اعظم، مسجد

اعظم، مسجد \ masjed-e aʾzam\ ، یا مسجد اعظمِ شهید شاه‎آبادی، مسجدی در خیابان دیباجی جنوبی، کوچۀ شهید غفوری، کوچۀ شهید فریدون خانی، محلۀ رستم‎آباد شمیران واقع در منطقۀ 3 شهرداری تهران.
به گفتۀ یکی از اهالی قدمت این مسجد به میانه‎های دورۀ قاجاریه می‌رسد. برخی از اهالی نیز معتقدند که این مسجد پس از مسجد امامزاده صالح (ع) از قدیمی‎ترین مساجد شمیران به شمار می‎آید. گفته می‎شود که زمین این مسجد توسط حاج آخوند رستم‎آبادی (ه‍ م) برای ساختن مسجد اعظم رستم‎آباد وقف شد و در سالهای پس از آن نیز توسط دیگر خیران رستم‎آباد ازجمله حاج محمد نوریان، حاج علی نوریان و حاج محمد محسنیان بازسازی و بر وسعت آن افزوده شد. 

امروزه این مسجد مساحتی حدود 000‘ 1 مـ2 دارد که در دو طبقه و زیرزمین و یک شبستان ساخته شده است. درگذشته در کنار مسجد امروزی تکیه‎ای وجود داشت کـه بعـدها ضمیمۀ مسجد شد («مسجد شهید ... »، بش‍ ؛ «مسجد اعظم ... »، بش‍ ؛ نوریان).
 شیخ محمدتقی رستم‎‎آبادی ــ نوۀ آخوند رستم‎‎آبادی ــ سالها امامت جماعت این مسجد را برعهده داشت تا آنکه در 1350 ش درگذشت. پس از آن با دعوت اهالی رستم‎آباد، حجت‎الاسلام و المسلمین شیخ مهدی شاه‌آبادی (1309-1363 ش)، فرزند آیت‎الله محمدعلی شاه‎آبادی، در 1351 ش به رستم‎آباد آمد و امامت مسجد اعظم را برعهده گرفت. شاه‎آبادی در بدو ورود به تعمیر و نوسازی بنای مسجد اهتمام ورزید و شخصاً در امور مربوط به بنّایی مسجد شرکت کرد. او پیش از انقلاب اسلامی موفق شد این مسجد را به پایگاهی برای مبارزه با حکومت محمدرضا شاه پهلوی بدل سازد و حرکتها و فعالیتهای بسیاری را در حوزۀ مسائل سیاسی و نظامی در این مسجد برنامه‎ریزی و هدایت کرد. در کنار این فعالیتها، این مسجد زیرنظر شاه‎آبادی از فعالیتهای مذهبی و فرهنگی غافل نبود. جذب جوانان محله، تشکیل جلسات مذهبی در کنار تهیه و تکثیر اعلامیه‎ها و نظریه‌های امام خمینی که از نجف ارسال می‎شد، بخشی از فعالیتهای شاه‎آبادی در این مسجد بود (مجتبى‎زاده، 79-81). 
در آن دوره جلسه‎های تفسیر قرآن کریم که در شبهای شنبۀ هر هفته در مسجد اعظم توسط شاه‎آبادی تشکیل می‎شد، از حال و هوایی خاص برخوردار بود (همو، 83). همچنین در آن دوره صندوق قرض‎الحسنه‎ای توسط شاه‎آبادی برای اهالی رستم‎آباد دایر شد. 
شاه‎آبادی در این دوره چندین بار توسط ساواک بازداشت شد. بخشی از مبارزۀ او در قالب موضوعات فرهنگی صورت می‎گرفت، به این نحو که موضوعات سیاسی و اجتماعی را در شکل برنامه‌های نمایشی به مردم عرضه می‌کرد. در شهریور 1355 در این مسجد، نمایشنامه‎ای عروسکی به اجرا درآمد. در واقع محتوای این نمایشنامه که به مدیریت شاه‎آبادی در مسجد اعظم به نمایش گذاشته شد، چهرۀ سیاسی ـ اجتماعی جامعۀ آن روز کشور را نشان می‎داد. این نمایشنامه موجب واکنش تند ساواک شد و شاه‎آبادی و بازیگران آن پس از احضار به ساواک بازجویی شدند (همو، 91-92). 
