مقاله

نوروز، این عید کهن سال که گنجینه ای از سنت های دل پذیر است، تاریخی بس دراز و عبرت انگیز دارد. از روزگاران بسیار قدیم که تعیین تاریخ آن حتی از عهدۀ تاریخ هم بیرون است تا امروز این عید با تمام سنت ها و آداب و رسوم خود هم چنان در فراز و نشیب تاریخ و از خلال حوادثی عظیم راه خود را باز کرده و دنیای افسانه ای قدیم را به عصر دانش امروز پیوسته است.

نخستین درونمایه ی اساطیری نوروز اسطوره ی باززایی، تجدید حیات یا بازآفرینی زمان است. مفهوم تجدید حیات در جشن های سال نو ایرانی، هندی و بین النهرینی نیز به چشم می خورد. این مفهوم به نوعی با اسطوره ی آفرینش کیهان و عناصر طبیعت گره می خورد و با مفهوم فرشکردی یا رستاخیزی ارتباط دارد.

پاسداری و گرامیداشت آداب و رسوم قدیمی ایران از جمله «عید نوروز» که پس از سپری شدن هزاران سال و پشت سر نهادن نشیب و فرازها همچنان به تازگی و اصالت، زیبائی و تابناکی در حوزه فرهنگ ایرانی برگزار می شود یکی از مهم ترین عناصر وحدت آفرین و ایجاد کننده وفاق اجتماعی، همدلی و همسوئی تمام مردم ایران است.

اساس آفرینش را خداوند بر نظم قرار داده است. در نظام هستی هر حرکتی از روی حساب و دقت، در جای خود و به موقع انجام می شود. از گردش کائنات تا چرخش درون ذرات، و حرکت ریزترین اجزای حیاتی، و رویش و زایش و گسترش جاندار و نبات، همه تحت نظامی دقیق و سنجیده و قانونمند قرار دارند. گردش زمین به دور خورشید از نقطه اعتدال ربیعی در 365 روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 46 ثانیه انجام می گیرد.

نوروز از بزرگ جشن های اقوام ایرانی و میراث فرهنگی گذشتگان است. در بخش نخست مقاله، نویسنده با تکیه بر ایرانگیر بودن بزرگداشت آئین نوروزی و شرکت فعال توده های میلیونی در آن، جشن بهاری را نمادی از پیوند و همبستگی ملت ایران می پندارد و معتقد است مردم با مشارکت در سور و جشن و پیروی از آداب و رسوم کهن، همدلی، هم اندیشی و همکنشی خود را به گونه ای نمادین به نمایش می گذارند و حداقل سالی یکبار، آگاهانه یا غیرآگاهانه، پیوند و پیمان خود با نیاکان و خویشان را تجدید می کنند و به این میراث کهن و میثاق فرهنگی جان دگر می بخشند.

نوروز به معنی روز نو است و علت نامگذاری این روز را چنین نوشته اند: جمشید که ابتدا او را جم می نامیدند سیر عالم می کرد، چون به آذربایجان رسید فرمود تخت مرصعی را بر جای بلندی رو به جانب مشرق گذارند و خود تاج مرصعی بر سر نهاده بر آن تخت بنشست

نام نوروز همواره با هوای معتدل بهاری، گل های سنبل، نرگس، لاله، بنفشه و شب بو، درختان پر از شکوفه های سفید و صورتی و رودهای پرآب، آمدن حاجی فیروز، خانه تکانی، مراسم چهارشنبه سوری و آجیل آن و پریدن از روی بُته و فالگوش ایستادن و قاشق زنی؛ سبز کردن سبزه و سفره هفت سین، سبزی پلوی شب عید با ماهی، رشته پلو، چند روز تعطیلی و دید و بازدید و لباس نو و عیدی دادن و عیدی گرفتن، استراحت و گشت و گذار و سفر و سرانجام سیزده بدر و گذراندن یک روز در میان طبیعت، تداعی می شود.

نوروز که به نام ها و اوصاف: عید، عید نوروزف جشن فروردین، جشن بهار، بهار جشن، جشن بهاری، نوروز جمشیدی، نوروز سلطانی و نوروز جلالی مشهور است، مهمترین، عمومی ترین و دیرپای ترین جشن ملی مردم ایران است: مهمترین است زیرا که قرن های متمادی است که مورد توجه مردم کشور ما و سرزمینهائی است که با ما دیرینۀ فرهنگی مشترک دارند و از مدتها پیش از فرارسیدنش لحظه شماری می کنند

در میان اقتباس هایی که عثمانیان از تشکیلات حکومتی سلجوقیان روم داشتند، نوروز به عنوان یکی از شاخصه های فرهنگی ایرانی محسوب می شود که به تشکیلات حکومتی عثمانی راه یافت. در تشکیلات درباری عثمانی نوروز با شکوه بسیاری برپا داشته می شد و مراسمی نظیر تهیه و تقدیم معجون نوروزیه توسط حکیم باشی، تقدیم تقویم سال نو به دست منجم باشی، اعطای گل و میوه به برخی از درباریان و رسم پیشکش های نوروزیه به سلطان و برخی از مقامات حکومتی از آن جمله است.

نوشتار حاضر، به بررسی چگونگی برگزاری مراسم جشن نوروز در شبه قاره ی هند می پردازد که عمدتاً در عهد تیموریان هند به صورت منظم و مفصل برگزار می گردید. در این مقاله، با اتکاء به اطلاعات موجود در منابع تاریخی و با رویکردی توصیفی - تحلیلی، فراز و فرودهای این جشن در دربار چند شاه نخست این حکومت مورد بررسی قرار گرفته است. مقاله، این پرسش اساسی را مورد توجه قرار می دهد که دیدگاه و موضع شاهان تیموری نسبت به جشن نوروز و تشریفات برگزاری آن، متأثر از چه عواملی است.