الزهراء (س)، دانشگاه

الزهراء (س)، دانشگاه \ dānešgāh-e az-zahrāʾ\ ، دانشگاهی دولتی ویژۀ دختران و زنان دانشجو، واقع در بافت قدیمی محلۀ ونک. 
این دانشگاه که با نام مدرسۀ عالی دختران در 1343 ش تأسیس شد و با 90 دانشجو در رشته‌های مترجمی زبانهای خارجی، منشیگری و روان‌شناسی به‌صورت مدرسۀ عالی غیرانتفاعی فعالیت خود را آغاز کرد، یک سال بعد رشتۀ فنون خانه‌داری را به فعالیتهای آموزشی خود افزود (دانشگاه ... ، 6). ساختمانهای اولیۀ مدرسۀ عالی دختران در خیابانهای وصال شیرازی و ایرانشهر بود که در 1346 ش مکان آن تغییر یافت و به فضایی در محدودۀ خیابان ونک امروزی منتقل شد («درباره ... »، بش‍‌ ). 
در ابتدای فعالیت آموزشی این مدرسۀ عالی تا تدوین و اجرای آیین‌نامۀ آموزشی 1351 ش، برنامۀ آموزشی آن به‌صورت دو دورۀ دوسالۀ مجزا بود. در دورۀ اول، دانشجویان پس از طی دورۀ تحصیلی دوساله و گذراندن 70 واحد درسی، گواهی‌نامۀ فوق‌دیپلم دریافت می‌کردند. دورۀ دوسالۀ دوم رشتۀ تخصصی نامیده می‌شد و شرط ورود به آن دارابودن گواهی‌نامۀ دورۀ اول بود و به فارغ‌التحصیلان، پس از گذراندن 70 واحد درسی تخصصی، دانشنامۀ لیسانس در رشتۀ تخصصی مربوط داده می‌شد؛ به فارغ‌التحصیلان رشتۀ روان‌شناسی نیز پس از طی دورۀ چهارساله و گذراندن 140 واحد درسی و ارائۀ پایان‌نامه، دانشنامۀ لیسانس در رشتۀ روان‌شناسی عمومی داده می‌شد (راهنما ... ، 2/ 28). 
در سال تحصیلی 1354-1355 ش، پس از گذشت 11 سال، مدرسۀ عالی دختران از 50 دانشکده، مدرسۀ عالی و مؤسسۀ آموزش عالی دولتی و غیردولتی پیشی گرفت و نظام حقوقی، آموزشی و مدیریتی آن از یک مؤسسۀ غیردولتی و غیرانتفاعی به مؤسسه‌ای دولتی تغییر وضعیت داد و به دانشگاه ارتقا یافت و به‌عنوان دهمین دانشگاه ایران شناخته شد. در این زمان و برای اولین‌بار، پذیرش دانشجو در 7 رشتۀ روان‌شناسی، حسابداری، مدیریت و خدمات اداری، مترجمی، تغذیه، هنر (طراحی داخلی) و طراحی لباس از طریق آزمون سراسری انجام گرفت. مدرسۀ عالی دختران در 1355 ش به دانشگاه فرح تغییر نام داد («درباره»، بش‍‌ ). این دانشگاه از 1356 ش در قالب مجموعه‌ای از 4 دانشکدۀ علوم پایه، ادبیات و علوم انسانی، اقتصاد، و علوم مدیریت درآمد (دانشگاه، همانجا). 
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نام این دانشگاه به دانشگاه محبوبۀ متحدین تغییر یافت و در 1362 ش مجدداً نام دانشگاه دختران بدان اطلاق شد که در شهریور همین سال، با تصویب ستاد انقلاب فرهنگی و وزارت فرهنگ و آموزش عالی، دانشگاه الزهراء (س) نام گرفت («درباره»، بش‍‌ ). 
در 1365 ش، 4 دانشکدۀ مزبور به دانشکده‌های علوم پایه، علوم اجتماعی و اقتصادی، ادبیات و هنر تغییر یافت (دانشگاه، همانجا). در 1373 ش، دانشکده‌های علوم تربیتی و روان‌شناسی، تربیت بدنی و علوم ورزشی، و فنی و مهندسی تأسیس شد و در 1380 ش نیز دانشکدۀ الٰهیات و ادبیات با دریافت موافقت اصولی وزارتخانۀ متبوع، به دو دانشکدۀ ادبیات، زبانها و تاریخ و دانشکدۀ الٰهیات تبدیل شد (همانجا). 
