آق شمس الدین

آقْ شَمْسُ‎الدّین، محمد بن حمزه (792-863 ق / 1390 /  1459م)، صوفی و پزشک نامدار. وی را از نوادگان شیخ شهاب‎الدین سهروردی شمرده‎اند، ولی معلوم نیست که مراد، شیخ اشراق است یا شهاب‎الدین فقیه و صوفی بغدادی. در دمشق زاده شد و به هنگام کودکی با پدرش به آناتولی رفت و در آنجا به کسب دانش پرداخت. سپس در مدرسۀ عثمانجِق به تدریس پرداخت. در این هنگام به تصوف گرایید. نخست به خدمت حاج بیرام، صوفی مشهور آن روزگار درآمد. چندی بعد طریقت بگرداند و از تدریس برید و به جست‎وجوی شیخ زین‎الدین خوافی عازم حلب شد؛ اما باز به علت خوابی که دید، به نزد مرشد نخستین بازگشت و ملازمت او را اختیار کرد (ح 830 ق /  1427م) و سپس جانشین او در سلسلۀ پیرامیه شد. دربارۀ پیوستن او به حاج بیرام داستانی نقل کرده‎اند و کشف و کرامات بسیاری به او نسبت داده‎اند (شوکانی، 166- 169؛ طاش کپری‎زاده، 138-140). نیز در باب درمانهای پزشکی او روایاتی نقل شده است. آق شمس‎الدین در فتح قسطنطنیه (857 ق / 1453م) به دعوت سلطان محمد دوم عثمانی (فاتح) او را همراهی کرد. گویا او قبلاً چیرگی سلطان را بر آن شهر پیشگویی کرده بود. وی در اثنای محاصره و فتح قسطنطنیه، به خواهش سلطان محمد، قبر ابوایوب انصاری را که در نخستین یورش مسلمانان به روم شرقی کشته شده بود، در پیرامون آن شهر کشف کرد و سلطان او را بسیار نواخت و در کنار مرقد انصاری، چند زاویه و نیز جامعی برای او ساخت؛ اما شمس‎الدین از اقامت در آنجا سر باز زد و به قصبۀ گوینوک بازگشت و همان‎جا ماند تا درگذشت. از آثار اوست:
1. رسالة فی دوران الصوفیة و رقصهم، دربارۀ رقص و سماع صوفیان؛ 2. رسالة النوریة در تصوف؛ 3. رسالة فی دفع مطاعن‎الصوفیة؛ 4. رسالة مادةالحیاة، در پزشکی، که معالجات مجرب و سودمند خود را در آن گرد آورده است.

مآخذ

اسلام آنسیکلوپدیسی؛ امیرحسین، مناقب آق شمس‎الدین، استانبول، 1301ق، جم ؛ بروسه‎لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، مطبعۀ عامره، 1333ق، 1 / 12-14؛ سعدالدّین، محمد، تاج‎التاریخ، استانبول، مطبعۀ عامره، 1279ق، صص 419-434؛ شوکانی، محمد بن علی، البدرالطالع، قاهره، مطبعة السعادة، 1348ق؛ طاش کپری‎زاده، احمد بن مصطفێ، الشقائق النعمانیة، بیروت، دارالکتاب العربی، 1975م؛ کحاله، عمررضا، معجم‎المؤلفین، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ص 265؛ گولپینارلی، عبدالباقی، مولانا جلال‎الدین، ترجمۀ توفیق سبحانی، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363ش، ص 376.

جعفر شعار