بیض، ایام

بیض‌، اَیام‌، عنوانی‌ برای‌ روزهای‌ سیزدهم‌، چهاردهم‌ و پانزدهم‌ ماههای‌ قمری‌. از آنجا كه‌ نور ماه‌ در شبهای‌ این‌ 3 روز از شبهای‌ دیگر بیشتر است‌، مطابق‌ رسم‌ عرب‌ در نام‌گذاری‌ روزهای‌ مختلف‌ ماه‌ به‌ تناسب‌ روشنایی‌ شبها، بدین‌ نام‌ خوانده‌ شده‌اند (نک‍ : فراء، 58؛ ابن‌ منظور، ذیل‌ بیض‌؛ ابن‌ كثیر، 3 / 573). در بیان‌ سبب‌ نام‌گذاری‌ ایام‌ بیض‌، باورهایی‌ اسطوره‌ای‌ نیز نقل‌ شده‌ است‌ (نک‍ : ابن‌بابویه‌، 2 / 80-81؛ ثعلبی‌، 30؛ ابن‌قدامه‌، 3 / 116؛ ابن‌ جوزی‌، 9 / 138). از دیگر نامهای‌ این‌ ایام‌، اَواضح‌ و غُرّ است‌ (ابن‌ منظور، ذیل‌ وضح‌، نیز غرر). 
لحن‌ برخی‌ اخبار دربارۀ روزۀ ایام‌ بیض‌ چنان‌ است‌ كه‌ گویا در دوران‌ پیش‌ از اسلام‌ هم‌، صیام‌ 3 روز در هر ماه‌ امری‌ مستحسن‌ بوده‌ (ابویوسف‌، 1 / 238)، و روزۀ حضرت‌ ابراهیم‌ دانسته‌ می‌شده‌ است‌ (نک‍ : سیوطی‌، 4 / 222-223). پیامبر(ص‌) ضمن‌ ترغیب‌ بدان‌، از مردم‌ خواسته‌اند كه‌ صیام‌ ماهانۀ خویش‌ را در ایام‌ بیض‌ قرار دهند. از دیگر سو، روایاتی‌ كه‌ بر استحباب‌ روزۀ ایام‌ بیض‌ دلالت‌ دارند، متعدد، و دارای‌ مضامینی‌ متفاوت‌ هستند؛ بعضی‌ تنها به‌ استحباب‌ صیام‌ روز سیزدهم‌ از هر ماه‌ نظر دارند (ابن‌سعد، 7 / 43؛ برای‌ آشنایی‌ با نقلهای‌ متفاوت‌ این‌ گونه‌ روایات‌ بجز آنكه‌ گفته‌ شد، نک‍ : احمد بن‌ حنبل‌، 5 / 27-28، 150-152؛ فاكهی‌، 1 / 424؛ رازی‌، 1 / 285). 
كثرت‌ نقل‌ احادیث‌ دربارۀ ایام‌ بیض‌ توسط محدثان‌ (برای‌ نمونه‌، نک‍ : بخاری‌، 8 / 139؛ دارمی‌، 1 / 444-445؛ ابن‌ماجه‌، 1 / 544-545؛ سیوطی‌، 4 / 221)، حكمتهایی‌ كه‌ برای‌ آن‌ بر شمرده‌اند (برای‌ نمونه‌، نک‍ : ابن‌ عربی‌، 1 / 642، 1 / 724) و شواهد موجود در سفرنامه‌ها و تذكره‌ها (نک‍ : ابن‌ ابی‌ عاصم‌، 1 / 269؛ ابن‌سعد، 7 / 61؛ ذهبی‌، 11 / 223؛ ابن‌ بطوطه‌، 2 / 635؛ سخاوی‌، 137، 151)، همگی‌ حاكی‌ از توجه‌ عمومی‌ به‌ این‌ سنت‌ است‌. از دیگر سو، این‌ گونه‌ روایات‌، در تقابل‌ با دسته‌ای‌ دیگر واقع‌ شده‌اند كه‌ سنت‌ پیامبر(ص‌) را، در صیام‌ 3 روز دیگر از هر ماه‌ معرفی‌ می‌كنند (برای‌ نمونه‌، نک‍ : نسایی‌، 4 / 220-223). به‌ نظر می‌رسد با آنكه‌ اختلافی‌ در استحباب‌ 3 روز روزه‌ در هر ماه‌ نیست‌ (نک‍ : ابن‌ قدامه‌، همانجا)، در تعیین‌ مصداق‌ این‌ 3 روز، اختلافاتی‌ پیش‌ آمده‌ است‌. 
در نتیجۀ اختلاف‌ روایات‌، اجتهادات‌ فقیهان‌ در انتخاب‌ میان‌ روایات‌ روزۀ ایام‌ بیض‌ و معارض‌ آنها به‌ درازا كشیده‌ است‌ (برای‌ آشنایی‌ با نمونه‌هایی‌ از اختلافات‌ اهل‌ سنت‌، نک‍ : جزیری‌، 1 / 556؛ برای‌ آگاهی‌ از دیدگاههای‌ مختلف‌ شیعه‌، نک‍ : ابن‌بابویه‌، 2 / 81؛ طوسی‌، تهذیب‌ ... ، 4 / 296، النهایة، 168-169؛ ابن‌طاووس‌، الدروع‌ ... ، 66). گویا سمعانی‌ دربارۀ اختلافات‌ فقهی‌ در این‌ زمینه‌ كتابی‌ نگاشته‌ است‌ (نک‍ : حاجی‌ خلیفه‌، 2 / 1434). 
نزد شیعیان‌، ایام‌ بیض‌ ماه‌ رجب‌ و در مرتبۀ بعد، شعبان‌ و رمضان‌، از اهمیتی‌ ویژه‌ برخوردار است‌ (نک‍ : ملكی‌ تبریزی‌، 62؛ قمی‌، 201-202؛ برای‌ آگاهی‌ از برخی‌ مناسك‌ آن‌، نک‍ : ابن‌طاووس‌، اقبال‌ ... ، 281، 287؛ مجلسی‌، 95 / 399). 

