ادبیات فارسی

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

استعاره |
استقبال |
استوری | مجدالدین کیوانی اِسْتوری، چارلز امبروز (1888-1967م/ 1267-1346ش)، خاورشناس انگلیسی، استاد زبان و ادب عرب، ایران‌شناس و از بزرگ‌ترین کتاب‌شناسان فرهنگ، زبان و ادبیات فارسی.
اسدالله غالب |
اسد کاشی | علی میرانصاری اَسَدِكاشی‌ (د1048ق‌/ 1638م‌)، ازشاعران‌عارف‌مسلك‌كاشان‌ در عصر صفوی‌. او در قهپایۀ اصفهان‌ به‌ دنیا آمد (نصرآبادی‌، 209؛ علی‌ حسن‌خان‌، 23). برخی‌ زادگاه‌ وی‌ را روستای‌ دیدر در اطراف‌ ساوه‌ ذكر كرده‌اند (نک‍ : آذر، 246؛ زنوزی‌، 792). به‌ هر حال‌، وی‌ كاشان‌ را برای‌ اقامت‌ برگزید و بیشتر زندگی‌ خود را در ای...
اسرار دده | جلال خسروشاهی اَسْرارْدَده‌، محمد (1162-1211ق‌/ 1749-1796م‌)،فرزند احمد بی‌زبان‌، شاعر، تذكره‌ نویس‌ و از درویشان‌ سلسلۀ مولویه‌.
اسعد افندی | جلال خسروشاهی اَسْعَدْ اَفَنْدی‌، محمد (978-1034ق‌/ 1570- 1625م‌)، شیخ‌ - الاسلام‌، عالم‌ و شاعر دوران‌ عثمانی‌. وی‌ فرزند خواجه‌ سعدالدین‌ مورخ‌ مشهور عثمانی‌ (د 1008ق‌/ 1599م‌) است‌ و از این‌رو، به‌ خواجه‌ زاده‌ نیز شهرت‌ دارد (ثریا، 330؛ «دائرة‌المعارف‌ زبان‌...»، III/ 84). در استانبول‌ زاده‌ شد و نخست‌ نزد پدر به‌ فراگ...
اسعد افندی | جلال خسروشاهی اَسْعَدْاَفَنْدی‌، محمد ( 1096-1166ق‌/ 1685-1753م‌)، ادیب‌، شاعر و شیخ‌ الاسلام‌ حكومت‌ عثمانی‌. وی‌ در خاندانی‌ اهل‌ علم‌ و فضیلت‌ پرورش‌ یافت‌. پدرش‌ ابواسحاق‌ اسماعیل‌ و نیز برادرش‌ هر دو شیخ‌ الاسلام‌ بودند و او به‌ سبب‌ نام‌ پدر به‌ ابواسحاق‌ زاده‌ نیز شهرت‌ داشت‌ (ثریا، 332؛ «دائرةالمعارف‌ زبان‌...1»، E...
اسفند | احمد تفضلی اِسْفَنْد، نام‌ دوازدهمین‌ ماه‌ از سال‌ و سومین‌ ماه‌ از فصل‌ زمستان‌ در سال‌ شمسی‌ در تقویم‌ كنونی‌ ایرانیان‌ و نیز نام‌ پنجمین‌ روز هر ماه‌ شمسی‌ در تقویم‌ ایرانیان‌ باستان‌. این‌ نام‌ مخفف‌ اسفندارمد است‌ كه‌ در پهلوی‌ به‌ صورت‌ سْپَندارْمَد آمده‌، و آن‌ خود از صورت‌ اوستایی‌ سْپَنْتاآرْمَتی‌ امشاسپند موكل...
