» بیش از هر شعار دیگری داده می‌شد. در آن زمان، که مصادف با جنگ ایران و عراق بود، بیشتر خانواده‌های رزمندگان، جانبازان و شهیدان برای دیدار ایشان به آنجا می‌آمدند. هنگامی که وضعیت جسمانی امام در خرداد 1368 ش رو به وخامت گذاشت، اهالی محلۀ جماران و گروههای بسیاری از همۀ نقاط ایران در این حسینیه گرد هم می‌آمدند و برای بهبود سلامتی ایشان دعا می‌کردند؛ اما سرانجام در 13 خرداد 1368 امام خمینی در بیمارستان فوق تخصصی قلب جماران (ه‍ م) درگذشت. پس از آن، سوگواران بسیاری در حسینیۀ جماران تجمع کردند و به عزاداری پرداختند (چشمه‌ها، 43-44). 
امروزه (1388 ش) در حسینیۀ جماران، به‌جز مراسم سوگواری در ماههای محرم و صفر، سخنرانیهای مختلفی دربارۀ مقام و منزلت امام ایراد می‌شود؛ همچنین در جریان انتخابات مجلس شورای ملی، ریاست جمهوری، مجلس خبرگان رهبری و شوراهای شهر و روستا این حسینیه جزو حوزه‌های رأی‌گیری است و مقامات بلندپایۀ نظام جمهوری اسلامی و اعضای بیت امام و دیگران در پای صندوقهای رأی در آنجا حضور می‌یابند. 
امروزه بیت و حسینیۀ جماران به مکانی با جذابیتهای گردشگری بدل شده، و ازاین‌رو، در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است («وجه ... »، بش‍ ‌). در جماران افزون بر حسینیۀ شمارۀ یک جماران یا تکیۀ بالا، حسینیۀ دو (تأسیس: 1370 ش)، و تکیۀ پایین (هم‌زمان با تکیۀ بالا) نیز وجود دارد. حسینیۀ جماران در تاریخ 15 اردیبهشت 1376 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. 

مآخذ

تحقیقات میدانی مؤلف؛ جماران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، بی‌تا؛ چشمه‌های انقلاب، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، 1387 ش؛ «حسینیۀ جماران»، کتاب اول (مل‍ ‌)؛ نورآقایی، آرش، «تور خمین تا تهران»، همشهری (2) (مل‍‌‌ )؛ «وجه تسمیۀ جماران و سمبلهایش»، همشهری (1) (مل‍‌ )؛ نیز: 

Hamshahrionline (1), www.hamshahrionline.ir/ news paper-arch/ vijenam/ Mahal/ 1383/ Mahele1/ 830723/ -vije.htm (acc. Feb. 9, 2010); ibid (2), www. hamshahrionline.ir/ News/ Printable.aspx?id=42065 (acc. Feb. 4,2010); Ketabeavval, www.ketabeavval.ir/ tehran/ 1949.aspx (acc. Feb.8, 2010). 
حسن موسوی‌زاده