آل ابی الجعد

آلِ اَبی‎الجَعْد، خاندانی شیعی‌مذهب که گروهی از اعضای آن به روایت حدیث شهرت یافته‎اند. اینان از قبیلۀ اَشْجَعْ بودند که در تبارشناسی قبایل عرب، شعبه‎ای از غَطَفان به‌شمار رفته است. به همین جهت آل ابی‎الجعد را بیشتر «اشجعی» و گاه نیز «غَطَفانی» می‎خوانند. ایشان طی دهۀ 2 تا 4 سدۀ اول ق (از تاریخ بنای کوفه تا خلافت امام علی(ع)) به کوفه کوچیدند و از این‌رو، نسبت «کوفی» یافتند. از نیای این خاندان که ابوالجعد رافع بن سَلَمه نام داشته، اطلاعی در دست نیست. تنها می‎دانیم که مُخَضْرَم بوده یعنی در عصر جاهلی و اسلام زیسته است. برخی او را در شمار صحابه یاد کرده‎اند، اما او از حضرت علی(ع) و ابن مسعود روایتِ حدیث کرده است. 3 تن از پسران و چند تن از نوادگان او نیز از راویان حدیث بوده‎اند. 3 پسر ابوالجعد (زیاد، سالم و عبید) را غالباً از یاران امام علی(ع) و «ثقه» دانسته‎اند. مستند علمای رجال در این امر نیز قول نَجاشی است که همۀ خاندان را «ثقات» خوانده است. سالم از هر دو تن دیگر مشهورتر است. وی را گاه «کثیر‌الارسال» (ارسال، حذف نام صحابی است از سلسلۀ سند که موجب ضعف حدیث می‎شود) و از «طبقۀ سوم» دانسته‎اند و تاریخ وفاتش را 97ق / 716م یا 98ق / 717م، یا حتی 100ق /  718م یاد کرده‎اند. نیز او را، از نظر عمر درازی که داشته، هم از اصحاب امام علی(ع) و هم از خواص امام سجاد(ع) (د 94ق / 713م) شمرده‎اند عُبید را هم در «طبقۀ سوم» نهاده‎اند. از زندگی برادر سوم، زیاد و دو پسر او سَلَمة و یزید نیز چیزی نمی‎دانیم.
نام‌آورترین فرد این خاندان که موجب شهرت دیگران نیز گردیده، در واقع رافع بن سلمة است، هرچند که از زندگی او نیز چندان اطلاعی در دست نیست. وی «ثقه»، از «طبقۀ هفتم» و از یاران امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) بوده و از ایشان روایت حدیث کرده است. از آنجا که او را گاه «بصری» گفته‎اند می‎توان پنداشت که زمانی در بصره سکونت داشته است.

مآخذ

اردبیلی، محمد بن علی، جامع‎الرّواة، بیروت، دارالأضواء، 1403ق، 1 / 315، 335، 347؛ امین، محسن، اعیان‎الشیعة، بیروت، دارالتعارف، 1403ق، 2 /  88، 6 / 446، 7 / 75، 76، 174؛ بحرالعلوم، محمدمهدی، رجال، تهران، مکتبةالصادق، 1363ش، 1 /  269-271؛ حلی، علی بن داود، کتاب‎الرجال، به کوشش جلال‎الدین محد÷ث ارموی، دانشگاه تهران، 1342ش، صص 5، 149، 166؛ خاقانی، علی، رجال، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق، ص 117؛ خویی، ابوالقاسم، معجم رجال‎الحدیث، بیروت،1403ق، 7 / 157، 300، 8 / 12، 11 / 46؛ ذهبی، احمد بن عثمان، میزان الاعتدال، بیروت، دارالمعرفه، 1382ق / 1962م، 4 / 423؛ قهپایی، علی، مجمع‎الرجال، قم، اسماعیلیان، 1384ق، 3 / 5، 65، 4 / 113؛ مامقانی، محمدحسن، تنقیح‎المقال، نجف، 1352ق، 1 / 422، 454؛ مدرس، محمدعلی، ریحانةالادب، تبریز، 1346ش، 8 /  428-429؛ نجاشی، احمد بن علی، رجال، قم، مکتبة الدّاوری، 1398ق، ص 121.

بخش معارف