ابن امین

اِبْنِ اَمين‌، ابواسحاق‌ ابراهيم‌ بن‌ يحيی‌ بن‌ ابراهيم‌ بن‌ سعيد (ح‌ 489-544 ق‌/ 1096- 1149 م‌)، فقيه‌، محدّث‌، مورخ‌ و لغت‌شناس‌. او در قُرطبه‌ (كُردوا) كه‌ در آن‌ ايّام‌ مركز تجمّع دانشمندان‌ و فقيهان‌ و محدّثان‌ بود، به‌ دنيا آمد. ابن‌ امين‌ از ابومحمد عبدالرحمن‌ بن‌ عتّاب‌، ابوبكر ابن‌ العربی‌، ابوالوليد بن‌ رشد، ابوالحسن‌ بن‌ عفيف‌، ابوالقاسم‌ ابن‌ صواب‌ و ابوالوليد بن‌ طريف‌ حديث‌ شنيد. بين‌ او و ابوعلی‌ حسين‌ ابن‌ محمد صدفی‌ دوستی‌ استواری‌ برقرار بوده‌ و هر يك‌ از آن‌ دو به‌ ديگری‌ حديث‌ آموخته‌ و از هم‌ روايت‌ كرده‌اند (ابن‌ ابّار، 64؛ تونكی‌، 4/ 471- 472) و نيز چنانكه‌ پيداست‌، ابن‌ بشكوال‌ نزد ابن‌ امين‌ درس‌ خوانده‌ و اين‌ يك‌ نيز به‌ نوبۀ خود ــ چنانكه‌ در قديم‌ عادت‌ دانشمندان‌ بوده‌ و تاكنون‌ در بسياری‌ از دانشگاههای‌ اسلامی‌ و حوزه‌های‌ علمی‌ دينی‌ مرسوم‌ است‌ ــ دروسی‌ از او فرا گرفته‌ است‌، ابن‌ امين‌ از لحاظ روايت‌ و درايت‌ و صحت‌ ضبط و استواریِ سند از بزرگان‌ علم‌ حديث‌ بوده‌ و به‌ رجال‌ سند نيك‌ واقف‌ و آگاه‌ بوده‌ است‌ (ابن‌ بشكوال‌، 1/ 100). به‌ موجب‌ روايت‌ ابن‌ ابار (همانجا) وی‌ امامت‌ نماز را در مسجد عبيدالله‌ بن‌ ادهم‌ در قرطبه‌ به‌ عهده‌ داشته‌ است‌ و اين‌ سمت‌ را جز به‌ كسانی‌ كه‌ به‌ زهد و پرهيزگاری‌ متصف‌ و مشهور بوده‌اند، نمی‌داند. ابن‌ امين‌ در اواخر زندگانی‌ خود به‌ فتنه‌ای‌ كه‌ در قرطبه‌ روی‌ داد ــ و مصامده‌ پس‌ از قيام‌ ابوجعفر بن‌ حمدين‌ بدان‌ شهر درآمدند ــ دچار شد (همانجا). فتنۀ مزبور آن‌ بود كه‌ لمتونيان‌ (مرابطون‌) در 540 ق‌/ 1145 م‌، به‌ سرداری‌ يحيی‌ بن‌ غانية در قرطبه‌ با ابن‌ حمدين‌ جنگيدند و ابن‌ حمدين‌ شكست‌ خورد و قرطبه‌ را ترك‌ كرد (ابن‌ خطيب‌، 253). در اين‌ واقعه‌ يكی‌ از سپاهيان‌ بربر ابن‌ امين‌ را تعقيب‌ كرد و او خود را از بام‌ به‌ صحن‌ خانه‌ای‌ افكند كه‌ بگريزد، اما در چاهی‌ افتاد و بدين‌گونه‌ نجات‌ يافت‌ و سپس‌ به‌ لبله‌ رفت‌. وی‌ 4 سال‌ پايان‌ عمر خود را در همانجا به‌ سر برد تا درگذشت‌. ابن‌ امين‌ به‌ هنگام‌ وفات‌ 55 سال‌ داشت‌. از وی‌ دو تأليف‌ باقی‌ است‌: 
1. الاِعلام‌ بالخيرة الاعلام‌ من‌ اصحاب‌ النبی‌ عليه‌ السلام‌ كه‌ استدراكی‌ است‌ بر آنچه‌ از امام‌ ابوعمر بن‌ عبدالبر قرطبی‌ در كتابش‌، الاستيعاب‌ لمعرفة الاصحاب‌ فوت‌ شده‌ است‌. نسخه‌ای‌ كهن‌ از اين‌ كتاب‌ در كتابخانۀ تيموريه‌ در 7 برگ‌ وجود دارد و سماعات‌ بسياری‌ را نيز شامل‌ است‌ (عبدالبديع‌، 2(1)/ 12-13). 
2. تأليفی‌ دربارۀ كتاب‌ الموطأ مالك‌ كه‌ شايد شرحی‌ بر آن‌ كتاب‌ باشد. در حاشيۀ كتاب‌ الصلۀ ابن‌ بشكوال‌ به‌ نقل‌ از هامش‌ نسخۀ اصل‌ آمده‌ است‌ كه‌ اين‌ تأليف‌ ارزشمند در 6 جزء و به‌ خط مؤلف‌ در سبته موجود است‌ (ابن‌ بشكوال‌، همانجا). اگر اين‌ گفته‌ درست‌ باشد، محتمل‌ است‌ كه‌ كتاب‌ مذكور در گنجينه‌های‌ كتب‌ مغرب‌ موجود باشد. 

مآخذ

ابن‌ ابار، محمد بن عبدالله، المعجم‌، به‌ كوشش‌ فرانسيسكو كودرا، مادريد، 1886 م‌؛ ابن‌ بشكوال‌، خلف‌ بن عبدالملک، كتاب‌ الصلة، قاهره‌، 1966 م‌؛ ابن‌ خطيب‌، محمد بن عبدالله، اعمال‌ الاعلام‌، به‌ كوشش‌ ا. لوی‌ پرووانسال‌، بيروت‌، 1956 م‌؛ تونكی‌، محمود حسن‌، معجم‌ المصنفين‌، بيروت‌، 1344 ق‌؛ عبدالبديع‌، لطفی‌، فهرس المخطوطات‌ المصوره‌ (التاريخ‌)، قاهره‌، 1956 م‌. 

محمداحمد موسوی‌ آل‌ طعمه‌