اسکافی |
اسکندرنامه | مجدالدین کیوانی اِسْكَنْدَرْنامه‌، عنوان‌ مجموعه‌هایی‌ منثور یا منظوم‌ كه‌ موضوع‌ اصلی‌، یا محور مطالب‌ آنها، اسكندر (ه م‌) مقدونی‌ است‌. البته‌ شم‍اری‌ آثار منظوم‌ یا منثور با عنوان‌ «اسكندرنامه‌» نیز وجود دارد كه‌ موضوع‌ آنها هیچ‌ - یا چندان‌ - ارتباطی‌ به‌ اسكندر مقدونی‌ ندارد. بعضی‌ از سرایندگان‌ نیز ظاهراً به‌ سبب‌ شهرت...
اسلم خان کشمیری |
اسماعیل حقی عالیشان | ناصر شعاریان ستاری اِسْماعیل‌ حَقّی عالیشان‌ (1288-1363ق‌/ 1871-1944م‌)، ادیب‌، سیاستمدار، زندگی نامه‌نویس‌ و مترجم‍‍‌ معاصر ترك‌. نام‌ او با پسوند الدم‌ نیز آمده‌ است‌ (نك‍ : اوزگه‌، III/ 1351؛ «دائرةالمعارف‌ دیانت‌»، XI/ 21).
اسماعیل صفا | جلال خسروشاهی اِسْماعیل‌ صَفا (1284- 1319ق‌/ 1867-1901م)‌)، ادیب‌ و شاعر ترك‌. پدر وی‌ محمد بهجت‌ (1244- 1295ق‌/ 1828- 1878م‌) شاعری‌ از مردم‌ طرابوزان‌، و مأمور عالی رتبۀ حكومت‌ عثمانی در مكۀ معظمه‌ بود و اسماعیل‌ در دوران‌ خدمت‌ پدرش‌ در آن‌ شهر زاده‌ شد (اینال‌، 1552 ؛ بانارلی، 997). برخی از منابع‌ تاریخ‌ تولد وی‌ را 18...
اسیر اصفهانی | مینا حفیظی اَسیرِ اِصْفَهانی (یا شهرستانی)، میرزا جلال فرزند میرزا مؤمن متخلص به اسیر از شعرای دورۀ صفویه در نیمۀ اول سدۀ 11ق‌/ 17م و از بنیان‌گذاران سبك هندی‌.
اسیر لکهنوی | عارف نوشاهی اَسیرِ لَكْهْنَوی‌، میرمظفرعلی(1229- 1299ق‌/ 1814-1882م‌)، ادیب‌، شاعر، مترجم‍‍ و نویسنده به زبان فارسی و اردو در شبه قاره‌. پدر وی میر مددعلی مایل از اخلاف محمد صالح كروری بود و نسب به عباس ابن علی(ع‌) میرساند (عشرت‌، 27، 29؛ سری رام‌، 1/ 299).
اسیری لاهیجی | نجیب مایل هروی اَسیری لاهیجی، شم‍س‌الدین محمد بن یحیی بن علی گیلانی (د 912ق‌/ 1506م‌)، عارف‌، شاعر و از مشایخ سلسلۀ نوربخشیه كه «اسیری‌» تخلص میكرد و بدان شهرت یافت‌. از سال ولادت او اطلاع دقیقی در دست نیست‌. اینكه برخی از معاصران او را متولد حدود سال 840ق دانسته‌اند (نك‍ : فسایی، 1195؛ ركن‌زاده‌، 3/ 300)، درست نیست‌، زیرا ...
اشرف بیابانی | محمدسلیم مظهر اشرف‌الدین، متخلص به اشرف و معروف به اشرف بیابانی (864-935 ق / 1460- 1529 م)، فرهنگ‌نویس، عارف، و از نخستین شاعران زبان اردو در هند جنوبی كه دربارۀ واقعۀ كربلا و شهادت امام حسین (ع) مثنوی سروده است. وی در فقرآباد (احمدنگر) به دنیا آمد، دانشهای متداول را نزد پدر خویش ضیاءالدین رفاعی (د 909 ق / 1503 م) فرا گرفت...
