افجه

افجه \ afje\ ، روستایی بزرگ واقع در دهستان لواسان کوچک، بخش لواسان. 
این روستا که مرکز دهستان لواسان کوچک به ‌شمار می‌رود، در ˚51 و ´41 طول شرقی، و˚35 و ´51 عرض شمالی، و در ارتفاع 079‘2متری از سطح دریا، در فاصلۀ 5کیلومتری شمال شرقی محلۀ ناران لواسان، دو کیلومتری شمال شرقی روستای هنزک، یک‌کیلومتری شمال روستای سینک، و در فاصلۀ 700‘1متری شمال‎ شرقی روستای انباج واقع است. شرق روستای افجه را کوههای چهارچشمه، تخت‌چالی، وَلِشَک، و پَنِه‌دره (پونه‌دره)، و شمال آن را کوههای اَفجه‌بَشم، ریزان، آتش‌کوه، و قسمت غرب آن را کوههای گوگرانه و گوخُسون در بر گرفته است. 
در شمال شرقی روستای افجه، رودخانه‌ای جریان دارد که پس از رسیدن به این روستا به سمت جنوب غربی منحرف می‎شود و پس از گذر از شرق روستاهای سینک و هنزک، به منطقۀ باغ‌دره می‎رسد، سپس‎ از شرق محلۀ ناران لواسان می‎گذرد، و به دریاچۀ سد لتیان می‌ریزد. این رودخانه را اهالی روستا رودخانۀ افجه یا ملبدو می‌نامند، اما در ادامۀ مسیر، اهالی هر روستایی رودخانه را به‎نام روستای خود می‌خوانند. طول این رودخانه از سرچشمه‌های اولیه تا سد لتیان، حدود 35 کمـ است. از گذشته‎های دور مردم روستای افجه با بهره‌گیری از آب این رودخانه، به کشاورزی و دامداری اشتغال داشته‌اند. امروزه، هرچند کشاورزی در افجه رونق ندارد، اما باغداری و پرورش درختان میوه‌هایی نظیر گیلاس، آلبالو، گردو، سیب و به‎خصوص سیب شمیرانی، بیش از گذشته رواج دارد. 

