مقاله

اشاره: آنچه در پی می‌آید، بخشهایی از نوشتار استاد فقید، مرحوم دکتر ریاحی در معرفی پژوهش بسیار مهم مرحوم دکتر محمدی ملایری است که در شش مجلد به موضوع «تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی» پرداخته است که به عنوان «کتاب سال» جمهوری اسلامی ایران نیز برگزیده شده است. یاد هر دو بزرگوار گرامی باد.

ترجمه محمد علی امیرمعزی: در متون کهن فارسی و عربی از اندرزنامه‌های ایرانی متعددی یاد شده است که یکی از آنها اندرزهای اردشیر است. آنچه در پی می‌آید، بخشی تلخیص‌شده از کتاب اخلاقیات (نشر دانشگاهی) است که ذیل مقوله اندرز اردشیر، مطالب زیر را آورده است.

تلاش وجدان عمومی در جهان امروز كه به تعبیر شیخ اشراق«شرّالقرون» بوده و به دلیل سیطره علوم تجربی محض بر روح و كالبد انسان، بارقه‌ها و عوالم رازآمیز عرفان را كمرنگ كرده، بر این معطوف است كه برای رفع خلأ پیش آمده، از دیدگاه معرفت‌شناسانه و تجربه شهودی عارفانی چون سلطان عاشقان جلال‌الدین محمد مولوی بلخی بهره گرفته و جبران مافات كند.

ما انسان‌ها همواره در معرض چیزی قرار داریم که می‌توان اسمش را «کوشش اقناعی[1]» گذاشت. «کوشش اقناعی» کوششی‌ست که دیگران می‌کنند تا ما را قانع کنند که باوری را بپذیریم یا عملی را انجام دهیم. ما هر روز با انواع کوشش اقناعی مواجه می‌شویم. تولیدکننده‌ای که کالایش را تبلیغ می‌کند، در واقع یک کوشش اقناعی انجام می‌دهد: می‌خواهد ما را قانع کند که کالایش را بخریم (یک عمل). کاندیدای نمایندگی مجلس در سخنرانی‌هایش کوشش اقناعی انجام می‌دهد: می‌خواهد ما را اقناع کند که به او رأی بدهیم. بسیاری از محققان، نویسندگان، فیلسوفان، و افرادی از این سنخ هم در واقع کوشش اقناعی انجام می‌دهند: می‌خواهند ما را اقناع کنند که فلان رأی یا باور صحیح است. شاید در نگاه نخست به نظر برسد که فیلم‌ها و سریال‌ها صرفاً کارکرد سرگرمی دارند؛ اما فیلم‌ها و سریال‌ها هم بسیاری اوقات کوشش اقناعی‌اند؛ یعنی می‌خواهند باوری را در ما پدید آورند یا ما را به عملی وادار کنند.

امروزه بسیار از فروپاشی ساختارهای دانشگاهی سخن می‎گویند و به همین خاطر، در سیستم‎های غربی مقوله‎ای به نام دانشگاه آزاد شکل گرفته‎ است که در آن مدرکی داده نمی‎شود، بلکه اساتید بزرگ به تدریس می‎پردازند و هرکس که علاقه‎مند باشد، در این کلاس‎ها شرکت می‎کند. این سیستم چیزی شبیه حوزه‎های علمیه در سنت ایران است. سخنرانی ابراهیم فیاض در نشست «دانشگاه در آینده»، که با همکاری انجمن جامعه‎شناسی و پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم برگزار شد، قصد دارد به این مسئلۀ مهم بپردازد.

بعضی از نویسندگان برجسته‌ی داستان‌نویسی با بداعت در نحوه‌ی خیره شدن به وقایع محتمل، زندگی انسان را عینیت می‌بخشند، به‌طوری‌که اغلب سرگشتگی منتج به پرسش از هستی را در شکل وقایع مشروح مکتوب می‌کنند تا پرسش از هستی را که موضوع اندیشه‌شان فرض می‌شود با طیف مخاطبانشان در میان بگذارند.

همه ساله اهالی فرهنگ و ادب شاهد برگزاری جشنواره‌ها، همایش‌ها، کنگره‌ها و برنامه‌های مختلفی هستند. برنامه‌هایی که هر یک به بهانه‌ای برگزار می‌شوند. بهانه برپایی برخی از آنها گرامیداشت یاد و خاطره بزرگان ادبیات ایران است و بهانه‌ برخی دیگر نیز ارتقای ادبیات در بخش‌های مختلف آن عنوان می‌شود.

ـ لا ینهاکُمُ الله عن الذین لم یُقاتلوکُم فی الدین و لم یُخرجوکم من دیارکم أن تبرّوهُم و تُقسطوا الیهم‏ ان الله یحبّ المقسطین. انّما ینهاکمُ الله عن الذین قاتلوکم فی الدین و أخرجوکُم من دیارکم و ظاهروا على‏ اخراجکم أن تولّوهُم‏ و من یتولهُم فأولئک هُمُ الظالمون: خداشما را از نیکی کردن و رعایت عدالت نسبت به کسا نی که در امر دین با شما پیکار نمی‌کنند و از خانه و دیارتان بیرو ن نمی‌راندند، بازنمی‌دارد؛ چرا که خداوند عدالت‌پیشگان را دوست دارد. خدا شما را از دوستى باکسانى نهى مى‏کند که در امر دین با شما پیکار کردند و شما را از خانه و دیارتان آواره نمودند، یا کمک به بیرون راندن شما کردند؛ آرى خدا شما را از هر گونه پیوند دوستى با اینها نهى مى‏کند و هر کس آنها را دوست دارد، ستمگر است.‏(ممتحنهر۷)

مولوی در مثنوی بارها به این نکته اشاره می‌کند که یافتن یاری که بتوانی خود را در او ببینی، بسیار کمال‌آفرین‌تر از ریاضت و سلوک است. وی(مثنوی، د۶رب۱۰۸۳) از زبان یکی از اصحاب به پیامبر اسلام(ص) می‌گوید:

یکی از فواید علم تاریخ شفاهی جستجو برای اکتشاف رازها و رمزها، آگاهی ها و تجربیات اقشار گوناگون جامعه برای حفظ و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت که جزو سرمایه های ارزشمند فردی و اجتماعی است، می باشد.