شاه‎آبادی پس از انقلاب اسلامی با آنکه مسئولیتهای زیادی از قبیل نمایندگی امام و نمایندگی مجلس شورای اسلامی را برعهده داشت، همچنان امام جماعت مسجد اعظم رستم‎آباد باقی ماند. او سرانجام در 1363 ش در جبهۀ جنگ ایران و عراق به شهادت رسید. پس از این واقعه برای قدردانی از او مسجد اعظم رستم‎آباد به مسجد اعظم شهید شاه‎آبادی تغییر نام یافت.
امروزه (1388 ش) امامت جماعت این مسجد برعهدۀ آیت‎الله سید محمدجواد مرعشی است و نمازهای صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشا به صورت جماعت برگزار می‎شود. همه‌روزه پس از خواندن نماز مغرب و عشا یک صفحه از قرآن تلاوت می‌شود. همچنین در پنجشنبه‌ شبها دعای کمیل و در سه‎شنبه ‌شبها دعای توسل و زیارت عاشورا در آنجا خوانده می‌شود. در شبهای قدر ماه رمضان پس از مراسم دعا و نیایش به شرکت‎کنندگان، سحری داده می‌شود و در شبهای هفتم تا دهم ماه محرم نیز عزاداران اطعام می‎شوند. به سنت همه‌ساله، عزاداران محلۀ رستم‎آباد در روز تاسوعا از محل مسجد اعظم رستم‎آباد به امامزادگان علی‎اکبر و اسماعیل در چیذر می‎روند و در آنجا مراسم سوگواری برپا می‎کنند. همچنین نمازگزاران این مسجد در ظهر روز عاشورا، نماز ظهر و عصر را در کنار مقبرۀ حاج آخوند رستم‎‎آبادی واقع در بوستان داور (اختیاریه) می‎خوانند و پس از آن برای صرف ناهار به مسجد اعظم می‎روند (نوریان).
این مسجد در حال حاضر از فعال‌ترین مساجد منطقه به شمار می‎آید. از قسمتهای مختلف این مسجد به پایگاه مقاومت بسیج کمیل، مؤسسۀ خیریه و دارالایتام حضرت جواد‎الائمه (ع)، صندوق قرض‎الحسنۀ ثامن‎الحجج (ع) و شرکت تعاونی مصرف و کانون فرهنگی مسجد می‌توان اشاره کرد. 
کانون فرهنگی مسجد با استفاده از استادان مجرب حوزه‎های علمیه به آموزش قرائت قرآن و احکام دینی می‎پردازد. صندوق قرض‎الحسنۀ ثامن‎الحجج (ع) نیز هر ماه نزدیک به 60 وام به اعضا پرداخت می‎کند و صندوق خیریۀ جوادالائمه (ع) بیش از 30 خانوادۀ نیازمند کمک را تحت پوشش قرار داده است و سالانه بیش از 30 جهیزیه برای نوعروسان نیازمند فراهم می‎کند. درگذشته چنار تنومندی روبه‎روی مسجد وجود داشته که نزد اهالی از تقدس برخورداربوده‌است. این درخت در سالهای اخیر خشک شده، و جای آن سقاخانه‎ای تعبیه‌شده‌‌است («مسجد شهید»، بش‍ ؛ نوریان).

مآخذ

مجتبى‎زاده، عبدالکاظم، زندگی و مبارزات حجت‎الاسلام و المسلمین شهید مهدی شاه‎آبادی، تهران، 1383 ش؛ «مسجد اعظم رستم‎آباد»، کتاب اول (مل‍‌ )؛ «مسجـد شهید شاه‎آبـادی، مسجد صدسالـۀ محـل»، همشهری (مل‍‌ )؛ نوریان، صادق (رئیس هیئت امنای مسجد اعظم رستم‌آباد)، مصاحبه با مؤلف؛ نیز:

Hamshahrionline, www.hamshahrionline.ir/ newspaper-arch/ vijenam/ mahal/ 1384/ Mahele3/ 840204 html; ketabeavval, www. ketabeavval.com/ Tehran/ 2265. aspx.

حسن موسوی‎زاده