روند رو به رشد شمار رشته‌های آموزشی ارائه‌شده در دانشگاه الزهراء، با سیر صعودی از 3 رشته در بدو تأسیس (1343 ش) به 93 رشته در 1387 ش افزایش یافت. مراکز تصمیم‌گیری دانشگاه الزهراء شامل هیئت امنا، ریاست، هیئت ممیزه، هیئت رئیسه، شورای دانشگاه، و شورای فرهنگی است (همان، 9). 
دانشکده‌های دانشگاه الزهراء امروزه (1387 ش) مشتمل بر رشته‌های ادبیات، زبانها و تاریخ، الٰهیات، تربیت بدنی و علوم ورزشی، علوم اجتماعی و اقتصادی، علوم پایه، علوم تربیتی و روان‌شناسی، فنی و مهندسی، و هنر است (همان، 11). پژوهشکده‌های دانشگاه شامل پژوهشکدۀ زنان، پژوهشکدۀ بین‌المللی اقتصاد اسلامی صدر، پژوهشکدۀ تاریخ و توسعه، پژوهشکدۀ شعر و هنر، پژوهشکدۀ مطالعات و پژوهشهای کودکان، نوجوانان و جوانان، و مرکز تحقیقات (IT) است (همان، 44-46). کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد، شبکۀ اطلاع‌رسانی (مرکز ICT فعلی)، انجمنهای علمی دانشجویی، کانونهای فرهنگی دانشجویی، و انتشارات و مرکز خدمات چاپ از دیگر مراکز مهم این دانشگاه به شمار می‌آیند (همان، 16، 20). دانشگاه الزهراء همچنین دارای چندین نشریۀ علمی است و در دو سازمان بین‌المللی دانشگاهی، اتحادیۀ دانشگاههای جهان اسلام (FUIW) و اتحادیۀ بین‌المللی دانشگاههای جهان (IAU)، عضویت دارد (همان، 14). 
دانشگاه الزهراء با وسعتی معادل 9 هکتار، افزون بر فضای فیزیکی دانشکده‌ها، دارای آمفی‌تئاتر، استخرها، رستورانها، غذاخوریهای آماده، سالن ورزش، بانک، پست، مهد کودک و دبستان، مدرسۀ راهنمایی و دبیرستان «گلهای دانشگاه الزهراء (س)» نیز هست. برای تکمیل این مجموعه از نظر فضای کالبدی، افزون بر توسعۀ زیربنای دانشکده‌های الٰهیات و ادبیات (500‘1 مـ2) و هنر (285‘ 3 مـ2)، سالن ورزش چندمنظوره با 000‘4 مـ2 زیربنا، استخر سرپوشیدۀ باغ نو به وسعت 000‘1 مـ2، و ساختمان طرح عمرانی دانشکدۀ علوم انسانی (ساختمانی خوارزمی) در 10 طبقه با وسعت 18 هزار مـ2 زیربنا نیز احداث شده است. همچنین در 1382 ش، مجموعۀ آموزشی راه‌آهن به مساحت بیش از 000‘5 مـ2، به فضای دانشگاه افزوده شد و پهنۀ دانشگاه الزهراء به مساحت 627‘138‘ 37 مـ2 رسید. این دانشگاه از تاریخ 31/ 3/ 1383 در اراضی یادشده استقرار، و درب ورودی اصلی آن از خیابان ونک به میدان شیخ بهایی انتقال یافت. در تیرماه 1382، مجموعۀ علمی، فرهنگی و هنری دانشگاه الزهراء مشتمل بر نگارخانۀ کمال‌الدین بهزاد، کلینیک مشاوره و روان‌شناسی، کتاب‌فروشی، و کلاسهای آزاد کوتاه‌مدت علمی و هنری افتتاح شد. در بهمن ماه 1382، مکان سفره‌خانۀ سنتی ترمۀ دانشگاه الزهراء به همت روابط عمومی دانشگاه، پس از بازسازی مجدد با دکوراسیون سنتی، در راستای انجام طرح ایجاد مجموعۀ فرهنگی ـ رفاهی دانشگاه، افتتاح و بازگشایی شد («درباره»، بش‍‌ ).

مآخذ

دانشگاه الزهراء در یک نگاه، به کوشش مریم وهابی، تهران، 1387 ش؛ «دربارۀ دانشگاه»، الزهراء (مل‍‌ )؛ راهنمای دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، به کوشش حجت‌الله کریم‌پور و شهلا دهقانی، تهران، 1375 ش؛ نیز: 

Alzahra, www.alzahra.ac.ir/ persian/ aboutuni.htm. 
مریم موسوی‌زاده