اشرف، محمد | جلال خسروشاهی (1262-1330 ق / 186-1912 م)، شاعر طنزپرداز ترك. وی در قریۀ قِرخ آغاج بخش گلنبه از توابع مانیسا (بروسه‌لی، 2 /88)، و به قولی در پاپاكوی یا یحیى كوی (كاراعلی اوغلو، «فرهنگ ادبا ... 1»، 212) در خانواده‌ای مذهبی زاده شد. پدرش حاجی مصطفى، امام مسجد گلنبه بود و به دَلی حافظ (حافظ دیوانه) شهرت داشت.
اشرف هراتی* |
اشرف علی خان فغان | عارف نوشاهی (1140-1186 ق / 1728-1772 م)، شاعر اردو و فارسی زبان شبه قاره. وی در دهلی متولد شد. پدر او میرزا علی خان، متخلص به نكته، از رجال دربار محمدشاه (حك‍ 1131-1161 ق)، و عمّش ایرج خان، «ناظمِ» بنگال بود. فغان به‌سبب آنكه برادر رضاعی (در تركی: كوكه) احمدشاه (حك‍ 1161-1167 ق) بود، لقب «كوكه خان» و «كوكل تاش خان» یافت ...
اشرفی سمرقندی | کیانوش صدیق (یا اشرف سمرقندی)، معین‌الدین، شاعر سدۀ 6 ق / 12 م. چون سیدحسن غزنوی، از شعرای پیش از او اشرف تخلص می‌كرد، معین‌الدین به اشرف ثانی شهرت یافت، اما در اشعار خویش اشرفی تخلص می‌كرد (آذر، 347؛ هدایت، ریاض العارفین، 281). صاحب تذكرۀ روز روشن او را از اخلاف سیدحسن غزنـوی دانستـه است (نك‍ : صبا، 53). وی در سمرقند زا...
اشرف غزنوی* |
اشرف مراغی | سید محمد سیدی ابوعلی حسین بن حسن مراغی تبریزی، شاعر سدۀ 9 ق. وی را اشرف خیابانی، اشرف هراتی و درویش اشرف نیز گفته‌اند (تربیت، 147؛ خیام‌پور، 43، 44؛ اته، 178؛ نخجوانی، 312). دربارۀ زندگی او آگاهی بسیار اندكی در دست است. نام وی در مآخذ نزدیك به روزگار شاعر دیده نمی‌شود؛ تنها چند مأخذ از جمله علیشیر نوایی (ص 11) و اوحدی (ص 5...
اشرف مازندرانی | مینا حفیظی محمد سعید (د 1116 ق / 1704 م)، ادیب، خطاط، نقاش، فقیه و شاعر دربار اورنگ‌زیب و عظیم‌الشأن گوركانی. وی فرزند محمدصالح مازندرانی و از سوی مادر نوۀ محمد تقی مجلسی اصفهانی است (نصرآبادی، 181؛ افتخار، 15؛ حزین، 69؛ ابراهیم، 9). او در خاندانی اهل دانش و تقوا ولادت یافت. پدر اشرف كه خود فقیه و محققی بلندپایه و شارح ...
اشرف الدین گیلانی قزوینی | افسانه منفرد (1288-1352 ق / 1871-1933 م)، شاعر و روزنامه‌نگار بنام دورۀ مشروطیت كه بعدها به‌سبب انتشار روزنامه‌ای با عنوان نسیم شمال، به «نسیم شمال» نیز معروف شد. نام پدرش را سیداحمد حسینی قزوینی گفته‌اند (آرین‌پور، 2 / 61؛ آقابزرگ، 9(4) / 1186؛ اسحاق، 1 / 177). اشرف‌الدین چنانكه خود گفته است («دیوان»، 207)، در 1288 ق / 1...
