باروسی

باروسی، سلم بن حسن، منسوب به باروس از روستاهای نزدیک نیشابور. نام وی را سالم (سلم، طبقات...، 114، 269؛ نیز ﻧﻜ : عروسی، 137) نیز آورده‌اند. سال تولد و وفات وی به‌درستی معلوم نیست، ولی چون از معاصران حمدون قصار (د 271ق/ 884م) و ابوتراب نخشبی (د245ق/ 859م) بوده است (ﻧﻜ : همانجا)، می‌توان او را در شمار صوفیان سدۀ 3ق/ 9ق به شمار آورد.
مطابق منابع موجود، نخستین کسی است که از باروسی یاد کرده، ابوعبدالرحمان سلمی است. وی در تاریخ الصوفیه، باروسی را استاد حمدون‌قصار و فردی مستجاب الدعوه معرفی کرده است (ﻧﻜ : سمعانی، 1/ 255). کتاب تاریخ الصوفیۀ سلمی اکنون دردست نیست، ولی در کتاب طبقات الصوفیۀ وی اگرچه عنوان مستقلی به باروسی اختصاص داده نشده، اما ذیل عنوان حمدون قصار و محفوظ بن محمود (سلمی، همانجاها)، از او به عنوان مصاحب آن دو یاد شده است.
آنچه گفت‌وگوی باروسی با محمدبن کرّام (د 256ق)، پیشوای مذهب کرامیه، بر می‌آید. این است که وی رویکردی انتقادی نسبت به زهدگرایی افراطی زمان خود داشته است (ﻧﻜ : خواجه عبدالله، 122). البته چنین گرایشی اختصاص به یک فرد یا به محلی خاص همچون نیشابور نداشته است و در سراسر حوزه‌های تصوف دیده می‌شد. ابونصر سراج در مقدمۀ کتاب اللمع این نکته را که انتقاد از روش زاهدانۀ صوفیه در آن روزگار رواج داشته است، خاطرنشان می‌سازد (ص 3) و سبب نگارش این کتاب را بررسی و نقد اینگونه انتقادات ذکر می‌کند (ص 4).
این سخن که باروسی از بنیان گذاران ملامتیه بوده است (ﻧﻜ : زرین‌کوب، 337) پذیرفتنی نیست؛ زیرا اولاً در کتابهای مهم شرح احوال صوفیه، چون اللمع سراج، التعرف کلاباذی و حیلة الاولیاء ابونعیم، ذکری از او نیست، و سلمی نیز که خود از بزرگان صوفیۀ نیشابور بود، در کتاب طبقات الصوفیۀ هود که ترجمۀ احوال و شرح اقوال مشاهیر صوفیه تا زمان اوست، در ذیل عنوانهای دیگر از باروسی یاد کرده است. همچنین سلمی در «رسالة الملامتیۀ» خود که یکی از مهم‌ترین آثار و شاید نخستین اثر دربارۀ ملامتیه است، از باروسی به این عنوان، یا به عنوان کسی که در صورت‌بندی اصول ملامتی نقش یا تأثیری داشته است، یادی نمی‌کند؛ درحالی که وی در همین کتاب از ابوحفص نیشابوری، حمدون قصار و سعید بن اسماعیل بن منصور نیشابوری، معروف به واعظ (د 298ق)، به عنوان مشایخ ملامتی و از بنیان‌گذاران ابن‌طریقه سخن می‌گوید (ص 88، 103).

مآخذ

خواجه عبدالله انصاری، طبقات الصوفیة، به کوشش محمد سرور مولایی، تهران، 1363ش؛ زرین‌کوب، عبدالحسین، جست و جو در تصوف ایران، تهران، 1357ش؛ سراج، عبدالله، اللمع فی التصوف، به کوشش ر.نیکلسن، لیدن، 1914م؛ سلمی، محمد، «رسالة الملامتیة»، همراه الملامتیة و لاصوفیة و اهل الفتوة ابوالعلاء عفیفی، قاهره، 1364ق/ 1945م، همو، طبقات الصوفیة، به کوشش پدرسن، لیدن، 1960م؛ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالله عمر بارودی، بیروت، 1408ق/ 1988م؛ عروسی، مصطفى، حاشیه بر شرح الرسالة القشریة، قاهره، 1290ق.

مجتبى زروانی