احمد راسم

اَحْمَد راسِم (د 1351ق/ 1932م)، روزنامه‌نگار، تاریخ‌نویس و از عاملان نام‌آور نهضت ادبی در مجلۀ ثروت فنون در ترکیه.
تاریخ ولادت او را به اختلاف، 1864م (کاراعلی اوغلو، «فرهنگ...»، 22). 1865م («دائرةالمعارف زبان...»، I/ 71)، 1866م (جانب، 98) و 1867م (اینال، 1344) آورده‌اند. وی در استانبول زاده شد، پدرش بهاءالدین افندی که قبرسی‌تبار و کارمند ادارۀ پست بود، پیش از تولد احمد، همسرش را ترک کرد و احمد به سرپرستی مادر پرورش یافت (بانارلی، 1062؛ کاراعلی اوغلو، «تاریخ...»، 55؛ اینال، همانجا). وی پس از به پایان رساندن تحصیلات خود در مدرسۀ مشهور دارالشفقه (1300ق/ 1883م)، به خدمت ادارۀ پست و تلگراف درآمد، اما سال بعد، چون کار دولتی را موافق ذوق خود نیافت، به عالم مطبوعات روی آورد (بانارلی، 1063؛ اینال، همانجا). وی که نویسندگی را از زمان تحصیل با نوشتن مقالاتی در روزنامه‌های معروف ترکیۀ آن زمان مانند جریدۀ حوادث، ترجمان حقیقت، اقدام، صباح و جز آن آغاز کرده بود (کاراعلی اوغلو، همان، 57)، یکسره خود را وقف این پیشه ــ که آن را «جادۀ باب عالی» می‌خواند ــ کرد (EI2). چندی نیز به سیاست روی آورد و در 1927م به نمایندگی مردم استانبول در مجلس کبیر ترکیه برگزیده شد (اینال، همانجا). سرانجام پس از یک بیماری طولانی در اقامتگاه خود واقع در جزیرۀ هیبه‌لی ــ از جزایر دریای مرمره ــ درگذشت و همانجا به خاک سپرده شد (همانجا).
احمد نویسنده‌ای پرکار و چیره‌دست بود که با نوشتن داستان، سرگذشت، خاطرات و تاریخ برای عموم، شهرت یافت (همانجا). او با زبانی ساده، غمها، شادیها، باورها و زندگی روزمرۀ مردم ــ به‌ویژه ساکنان استانبول ــ را هنرمندانه به قلم آورد (کاراعلی اوغلو، همان، 58؛ بانارلی، اینال، همانجاها). اگرچه وی تحت تأثیر نویسندگان معروف پیش از خود همچون: شناسی، نامق کمال، ضیاپاشا و احمد مدحت بود، اما بی‌آنکه در دامن هیچ‌یک از گرایشهای سیاسی و ادبی مسلط آن روزگار بیفتد، با زبان ساده و عامیانه‌اش سبکی نو در ادبیات منثور ترکیه به وجود آورد («دائرةالمعارف دیانت...»، II/ 117؛ IA, I/ 202) و در نهضت ساده‌کردن زبان ترکی نیز فعالانه شرکت کرد (لوند، 213). 
احمد راسم از آغاز نویسندگی در دارالشفقه، دلبستگی خاصی به تاریخ پیدا کرد. به اعتقاد وی هر فرد باید از تاریخ کشورش آگاه باشد و از آنجا که بیشتر کتابهای تاریخی را دارای نثری دشوار می‌دانست، به تألیف کتابهای تاریخی به زبان ساده دست زد (احمد راسم، «الف ـ ج»). وی با موسیقی نیز آشنا بود (اینال، همانجا)، مراحل اولیۀ این هنر را ضمن تحویل فرا گرفت و سپس به تکمیل آن نزد استادان فن پرداخت. 65 قطعه از سروده‌های او موجود است («دائرةالمعارف دیانت»، II/ 118؛ بانارلی، 1064).

آثـار

نزدیک به 140 اثر بزرگ و کوچک مشتمل بر داستان، خاطرات، سفرنامه، مجموعۀ مقالات، کتابهایی در تاریخ و ترجمه‌هایی از آثار غربی از او بر جای مانده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود: 1. مناقب اسلام (در 2 جلد، 1325ق/ 1909م). 2. کوچک تاریخ عثمانی. 3. کوچک تارخ اسلام، برای تدریس در مدارس (احمد راسم، «ب»). 4. «تاریخ مصور عثمانی»، در 4 جلد که شامل تاریخ امپراتوری عثمانی از آغاز تا 1297ق (آغاز سلطنت عبدالحمید ثانی) است. وی در تدوین این اثر به بیش از 200 مأخذ خطی و چاپی استناد جسته است (همو، «د ـ ه‍‌). رویدادهای سیاسی و نظامی در متن کتاب و مسائل مربوط به تاریخ اجتماعی با عنوان «فائده» در پا.ورقی آمده است. این اثر با نام رسملی و خریطه‌لی عثمانلی تاریخی در استانبول (1326-1330ق) چاپ شده است. 5. «از استبداد تا حاکمیت ملی» (در 2 جلد، 1342ق/ 1923م).
احمد همچنین کتابی در زمینۀ نامه‌نگاری با عنوان خزینۀ مکاتیب مشتمل بر مجموعه‌ای از منشآت گرد آورده که چندبار به چاپ رسیده است. 
وی گاه شعر نیز می‌سرود و برخی از اشعار او که به سبک ادبیات دیوانی است، جای جای در نشریات مختلف چاپ شده است («دائرةالمعارف دیانت»، همانجا؛ برای آگاهی بیشتر از آثار احمد راسم، نک‍ : اوزگه، I/ 52، جم‍ ؛ جانب، 98-120).

مآخذ

احمدراسم، رسملی و خریطه‌لی عثمانلی تاریخی، استانبول، 1328ق؛ نیز:

Banarlt, Nihad Sâmi, Resimli Türk edebiyâti târihi, Istanbul, 1971; Canip, Ali, Türk edebiyat Antolojisi, Istanbul, 1931; EI2; IA; Inal, Mahmud Kemal, Son asir türk sairleri, Istanbul, 1970; Karaalioglu, Seyit Kemal, Ansiklopedik edebiyat sözlügü, Istanbul, 1983; id, Türk edebiyat tarihi, Istanbul, 1985; Levend, Agah Sırrı, Türk dilinde gelisme ve sadelesme evreleri, Ankara, 1972; Özege, Seyfettin, Eski harflerle basilmıs türkce eserler katalogu, Istanbul, 1971-1975; Turk dili ve edebiyatı ansiklopedisi, Istanbul, 1977; Türkiye diyanet vakfi Islam ansiklopedisi, Istanbul, 1989. 
علی‌اکبر دیانت