اسبولک، دره

اسبولک، دره \ darre-ye osbūlak\ ، دره‌ای واقع در کوه اسبول در اوشان. در شمال شرقی اوشان کوهی به‌نام اسبول واقع است. در انتهای این کوه در شرق آبادی اوشان دره‌ای بزرگ به نام درۀ اسبولک جای دارد. در مقابل این دره آتشگاه آهاربشم معروف به قزل‌ماما یا قصر دختر قرار دارد؛ از این‌رو، مردم اوشان به این دره «درۀ سوی آتشگاه» نیز می‌گویند (کریمان، 2/ 741؛ پازوکی، 1/ 298). 
این دره به صخرۀ سنگی بلندی به ارتفاع تقریبی 95 متر ختم می‌شود. در کنار این صخره آبشار بلندی قرار دارد که در اواخر زمستان و فصل بهار آب نسبتاً زیادی از آن فرو می‌ریزد و وارد رود جاجرود می‌شود. چشمه‌ای نیز در آن محل هست که تمام مدت سال دارای آب است و بر روی بدنۀ این صخرۀ بلند درختان گردو روییده است (همانجاها). در میانۀ صخرۀ بلند یادشده، 3 غار وجود دارد؛ این غارها به غارهای درۀ اسبولک یا غارهای درۀ سوی آتشگاه شهرت دارند.
میرزا محمد مهندس، مؤلف «جغرافیای درۀ رودبار»، در دورۀ ناصرالدین شاه، از این 3 غار به‌عنوان 3 خانۀ سنگی یاد کرده است. بنا به نوشتۀ او این 3 خانه نزد اهالی به خانۀ دیو شهرت داشته‌اند و مؤلف رفتن به آنجا را سخت و محال دانسته است. این 3 خانه در آن روزگار پناهگاه و جایگاه زمستانی حیوانات بوده است (ص 83).
غارهای درۀ اسبولک شامل دو فضای مجزا ست. فضای بالایی دارای دو دهانه که یکی از آنها بزرگ و دیگری کوچک است. فضای داخلی این غار، چندضلعی و نامنظم بوده و حداکثر عرض آن حدود 3 متر و طول آن حدود 9 متر است. کف این غار انباشته از خاک و سنگهایی است که حاصل حفاریهای غیرمجاز و تخریب سقف آن است. فضای دیگر غار اسبول حفرۀ پایینی است که دارای یک دهانه است. در داخل این قسمت از غار نیز آثار حفاریهای فراوانی مشاهده می‌شود که امکان مطالعه و بیان کمیت و کیفیت آن را برای باستان‌شناسان دشوار ساخته است.
در هیچ قسمت از بدنۀ دو فضای غار اسبولک، اثری از دخالت انسان برای ایجاد و یا وسعت‌بخشیدن به آن ملاحظه نشده است. اما قطعات اندکی از سفالهای لعاب‌دار مربوط به سده‌های 9 و 10 ق در آنجا یافت شده است که به‌سبب اندک‌بودن این سفالها، استقرار انسان را در آنجا برای مدت طولانی منتفی می‌کند (پازوکی، همانجا).
برخی بر این باورند که چون این غارها در کنار آبشار، چشمه و رودند، زیارتگاه ناهید بوده‌اند. برخی نیز آنجا را آتشگاه می‌دانند (نک‍ : کریمان، پازوکی، همانجاها)؛ اما هیچ شاهدی برای اثبات این ادعاها وجود ندارد (پازوکی، همانجا).
برای دسترسی به این غارها، باید ابتدا به صخره‌های جنوبی و سمت راست آن صعود کرد؛ آن‌گاه در راستای دهانۀ غار، از راست به چپ از راهی گربه‌رو که در آنجا وجود دارد، عبور کرد (همانجا).

مآخذ

پازوکی طرودی، ناصر، آثار تاریخی شمیران، تهران، 1382 ش؛ کریمان، حسین، قصران ( کوهسران)، تهران، 1356 ش؛ مهندس، میرزا محمد، «جغرافیای درۀ رودبار»، به کوشش حسین کریمان، میراث اسلامی ایران، به کوشش رسول جعفریان، تهران، 1375 ش.

شیوا جعفری