اشکی قمی | لیلا پژوهنده یا میراشكی (940-972 ق / 1533-1565 م)، فرزند سیدعلی محتسب از شعرای عصر شاه طهماسب صفوی (930-984 ق / 1524-1576 م). اشكی تخلص اوست. وی مدتی در قم به سر برد. در جوانی با شنیدن آوازۀ غزالی مشهدی و به قصد مناظره با او، راهی هند شد و به جمع شعرای دربار جلال‌الدین اكبر (963-1014 ق / 1556-1605 م) پیوست (تقی‌الدین، 444...
اشهری نیشابوری | علی میرانصاری جمال‌الدین شاهفور بن محمد (د 600 ق / 1204 م)، شاعر دربار خوارزمشاهیان و اتابكان آذربایجان.
اصفهانی، سبک | زهره بزرگمهری شیوه‌ای در معماری دورۀ اسلامی ایران. این شیوه از اوایل قرن 11 ق / 17 م شروع شد و در دورۀ شاه عباس صفوی (سل‍ 996- 1038 ق / 1588- 1629 م) به مرحلۀ كمال خود رسید و پس از آن به تدریج سیر زوال را طی كرد.
اصلح کشمیری | عارف نوشاهی محمد، از تذكره‌نویسان و شاعران فارسی‌زبان شبه قاره در سدۀ 12 ق / 18 م، متخلص به میرزا و نیز اشهر. نیاكان او هندو مذهب بودند. به گفتۀ مؤلف واقعات كشمیر، پدرش اسلم خان سالم كشمیری (د 1119 ق) به اتفاق 3 برادر دیگر خود در خدمت شیخ محسن فانی كشمیری (د 1082 ق) اسلام آورد (نك‍ : راشدی، 122). اصلح در خاندانی اهل علم ...
اصلی و کرم | جلال خسروشاهی افسانۀ كهن عاشقانه كه روایتهای گوناگونی از آن در فرهنگ و ادبیات عامیانۀ كشورهای آذربایجان، ارمنستان، تركیه و برخی كشورهای آسیای میانه رواج دارد.
اعتصامی، پروین |
اعتصامی، یوسف | علی میرانصاری (1253-1316 ش / 1874-1937 م)، نویسنده و از نخستین مترجمان آثار غربی به زبان فارسی. پدر وی میرزا ابراهیم مستوفی (اعتصام‌الملك) اهل آشتیان بود كه در جوانی با سمت استیفای آذربایجان به تبریز رفت و تا پایان عمر در آنجا ماند (دهخدا، «ج»؛ آرین‌پور، 2 / 113؛ مجتهدی، 17). یوسف در تبریز زاده شد و در همانجا زیر نظر پدر ب...
اعنات* |
اغلب عجلی | ایران ناز کاشیان اغلب بن جُشَم (د 21 ق / 642 م)، یكی از بزرگ‌ترین شعرای رجزسرای مخضرم. نام پدر او را جعشم (كلبی، 549) و عمرو (آمدی، 23) نیز آورده‌اند. وی نسب خویش به بنوعجل دریمامه بر می‌كشید (كلبی، همانجا؛ ابن قتیبه، الشعر ... ، 2 / 613؛ ابن درید، 346). تاریخ تولد وی به درستی روشن نیست، اما از آنجا كه ابن قتیبه (همانجا) گوید...
افسون* |
افضل الدین محمد کاشانی |
افسر کرمانی | مینا حفیظی
افضل بیک خان قاقشال اورنگ آبادی | عارف نوشاهی از تذكره‌نویسان شبه قاره در سدۀ 12 ق / 18 م. او از خاندانی ترك نژاد بود و دو تن از اعضای طایفۀ او در دستگاه همایون و اكبرشاه به امیری رسیده بودند. افضل نیز در دربار فرمانروای دكن، آصف جاه (ه‍ م) و پسرش ناصر جنگ به مناصبی دست یافت. در لشكر آصف جاه «رساله‌دار» بود و چون ناصر جنگ در 1154 ق / 1741 م بر پدر شورید،...