مآخذ

ابن‌ ابی‌ عاصم‌، احمد، الزهد، به‌ كوشش‌ عبدالعلی‌ عبدالحمید حامد، قاهره‌، 1408ق‌؛ ابن‌ بابویه‌، محمد، العلل‌، بیروت‌، موسسة الاعلمی‌؛ ابن‌ بطوطه‌، رحلة، به‌ كوشش‌ علی‌ منتصر كتانی‌، بیروت‌، 1405ق‌؛ ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌، زادالمسیر، بیروت‌، 1404ق‌؛ ابن‌ سعد، محمد، الطبقات‌ الكبرى، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، دارصادر؛ ابن‌ طاووس‌، علی‌، اقبال‌ الاعمال‌، به‌ كوشش‌ جواد قیومی‌ اصفهانی‌، قم‌، 1414ق‌؛ همو، الدروع‌ الواقیة، قم‌، 1414ق‌؛ ابن‌ عربی‌، محیی‌الدین‌، الفتوحات‌ المكیة، بولاق‌، 1293ق‌؛ ابن‌قدامه‌، عبدالله‌، المغنی‌، بیروت‌، 1404ق‌؛ ابن‌ كثیر، تفسیر، بیروت‌، 1401ق‌؛ ابن‌ ماجه‌، محمد، السنن‌، به‌ كوشش‌ محمد فؤاد عبدالباقی‌، قاهره‌، 1373 ق‌ / 1954م‌؛ ابن‌ منظور، لسان‌؛ ابویوسف‌، یعقوب‌، الآثار، به‌ كوشش‌ ابوالوفا افغانی‌، قاهره‌، 1355ق‌؛ احمدبن‌ حنبل‌، المسند، بیروت‌، دارصادر؛ بخاری‌، محمد، صحیح‌، همراه‌ با شرح‌ كرمانی‌، بیروت‌، دارالفكر؛ ثعلبی‌، احمد، قصص‌ الانبیاء، بیروت‌، المكتبة الثقافیه‌؛ جزیری‌، عبدالرحمان‌، الفقه‌ علی‌ المذاهب‌ الاربعة، بیروت‌، 1406ق‌ / 1986م‌؛ حاجی‌ خلیفه‌، كشف‌؛ دارمی‌، عبدالله‌، السنن‌، به‌ كوشش‌ مصطفى دیب‌ البغا، دمشق‌، 1412ق‌؛ ذهبی‌، محمد، سیراعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، 1413ق‌؛ رازی‌، تمام‌، الفوائد، به‌ كوشش‌ حمدی‌ عبدالمجید سلفی‌، ریاض‌، 1412ق‌؛ سخاوی‌، محمد، التحفة اللطیفة، بیروت‌، 1993م‌؛ سیوطی‌، حاشیه‌ بر سنن‌ (نک‍ : هم‍ ، نسایی‌)؛ طوسی‌، محمد، تهذیب‌ الاحكام‌، به‌ كوشش‌ حسن‌ موسوی‌ خرسان‌، تهران‌، 1364ش‌؛ همو، النهایة، بیروت‌، 1390ق‌؛ فاكهی‌، محمد، اخبار مكة، به‌ كوشش‌ عبدالملك‌ عبدالله‌ دهیش‌، بیروت‌، 1414ق‌؛ فراء، یحیى، الایام‌ و اللیالی‌ و الشهور، به‌ كوشش‌ ابراهیم‌ ابیاری‌، قاهره‌ / بیروت‌، 1400ق‌؛ قمی‌، عباس‌، مفاتیح‌ الجنان‌، بیروت‌، 1412ق‌؛ مجلسی‌، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت‌، 1403ق‌ / 1983م‌؛ ملكی‌ تبریزی‌، جواد، المراقبات‌، بیروت‌، 1407ق‌؛ نسایی‌، احمد، سنن‌، به‌ كوشش‌ عبدالفتاح‌ ابوغده‌، حلب‌، مكتبة المطبوعات‌ الاسلامیه‌‌. 

فرهنگ‌ مهروش‌