اکو، مؤسسه فرهنگی

اکو، مؤسسۀ فرهنگی \ moʾassese-ye farhangī-ye eko\ ، مؤسسه‌ای بین‌المللی وابسته به سازمان همکاریهای اقتصادی اکو، واقع در محلۀ اقدسیه. 
مؤسسۀ فرهنگی اکو در خرداد ماه 1345 با نام مؤسسۀ فرهنگی آر. سی. دی، و متعاقب پیمانی به همین نام با عضویت 3 کشور ایران، پاکستان و ترکیه تأسیس شد. وظیفۀ این مؤسسه در ابتدای تأسیس، انجام دادنِ پژوهشهای منسجم و مطالعاتی بنیادین در زمینۀ میراث فرهنگی مشترک در منطقه، در جهت نزدیک‌ترساختن این کشورها با یکدیگر بود. این مطالعات توسط برخی از استادان و دانشجویان و شخصیتهای عالی‌رتبۀ این کشورها صورت می‌گرفت و نتایج آن در قالب کتابها و گاهنامه‌هایی منتشر می‌شد. دکتر سلیم نیساری یکی از این افراد بود که در نخستین سالهای تأسیس این مؤسسه ریاست آن را نیز برعهده داشت. این مؤسسه در آن زمان 63 عنوان کتاب در زمینه‌های عرفان و تصوف، فلسفه، ادبیات، هنر و زندگی‌نامه‌های شخصیتهای علمی و فرهنگی منتشر کرد. 
بر طبق اساسنامۀ مؤسسۀ فرهنگی آر. سی. دی، یک مدیر اجرایی براساس حروف الفبای نام کشورها برای مؤسسه منصوب، و یک مدیر نیز از هر کشور تعیین می‌شد. اما بالاترین مقامِ ناظر بر مؤسسه، هیئت مدیره‌ای مرکب از دو عضو از هر کشور و دبیر کل آر. سی. دی به عنوان ریاست این هیئت بود. مؤسسۀ فرهنگی آر. سی. دی تا 1362 ش فعالیت خود را با مشارکت 3 کشورِ یادشده ادامه داد. پس از تغییر نام پیمان آر. سی. دی به سازمان همکاریهای اقتصادی اکو، مؤسسۀ فرهنگی وابسته به این سازمان نیز به مؤسسۀ فرهنگی اکو تغییر نام یافت. 
در اساسنامۀ این مؤسسه بار دیگر بر استوار ساختن پیوستگیهای فرهنگی و روابط معنوی میان مردم کشورهای عضو، و تعامل فرهنگی و اجتماعی آنها با یکدیگر، تأکید شد. برخی از اهداف و وظایف این مؤسسه به‌عنوان سازمانی هماهنگ‌کننده، تأمین‌کننده و نظارت‌کننده در چهارچوب فعالیتهای اکو عبارت‌اند از: 
1. تقویت و ارتقای سطح همکاری و مشارکت میان مردم منطقه به طور عام، و مشارکت میان رسانه‌های گروهی، روشنفکران و هنرمندان این کشورها به طور خاص. 
2. پژوهش در زمینۀ میراث مشترک فرهنگی کشورهای منطقه. 
3. انتشار نتایج این پژوهشها در قالب آثاری به زبان انگلیسی و نیز زبانهای رایج در این کشورها. 
4. انتشار آثار برگزیدۀ نویسندگان، نقاشان و عکاسان برتر و معاصر این کشورها. 
5. فراهم آوردن زمینه‌های آموزش زبانهای مورد تکلمِ منطقه، در مؤسسه و شعبه‌های آن و همچنین اتخاذ تدابیری جهت تقویت آموزش این زبانها در دانشگاههای کشورهای عضو. 
6. تنظیم برنامه‌های تبادل فرهنگی. 
7. تقویت همکاری میان دانشگاهها و دیگر مؤسسات فرهنگی منطقه؛ برگزاری مراسم و نمایشگاههای فرهنگی، ادبی و آموزشی؛ تقویت همکاری در زمینۀ تاریخ، مردم‌شناسی، باستان‌شناسی و تأکید بر میراث مشترک فرهنگی و معماری منطقه. 
8. تأسیس شبکۀ ارتباطی میان مراکز فرهنگی، کتابخانه‌ها و موزه‌های ملی کشورها به منظور انتشار آثار فرهنگی و هنری، و انتشار اخبارِ رویدادهای فرهنگی منطقه. 
همچنین به موجب این اساسنامه، هیئت امنا، رئیس، مدیر اجرایی، کمیتۀ اجرایی و کارمندان تشکیلات مؤسسۀ فرهنگی اکو به شمار می‌آیند. 
هیئت امنای این مؤسسه متشکل است از: وزیران فرهنگ یا هر یک از وزیران دیگری که مسئولیت امور فرهنگی کشورهای عضو را برعهده دارند؛ دبیر کل اکو؛ رئیس مؤسسه؛ و یک مقام عالی‌رتبۀ فرهنگی از هر کشور که توسط وزیران مربوط انتخاب می‌شود. هیئت امنا، هر 2 یا 3 سال یک بار به صورت دوره‌ای در هریک از کشورهای عضو، تشکیل جلسه می‌دهد. 
رئیس مؤسسه به پیشنهاد هیئت امنا از میان شخصیتهای عالی‌رتبۀ فرهنگی کشورهای عضو، و برای مدت 3 سال و براساس حروف الفبا منصوب می‌شود. رئیس مؤسسه مسئول اجرای سیاستهای کلی و تصمیماتِ اتخاذشده از سوی هیئت امنا ست. 
