آبک

آبک \ ābak\ ، یا آپک، محله‌ای در شمال محلۀ امامزاده قاسم واقع در شمال شرقی تجریش. این محله از شمال به ارتفاعات البرز، از جنوب به امامزاده قاسم، از غرب به دربند، و از شرق به جماران محدود می‌شود. 
نام این محله برگرفته از نام چشمه‌ای به همین نام است. این چشمه در این محل وجود داشته، و در دید اهالی، دارای تقدس بوده است (نک‍ : حبیبی، 1/ 362). در کنار این چشمه از دو استخر کوچک برای آب‌تنی استفاده می‌شده (لطفی، 54) که امروزه از آنها اثری باقی نمانده است (همو، 83). به گفتۀ منوچهر ستوده این قنات همان چشمه قاسم است که در شمال شرقی امامزاده قاسم واقع بوده (1/ 45)، و آب آن از طریق کانال به امامزاده قاسم می‌رسیده، و آب آشامیدنی اهالی را تأمین می‌کرده است. به مرور زمان و به دلیل وجود این چشمه، زندگی در منطقۀ اطراف آن پا گرفته است. 
نخستین خانواده‌هایی که در این محله ساکن شدند، افرادی از طایفۀ شاهسونهای بغدادی بودند که پس از شهریور 1320 از ساوه و خرقان به این منطقه آمدند (آوری، 181). آبک پس از پیروزی انقلاب اسلامی (1357 ش) توسعۀ بسیاری یافت و به محله‌ای مهاجرپذیر بدل شد که این خود باعث ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه در آن شده است (لطفی، 119). بافت جمعیتی غالب این محله در حال حاضر (1390 ش) شامل مهاجران آذربایجانی به‌ویژه اهالی مشکین‌شهر و اردبیل، و همچنین کارگران افغانی است. مشکین‌شهریهای ساکن در محلۀ آبک بیشتر از سادات، و افغانیها از مسلمانان شیعه و سنی هستند. 
بافت این محله در حال حاضر با محلۀ امامزاده قاسم در هم تنیده است و در واقع دیگر هیچ فاصله‌ای میان این دو محله وجود ندارد. بیشتر کوچه پس کوچه‌های این محله تنگ و فرسوده است و به سبب واقع شدن آن در دامنۀ کوه، خیابانها و کوچه‌ها شیب تندی دارد. در بسیاری از کوچه‌ها ساخت پله‌های سنگی، رفت و آمد رهگذران را تا حدودی آسان کرده است. به‌گفتۀ مسئولان شورایاری محلۀ آبک، جمعیت این محله در 1390 ش حدود 000‘40 تن بوده است. 
این محله دارای دفتر شورایاری و 3 مسجد است؛ مسجد سیدالشهداء در میدان آبک، مسجد موسی بن جعفر در سنگ دوقلو، و مسجد صاحب‌الزمان در خیابان زبردست قرار دارند. همچنین یک دبستان پسرانه با نام جمهوری اسلامی و یک دبستان و راهنمایی دخترانه با نام مجید کاشفی در آنجا دایر است. 
یکی از باغهای این محله که از لحاظ تاریخی اهمیت شایانی دارد و امروزه تنها قسمتی از آن باقی مانده، باغ وزیری است که در تقاطع خیابان زبردست (کوچۀ وزیری) و در جنوب غربی این محله واقع شده است. مالکان اصلی این باغ، دو برادر، یکی موسیقی‌دان سرشناس ایرانی به نامهای کلنل علینقی خان وزیری و دیگری حسنعلی خان بوده‌اند. حسنعلی خان شاگرد کمال‌الملک و در نقاشی، مجسمه‌سازی، خوش‌نویسی و شعر استاد بود (لطفی، 94). 
پس از ترور احمد کسروی (24 اسفند 1324)، به سبب شبهه‌ای که میان مردم دربارۀ تدین وی وجود داشت، امکان دفن او در گورستانهای معمول مسلمانان فراهم نشد و سرانجام جنازه در بالای تپه‌ای در نزدیکی قبرستان ظهیرالدوله (ابراهیمی، 127) در کنار چشمۀ آبک به خاک سپرده شد. 

مآخذ

آوری، پیتر، تاریخ ایران، ترجمۀ مرتضى ثاقب‌فر، تهران، 1387 ش؛ ابـراهیمی، علی، «پـدیدۀ کسروی»، مجموعه مقالات همایش بزرگداشت پنجاهمین سالگرد شهادت نواب صفوی و فداییان اسلام، تهران، 1385 ش؛ حبیبی، حسن، امامزاده‌ها و تربت برخی از پاکان و نیکان، تهران، 1388 ش؛ تحقیقات میدانی مؤلف؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1371 ش؛ لطفی، سهند، امام‌زاده قاسم دزج بالا یا بالا دژ، تهران، 1386 ش.

طیبه ولی‌بغدادی