اقدسی مشهدی | بخش ادبیات محمد (د 1002 ق / 1594 م)، از شعرای عهد صفوی. او در مشهد زاده شد (نك‍ : اوحدی، 170؛ گلچین، 14، 18؛ قس: فخرالزمانی، 235، كه زادگاه وی را سبزوار ذكر كرده است). سال ولادت وی دانسته نیست، اما از آنجا كه درگذشت او را در 26 سالگی نوشته‌اند (نك‍ : اوحدی، 171؛ نفیسی، 1 / 517)، ولادت وی می‌بایست در 976 ق / 1568 م باشد.
اقبالنامه نظامی* |
اکرم بی* |
حسین دوست سنبهلي | پریسا سنجابی حُسِیْنْ دوسْتِ سَنْبْهَلی، ادیب، شاعر و تذکره‌نویس پارسی‌گوی شبه‌قاره در سدۀ 12 ق/ 18 م، معروف به میرحسین و متخلص به حسینی.
حسین بن زکرویه | عبدالحمید مرادی حُسِیْنِ بْنِ زَکْرَوَیْه، ابوالعباس (ح 264-291 ق/ 878-904 م)، از سران قرامطۀ شام. وی به سبب خالی که بر چهره داشت، به صاحب الشامه و صاحب الخال مشهور شد (ثابت، 19؛ ابن‌عدیم، بغیة ... ، 2/ 926؛ نویری، 25/ 249). نام و نسب او را به صورت احمد بن عبدالله بن محمد بن اسماعیل بن جعفر صادق و جز آن نیز ضبط کرده‌اند (ابن...
حشو | عبدالله مسعودی آرانی حَشْو، حشو یا اعتراض، از اصطلاحات دانش بدیع؛ در لغت به معنای لایی لباس، نیز به معنی زائد و در میان افتاده (صفی‌پوری، 1/ 250؛ تهانوی، 1/ 395) و در عرف اهل ادب آن است که در اثنای سخن، لفظی و یا عبارتی آورند که در معنی بدان نیازی نباشد (سکاکی، 428؛ رشید، 52؛ شمس قیس، 378- 379؛ آملی، 109؛ نیز نک‍ : هدایت، 25؛ قری...
حشمت | علی کاتبی حِشْمَت، تخلص چند شاعر. اینک دو تن از آنها:
حسین معمایی | مروارید رفوگران حُسِیْنِ مُعَمّایی، شاعر ایرانی سدۀ 10 ق/ 16 م. حسین معمایی از اهالی نیشابور بود (نصرآبادی، 500؛ سلیم، 213). رازی وی را مولانا امیرحسین (2/ 268)، و صبا او را با عنوان شفیعی معرفی می‌کند (ص 427)؛ آقابزرگ هم نام وی را با توجه به تخلص شفیعی، در غزلی که او در مدح امیر علیشیر (841-906 ق/ 1437-1500 م) سروده، و در م...
حضوری | علی کاتبی حُضوری، تخلص دو شاعر پارسی‌گوسی که در سده‌های 10 و 11 ق/ 16 و 17 م، در ایران و عثمانی می‌زیستند:
حقی* |
حکمت، علی اصغر | محمد دبیرسیاقی حِکْمَت، علی‌اصغر (10 فروردین 1272- 3 شهریور 1359 ش/ 30 مارس 1893- 25 اوت 1980 م)، ادیب، شاعر، نویسنده، مترجم، سیاستمدار معاصر ایران و نخستین رئیس دانشگاه تهران. او در شیراز به دنیا آمد. اصل وی از روستای پَر اِشکِفت بود. پدرش میرزا احمد علی (د 1351 ق/ 1932 م)، مستوفی خاص دیوان اعلى بود که ابتدا لقبِ حشمت المم...

ادبیات فارسی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

ادبیات فارسی

ورود به سایت

ثبت نام