مدیر اجرایی مؤسسه که ریاست کمیتۀ اجرایی آن را برعهده دارد، برای مدت 4 سال انتخاب می‌شود و دورۀ مدیریت او می‌تواند به پیشنهاد و تصویب هیئت امنا یا شورای وزیران برای مدت یک سال تمدید شود. مؤسسۀ فرهنگی اکو برای اجرای برنامه‌ها و ادارۀ امور خود، دارای بودجه‌ای مستقل است. 
پس از 1370 ش/ 1991 م و ایجاد تحولاتی در ساختار جغرافیای سیاسی در آسیای میانه و قفقاز، کشورهای جمهوری آذربایجان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان، تاجیکستان و افغانستان نیز به این سازمان پیوستند. مقر دائمی سازمان همکاریهای اقتصادی اکو و دفتر مرکزی مؤسسۀ فرهنگی اکو، بر طبق اساسنامۀ این سازمان در تهران قرار دارد. مؤسسۀ فرهنگی اکو در برخی از کشورهای عضو نیز واحد هماهنگی یا شعبه‌ای دارد که براساس مقررات حاکم بر این کشورها به فعالیت می‌پردازند. این مؤسسه در حال حاضر (1391 ش) در کشورهای تاجیکستان، افغانستان، پاکستان و ترکیه شعبه‌هایی دارد. در ایران افزون بر تهران در سالهای 1388 و 1389 ش، دفترهای نمایندگی مؤسسۀ فرهنگی اکو به ترتیب در شهرهای شیراز و اصفهان گشایش یافت. 
این مؤسسه در راستای اجرای اهداف و برنامه‌های فرهنگی خود، تاکنون به برگزاری چندین نمایشگاه، جشنواره و مراسم مختلف پرداخته است. جشنوارۀ خوش‌نویسی اکو یکی از این جشنواره‌ها ست که با هدف زمینه‌سازی برای ایجاد تعاملات فرهنگی و بازشناسی خط و زبان فارسی به‌عنوان میراث مشترک کشورهای عضو اکو، فعالیت خود را آغاز کرد. نخستین دورۀ این جشنواره در 1389 ش در شهر دوشنبۀ تاجیکستان، و با 300 اثر از استادان بنامِ خوش‌نویسی ایران، افغانستان، پاکستان، سوریه و ترکیه گشایش یافت. 
برگزاری نخستین نمایشگاه چاپ و بسته‌بندی کشورهای عضو، برگزاری نمایشگاه آثار فرهنگی هنرمندان مهاجر افغانستان در دفتر نمایندگی این مؤسسه در اصفهان، برگزاری نخستین نمایشگاه بین‌المللی صنایع دستی کشورهای عضو، اجرای سمفونی «صلح و عدالت» در ایران و سمفونی «صلح و امید» در 5 کشور دیگر، مشارکت در بیست و هشتمین جشنوارۀ تئاتر و موسیقی فجر، همکاری در برگزاری ششمین جشنوارۀ بین‌المللی مجسمه‌های شنی و نیز همکاری در برگزاری جشن جهانی نوروز در 1390 ش از جمله مهم‌ترین فعالیتهای مؤسسۀ فرهنگی اکو به شمار می‌روند. 
این مؤسسه همچنین تاکنون به انتشار چندین عنوان کتاب و نشریه پرداخته است. کتاب راهنمای گردشگری اکو، کتاب مصور پیام آوران صلح و امید، سمفونی به رنگ ایران، کتاب برگزیده‌ای از اشعار مولانا جلال‌الدین محمد بلخی با خط محمد سلحشور از استادان برجستۀ خوش‌نویسی ایران، تدوین کتاب نسیمی از بخارا که گزیده‌ای از اشعار رودکی به زبانهای فارسی، انگلیسی، روسی و تاجیکی به خط سیریلیک است، کتاب فیه مافیه و زندگانی، فلسفه، آثار و گزیده‌ای از آنها دربارۀ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، و نیز فصلنامۀ اکو به زبان انگلیسی و ماهنامۀ اکو تایمز به زبان انگلیسی (که انتشار آن در حال حاضر نیز ادامه دارد)، از آثار منتشرشدۀ مؤسسۀ فرهنگی اکو‌ اند. 
یکی از بخشهای مهم مؤسسۀ فرهنگی اکو، نگارخانۀ دیپلماتیک آن است. این نگارخانه که تنها نگارخانۀ دیپلماتیک در شهر تهران است، به سبب قرارگرفتن در مجاورت چندین سفارتخانه در محلۀ اقدسیه، در میان دیگر نگارخانه‌های منطقۀ شمیران از اهمیت خاصی برخوردار است. 
کتابخانۀ مؤسسۀ فرهنگی اکو نیز با دارا بودن حدود 000‘6 عنوان کتاب و نشریه به زبانهای فارسی، انگلیسی، فرانسه، اردو و دیگر زبانها در موضوعاتی چون تاریخ، ادبیات، فرهنگ، هنر، عرفان و فلسفه از دیگر بخشهای فعال این مؤسسه به‌شمار می‌آید. 
ساختمان این مؤسسه در ابتدای تأسیسِ آن برای مدتی در خیابان میرداماد قرار داشت و سپس به خیابان ملاصدرا منتقل شد؛ اما از دی ماه 1389 تا کنون (1391 ش) در محلۀ اقدسیه، خیابان موحد دانش، کوچۀ ناز قرار دارد.

میترا آقامحمدحسنی