تکرور

تَکْرور، نام قومی ساکن در نواحی غرب افریقا و همچنین نام پادشاهی و شهری در سده‌های میانی میلادی در آن منطقه. این نام امروزه به صورت تکلر (به فرانسوی توکولور/ توکلور) تلفظ می‌شود (نک‍ : ویکی‌پدیا). این قوم که امروزه عمدتاً در سنگال زندگی می‌کنند و از قدیمی‌ترین مسلمانان آنجا به شمار می‌آیند، در گذشته بیشتر در کنار رود سنگال میانه (امروزه میان سنگال و موریتانی) زندگی می‌کردند (همانجا؛ «دائرة‌المعارف...» ذیل فوتاتورو). جمعیت تکرورها در اوایل دهۀ 1970م، بیش از 500 هزار تن بوده است که 300 هزار تن از آنها در کشور سنگال، 80 هزار تن در ساحل راست رودخانۀ سنگال در موریتانی، 60 هزار تن در کشور مالی، 70 هزار تن در گینه و 20 هزار تن در گامبیا زندگی می‌کرده‌اند. پراکندگی این قوم تا حدودی به دورۀ اعزام مبلغان حاج عمر تال (از رهبران طریقۀ تیجانیه) باز می‌گردد (کوک، 156). 
تکرورها از آمیزش قبایل سیاه‌پوست «سرر»، «ولوف»، بربرهای صحرای افریقا و فولانیها (فولبه) تشکیل شده‌اند. فولانیها نخستین و مهم‌ترین مهاجران به نواحی درۀ رود سنگال بودند که در حدود سال 184ق/ 800م به این منطقه وارد شدند (هیسکت، 52؛ «غرب...»، npn. ؛ کوک، 411). جغرافیادانان و مورخان عرب این نام را در آغاز برای توصیف مردم تکرور و بعدها به صورتی نادرست، برای توصیف تمام مسلمانان سودانی و حتى گاهی برای مردمانی تا شرق برنو به کار می‌برده‌اند (هیسکت، 54؛ EI2). 
پادشاهی تکرور هم‌زمان با پادشاهی غنا رشد یافت و نقش مهمی در تجارت غرب افریقا ایفا کرد، چنان که طلا، نمک و برده از دیگر نقاط افریقا به سرزمین تکرور وارد، و از آنجا به سایر نقاط فرستاده می‌شد (ویکی‌پدیا). ظاهراً هم‌زمان با تجارت طلا در این منطقه مردم آنجا با دین اسلام آشنا شدند، اما به نوشتۀ برخی مورخان، اهالی آنجا به فرمان ورجابی بن رابیس (د 432ق/ 1041م) حکمران این سرزمین، به دین اسلام درآمدند (ابوعبید، 172؛ نیز نک‍ : تریمینگام، 28؛ هیسکت، 52-53؛ EI2). ورجابی همچنین بر قلمرو پادشاهی سیلا، در بخش علیای تکرور سلطه یافت و مردم آنجا را به دین اسلام درآورد (تریمینگام، همانجا) و از آن پس اسلام هر چند به صورتی تقریباً ناخالص، دین و فرهنگ بیشتر مردم تکرور شد (هیسکت، 53). پس از ورجابی پسرش لابی جانشین او، با مرابطان متحد شد و در 448ق/ 1056م در نبردی که امیر مرابطان یحیی بن عمر در جبل لمتونه در محاصره بود، به یاری او شتافت (تریمینگام، 29؛ هیسکت، همانجا؛ EI2).
ادریسی در سدۀ 6 ق/ 12م، پادشاهی سازمان‌یافته‌ای را در غرب افریقا وصف کرده است که تجارت در آنجا رونق داشته، و تکرور یکی از شهرهای این پادشاهی بوده است و بازرگانان به آنجا پشم، مس و دیگر کالاها می‌آوردند و از آنجا برده و طلا می‌بردند (1/ 17-20). 
با زوال پادشاهی غنا، تکرور بیشتر سرزمینهای غربی آن را تصرف کرد و اختیار تجارت صحرای غربی را در دست گرفت و آن را رونق بخشید (هیسکت، همانجا). در سدۀ 8 ق/ 14م با گسترش پادشاهی مالی، تکرور به تدریج زیر نفوذ آن پادشاهی قرار گرفت و با افول این پادشاهی در سدۀ 9-10ق/ 15-16م تابع امپراتوری گائو شد (کوک، 161؛ هیسکت، 53، 201؛ «دائرة‌المعارف»، همانجا). در 918ق/ 1512م کولی تنهلا یکی از افراد قوم پُل (فولبه/ فولانی) در آن سرزمین سلسلۀ دنیانکه را بنیان نهاد (کوک، نیز «دائرة‌المعارف»، همانجاها). 
در سدۀ 18م شهر فوتاتورو جانشین شهر تکرور شد («غرب»، npn.). در 1190ق/ 1776م سلیمان بال رهبر حزب اسلامی تورو، سلسلۀ دنیانکه را که دچار انحطاط و ضعف شده بود، ساقط کرد (کوک، نیز «دائرة‌المعارف»، همانجاها). 
در پی سقوط دنیانکه طبقۀ جدیدی موسوم به المامیها (امامها)، بر آن سرزمین حاکمیت یافتند. نخستین و قدرتمندترین این حکام عبدالقادرخان (1766-1805م) بود که مرزهای فوتاتورو را از غرب و جنوب شرق گسترش داد؛ اما شکست امامیها در 1890م از ولفها در کاجور باعث انحطاط این دولت شد، تا اینکه در سدۀ 13ق/ 19م به تصرف فرانسویها درآمد (همانجا). 

مآخذ

ابوعبید بکری، عبدالله، المغرب، به کوشش دوسلان، الجزیره، 1857م؛ ادریسی، محمد، نزهة‌المشتاق، بیروت، 1409ق/ 1989م؛ کوک، ژوزف، مسلمانان افریقا، ترجمۀ اسدالله علوی، مشهد، 1373ش؛ هیسکت، مروین، گسترش اسلام در غرب افریقا، ترجمۀ احمدنمایی و محمدتقی اکبری، مشهد، 1369ش؛ نیز: 

«Early West Africa», De L’école Montaigne, thierry. mourette.free.fr/ archives/ 01-02/ travaux/ voyghana/ gha_es/ early.html; EI2; Encyclopedia of African History, ed. K. Shillington, London / NewYork, Fitzroy Dearborn, vol. I; Wikipedia, en. wikipedia. Org/ wiki/ Takrur; Trimingham, J. S., A History of Islam in West Africa, Oxford, 1962.
زهرا حسینی