 جوانهای این روستا مانند جوانهای دیگر روستاهای منطقه به شهرهای اطراف به‎ویژه تهران مهاجرت کرده، و به مشاغل دولتی و خدماتی روی آورده‌اند. در حال حاضر (1390 ش)، روستای افجه در تابستان حدود 600، و در زمستان نزدیک به 300 خانوار جمعیت دارد. اهالی این روستا به تناسب شمار جمعیت دارای نام خانوادگی لاری، علینقیان، شیراسب، میرشریف، قوامی، علایینی، غنی، افجه‌ای عین‌علی، افجه‌بشم، آوکی، مرندی و اسماعیلی‌اند و تمامی آنها از مردمان بومی محل به‌ شمار می‌روند. این روستا دارای دبستان، مدرسۀ راهنمایی، دهیاری، بهداری و شورای حل اختلاف است. 
روستای افجه در دورۀ پهلوی اول، دارای چنان اهمیتی بود که به هنگام تأسیس بخش لواسانات برای اولین‌بار در منطقه، تشکیلات اداری بخشداری در آن دایر شد و در 1342 ش، شعبۀ بانک صادرات در آن گشایش یافت. مردم روستای افجه در جریان جنگ تحمیلی 17 شهید، 40 جانباز و یک آزاده تقدیم میهن کردند. آب آشامیدنی اهالی این روستا از چشمۀ دنبال باغ، و آب مورد نیاز کشاورزی آنان از رودخانۀ افجه تأمین می‌شود.
روستای افجه از روستاهای تاریخی منطقۀ لواسان و رودبار قصران به‌ شمار می‌رود. در تمامی نقاط این روستا به‎خصوص در نقاطی که بنابر ضرورت، اقدام به گودبرداری یا حفر زمین می‌نمایند، قطعات بقایای فرهنگی ازجمله آجر، قطعات ساروج، خاکستر، تنور و اجاق، پی‌بنا و به‎خصوص تکه‌های سفال دوره‌های مختلف تاریخی و اسلامی ازجمله سفالهای دوران سلجوقی تا صفویه و سنگ قبرهای متعلق به سده‌های 9 و 10 ق یافت می‌شود. نمونه‌ای از این سنگ‌‌قبرها بر بدنۀ مسجد کنار رودخانه نصب شده است. هرچند مرکز اصلی پخش و پراکنده‌شدن بقایای یادشده مشخص نیست، به‎نظر می‌رسد تمامی محدودۀ بافت تاریخی روستا در طی سده‌های متمادی، مسکونی، و دارای استقرار جمعیت دائم بوده است. از بافت تاریخی ‎ـ فرهنگی روستای افجه وضعیت یکپارچه و منسجمی باقی نمانده است، ازاین‎رو، نمی‎توان از کیفیت اولیۀ آن اطلاع دقیقی یافت. در وضعیت فعلی، بقایای چند خانۀ تاریخی در محلات چراغان، شیراسب و بِدو وجود دارد که متأسفانه، بخش عمدۀ آنها رو به ویرانی است. 
در محدودۀ مرکزی روستای افجه، از گذشته‌های دور 6 محله به نامهای چراغان، سادات، و پایین در جنوب، بالا و بِدو در شمال، و شیرازی یا شیراسب در مرکز واقع شده‌اند، اما در دهه‌های پس از انقلاب اسلامی با گسترش خانه‌سازی، محدودۀ روستا فراتر از محلات یادشده گسترش یافته است. روستای افجه 6 مسجد دارد که یکی از آنها بسیار وسیع و بزرگ است، اما بقیۀ آنها حکم مساجد محله‌ها را دارند.
نزدیک بودن روستای افجه به تهران، آب فراوان، هوای بسیار مطبوع و خنک و فراوانی محصولات باغی و دامی ازجمله عوامل توسعه و گسترش روزافزون روستای افجه به‎ شمار می‎روند. در عهد قاجار، این روستا آبادترین منطقۀ لواسانات بود (معصوم علیشاه، 3/ 636، 638)، و از تفرجگاههای ناصرالـدین شـاه بـه ‌شمار مـی‎رفت (نک‍ : وقـایع، 2/ 1201؛ اعتمادالسلطنه، مرآة‌ ... ، 2/ 1262-1227، 1254). در آن زمان، راه تهران به مازندران از این روستا می‌گذشت و ازاین‎رو، در دورۀ قاجاریه کارهایی در زمینۀ راه‎سازی، پل‎سازی، احداث بناها و عمارات در آن صورت گرفت (همان، 2/ 1190، 4/ 1895، نیز مآثر ... ، 1/ 94، 115؛ بامداد، 3/ 356). مهم‎ترین آثار تاریخی ـ فرهنگی و جاذبه‎های طبیعی روستای افجه عبارت‎اند از: 
1. یک باب حمام تاریخی با قدمت اواخر دورۀ صفویه که در مهرماه 1382 ش، با شماره 371‘ 10 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، و تحت قوانین حفاظتی قرارگرفته است.
2. سقاخانۀ حضرت ابوالفضل با قدمت دورۀ قاجاریه و چنار کهن‎سال چهارصدسالۀ مجاور آن.
3. بقایای کاخ قاجاری (اعتمادالدوله) که بنای آن منسوب به میرزا آقاخان نوری، صدراعظم ناصرالدین ‌شاه است. 
4. قلعۀ سربند یا ساکا که در مهرماه 1382 ش، با شمارۀ 372‘10 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و مشمول قوانین حفاظتی گردید.
5. قله‌های کوه‌دشته، سیاه‌ریز، ریزان، آتش‎کوه و ساکا که هر ساله هزاران کوهنورد را به خود جلب می‌نمایند.
6. دشت هویج یا کهچال، دشت گرچال و محوطۀ ‌دشته.
7. آبشارهای زیبای پسچوئک، موآب، چُرَند، سواِستان و یخچال طبیعی کنار قُلۀ ریزان. 
در دورۀ قاجاریه، شخصیتهای دینی و سیاسی چندی از این آبادی برخاسته‌اند که سید جمال‌الدین افجه‌ای از روحانیان برجستۀ مشروطه‌خواه (نک‍ : ملک‌زاده، 2/ 271)، سیدمیرزا افجه‌ای، هادی افجه‌ای، محمدرضا افجه‌ای و حیران افجه‌ای از آن‌جمله‌اند («افجه»، بش‍ ‌).

مآخذ

اعتمادالسلطنه، محمدحسن، المآثر و الآثار (چهل سال تاریخ ایران)، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، 1363 ش؛ همو، مرآة ‌البلدان، به‌کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران، 1368 ش؛ «افجه»، میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری (مل‍ ‎)؛ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، 1347 ش؛ تحقیقات میدانی مؤلفان؛ معصوم‌علیشاه، محمدمعصوم، طرائق ‌الحقایق، به‌کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، 1345 ش؛ ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، 1366 ش؛ وقایع‎ اتفاقیه، چ تصویری، تهران، 1373 ش، شم‍ 187؛ نیز:

www.iranchto.ir/ WebForms/ Fa/ Tourism/ Tourism Info. aspx?ID = 502 (acc. Oct. 17, 2009).
ناصر پازوکی طرودی ـ حسن موسوی‌زاده