برجلانی

بُرْجُلانی، ابوجعفر محمد بن حسین (د 238ق/852م)، معروف به ابوالشیخ، زاهد، صوفی و محدث. در منابع اشاره‌ای به تاریخ ولادت و دوران نخستین زندگی او نشده است. او را به محلۀ برجلانیۀ بغداد (خطیب، 2/222) و همچنین به قریه‌ای در نزدیکی واسط عراق نسبت داده‌اند و به سبب اقامتش در بغداد، نسبت بغدادی نیز به او داده شده است (سمعانی، 2/139). ابن ابی یعلیٰ در طبقات الحنابله از او یاد کرده است (1/290-291).
برجلانی را اهل زهد و عالم به احادیث مربوط به آن دانسته‌اند، چنانکه در این باب احمد بن حنبل، پیروانش را به او ارجاع می‌دهد (ابن ابی حاتم، 3(2)/229؛ خطیب، 2/223). ابراهیم بن اسحاق حربی نیز وی را ستوده است (همانجا) و ابن حبان او را ثقه و صاحب حدیث می‌داند (9/124)؛ با این حال، در توفیق یا تجریح وی سکوت شده است (ذهبی، 3/522).
برجلانی، از محضر استادانی چون حسین بن علی جعفی، زید بن حباب، طلق بن غنام و دیگران استفاده کرده است (ابن ابی حاتم، همانجا) و از جمله شاگردان او، ابویعلیٰ موصلی (سمعانی، همانجا) و ابراهیم بن جنید بوده‌اند؛ همچنین ابن ابی الدنیا از او روایات بسیاری نقل کرده است (ابن ابی حاتم، همانجا؛ نیز نک‍‍: ه‍ د، 2/650). از بزرگان صوفیه نیز کسانی چون ابوالعباس ابن مسروق طوسی با وی مصاحبت داشته‌اند (سلمی، 237-238).
برجلانی تألیفات بسیاری در زمینۀ زهد داشته است (ابن ابی حاتم، همانجا؛ ابن ابی یعلیٰ، 1/290) که از آن جمله می‌توان به کتاب الزهد و الرقائق اشاره نمود (خطیب، 2/222). دیگر آثار او عبارتند از: 1. الصبر، 2.الصحبة، 3. الطاعة، 4. المتیّمین، 5. الهمّة، 6. الجود و الکرم (ابن ندیم، 236). نسخه‌ای از کتاب الجود و الکرم او در کتابخانۀ ظاهریۀ دمشق موجود است (ظاهریه، 200).

مآخذ

ابن ابی حاتم، عبدالرحمان، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، 1361ق؛ ابن ابی یعلیٰ، محمد، طبقات الحنابلة، به کوشش محمد حامد فقی، قاهره، 1371ق/ 1952م؛ ابن حبان، محمد، الثقات، حیدآباد دکن، 1403ق/1983م؛ ابن ندیم، الفهرست؛ خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، 1349ق/1931م؛ ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، قاهره، 1963م؛ سلمی، محمد، طبقات الصوفیة، به کوشش نورالدین شریبه، حلب، 1406ق/1986م؛ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، حیدرآباد دکن، 1963م؛ ظاهریه، خطی (مجامیع).

مریم فلاحتی