جمیله اصفهانی

جَمیلۀ اِصْفَهانی، بانوی شاعر و سخنور ایرانی در سدۀ 11ق / 17م. تذکره‌نویسان زادگاه وی را اصفهان یا یزد نوشته‌اند (اوحدی، 284؛ صبا، 628؛ خاضع، 244).
جمیله در روزگار شاه عباس‌صفوی (996-1038ق / 1588-1629م) در اصفهان می‌زیست (عظیم‌آبادی، 3 / 1139؛ صبا، همانجا). وی در جوانـی بـا خـواجه حبیب‌الله ترکه ــ از قاضیان ترکۀ اصفهان ــ ازدواج کرد (همانجا؛ شفیق، 71؛ اوحدی، همانجا). پس از چندی همسرش درگذشت. او مدتی در اصفهان ماند و در زمان اکبرشاه، پادشاه گورکانی هند (سل‍ 963-1014ق / 1556-1605م) به قصد سیر و سیاحت راهی هندوستان شد (علی حسن، 107؛ دیوان بیگی، 3 / 2139) و به دربار اکبر شاه راه یافت (همو، 3 / 2187). جمیله پس از چندی به اصفهان بازگشت و ظاهراً با ثروتی که از آن دیار فراهم آورده بود، به تجارت پرداخت (صبا، اوحدی، همانجاها). گویا در این زمان بود که به عقد اسماعیل بن خواجه میرک‌خان درآمد (همانجا).
اوحدی که معاصر و مصاحب جمیله اصفهانی بوده است، او را زنی صاحب کمال، به غایت نکته‌سنج و سخنوری لایق می‌خواند (همانجا). از وی شماری رباعی بر جای مانده است. جمیله را در برخی منابع با نام و عنوان «فصیحۀ یزدی» معرفی کرده‌اند (دیوان بیگی، همانجا).

مآخذ

اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، تهران، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‍‌ 5324؛ خاضع، اردشیر، تذکرۀ سخنوران یزد، حیدرآباد دکن، 1341ش؛ دیوان بیگی، احمد، حدیقة الشعراء، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1366ش؛ شفیق، لچهمی نراین، شام غریبان، به کوشش محمداکبرالدین صدیقی، حیدرآباد دکن، 1977م؛ صبا، محمد مظفر حسین، تذکرۀ روز روشن، به کوشش محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران، 1343ش؛ عظیم‌آبادی، حسینقلی‌خان، نشتر عشق، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه، 1983م؛ علی حسن خان، صبح گلشن، به کوشش محمد عبدالمجید، کلکته، 1878م.

پریسا سنجابی