باله وند

باله‌وَنْد، یا بالَوَنْد، از طوایف لر پشتکوه ساکن ناحیۀ هُلیلان در استان ایلام.

نام‌گذاری

واژۀ باله‌وند از دو بخش «باله» و پسوند نسبت «وند» ترکیب یافته است. باله را نام نیای بزرگ خاندان اسفندیاری و بنیادگذار طایفۀ باله‌وند دانسته‌اند (سلطانی، 791) که به صورتهای بلیوند، بالیوند و بالیلوند نیز آمده است (ﻧﮑ : مردوخ، 1/ 82؛ زنگنه، 1/ 222).

سازمان ایلی ـ اجتماعی

طایفۀ باله‌وند به چند تیره، و برخی از تیره‌ها به چند شاخه تقسیم می‌شوند: محمدامین زکی در کتاب رکورد و کوردستان به این طایفه اشاره می‌کند و شمار جمعیت آنها را 500‘1 تن می‌دان (ص 385). در خلاصۀ تاریخ الکرد و کردستان وی، باله‌وند یکی از شاخه‌های پنچگانۀ طایفۀ هلیلانی به‌شمار آمده است (1/ 441). سلطانی باله‌وند را نام یک طایفۀ بزرگ شامل تیره‌های گوناگون آورده است (ص 789).
باله‌وندها در منطقۀ هلیلان پراکنده‌اند، جلگۀ وسیع هلیلان به طول 12ﻛﻤ و عرض 6 کمـ در طرفین رودخانۀ سمیره واقع است. طایفۀ باله‌وند ساکن در دشت هلیلان پیش‌تر کوچ‌رو بودند و برای ییلاق و قشلاق به تپه‌های اطراف و یا دو طرف دشت کوچ می‌کردند (رزم‌آرا، 222-223). از آنجا که فاصلۀ ییلاق و قشلاق این منطقه کوتاه بود، باله‌وندهای هلیلان همه یکجانشین شدند و کوچ را رها کردند (گزارش...، 2/ 75؛ مطالعات...، 8/ 102). گروهی از باله‌وندهای منطۀ زردلان که گرمسیر هلیلان است، اسکان یافته‌اند. این گروه که حدود 492 خانوارند، تا 1377ش کوچ می‌کرده‌اند (سرشماری...، 31؛ قس: مطالعات، 5/ 22، که شمار آنان را در 1366ش 609 خانوار آورده است).
شغل اصلی مردم باله‌وند کشاورزی است. باله‌وندها بنابر موقعیت مناسب آب‌وهوایی جلگۀ هلیلان، کشاورزی با رونقی دارند و با فروش محصولاتشان به خوبی زندگی می‌کند (رزم‌آرا، 222، 224؛ بدیعی، 2/ 102).

جمعیت

شمار مردم این طایفه را در منابع گوناگون به اختلاف از 100 تا 000‘1 خانوارده آورده‌اند (مثلاً ﻧﮑ: شیل، 401؛ فیلد، 177؛ رواولینسن، 122؛ کیهان، 2/ 61؛ فرمانفرما، 2/ 796).

زبان و گویش و مذهب

گویش مردم این طایفه لکی است که از گویشهای کردی جنوبی به شمار می‌آید و مردم ایلات و طوایف لکِ ناحیۀ سلسله و دلفان و طایفه‌های پیشکوه نیز به آن گویش سخن می‌گویند (مورتنسن، 45؛ ﻧﮑ: گزارش، همانجا). بیشتر مردم این طایفه از اعتقادات مذهبی اهل حق (علی‌اللهی) پیروی می‌کردند (بدیعی، همانجا)، اما امروزه اغلب باله‌وندها شیعۀ اثناعشری هستند (سلطانی، 791).

پیشینیۀ تاریخی

یکی از اولین رهبران این طایفه قائد زین‌الدین نام داشت که طایفه به نام او «قائدزین‌الدینوند» هم نامیده می‌شده است. بعدها بخشی از این طایفه تحت تسلط «مراد» نامی قرار گرفت که به نام او قاندمرادوند نامیده شد (همو، 792). از مقتدرترین سران این طایفه لطفعلی‌خان‌ باله‌وند بود. چریکف که در اوایل پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار در ایران به سر می‌برده است. در سیاحت‌نامه‌اش (ص 97) از لطفعلی خان با عنوان حاکم هلیلان نام می‌برد که با طایفه‌اش (بدون ذکر نام باله‌وند) در آنجا اقامت داشته‌اند. لطفعلی خان باعث به‌وجود آمدن پیوندهای سیاسی میان طایفۀ باله‌وند و خاندانها و سران طوایف منطقه شد که به ثبات و اقتدار طایفۀ او انجامید (سلطانی، 793). در زمان حیات او ابنیه و آثار و قلاع متعددی در منطقه بنا گردید. 

مآخذ

بدیعی، ربیع، جغرافیای مفصل ایران، تهران، 1367ش؛ چریکف، سیاحت‌نامه، ترجمۀ آبکار مسیحی، به کوشش علی‌اصغر عمران، تهران، 1358ش؛ راولنیسن، هنری، سفرنامه، ترجمۀ سکندرامان‌اللهی، تهران، 1356ش؛ رزم‌آرا، علی، جغرافیای نظامی ایران، لرستان، تهران، 1320ش؛ زکی، محمدامین، خلاصة تاریخ‌الکرد و کردستان، ترجمۀ محمد علی عونی، قاهره، 1939ش؛ همو، کورد کوردستان، بغداد، 1350ق/ 1931م؛ زنگنه، مظفر، دودمان آریایی، کرد و کردستان، تهران، 1347ش؛ سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده (1377ش)، نتایح تفصیلی، استان کرمانشاه، مرکز آمار ایران، تهران، سلطانی، محمدعلی، ایلات و طوایف کرمانشاهان، 1355ش؛ فرمانفرما، عبدالحسین، گزیده‌ای از مجموعۀ اسناد، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران، 1366ش؛ کیهان، مسعود، جغرافیای مفصل ایران، تهران، 1311ش؛ گزارش وضع موجود جامعۀ عشایری ایرن، سمینار بررسی مسائل جامعۀ عشایری ایران، کرمانشاه، 1355ش؛ مردوخ کردستانی، محمد، تاریخ، تهران، چاپخانۀ ارتش؛ مطالعات جامع توسعۀ اجتماعی ـ اقتصادی جامعۀ عشایری ایران، تهران، 1370ش؛ نیز:

Field, H., Contributions to the aanthropology of iran, Chicago, 1939; Mortensen, I. D., Namads of Luristan, Copengangen, 1993; Sheil, L., Glimpses of Life and Manners in persia, London, 856.
معصومه ابراهیمی