اخبار

کتاب «مذاکرات ایران و آمریکا» که مجموعه‌ای از اسناد سیاسی سفارت آمریکا در ایران از دی‌ماه 1331 تا دی‌ماه 1332 را در خود جا داده است منبعی بسیار مهم برای بررسی دقیق وقایعی است که در این دو سال سرنوشت‌ساز بر ایران گذشته‌ است.

کارنامه شخصی محمدعلی فروغی که چه در بین موافقان و چه در بین مخالفانش به دلایل مختلفی از ویژگی‌های بارزی برخوردار و کارنامه‌ای کم نظیر است، کارنامه‌ای مهم و چندلایه است. ما در طول تاریخ بعد از مشروطیت با سه جنس افراد فرهیخته و تحصیلکرده و نخبه سر و کار داریم که سه جور در برابر وضع موجود موضعگیری کردند. فروغی این بخت را داشته که این را انتخاب کرده که در طول دوران زندگی سیاسی و اجتماعی و فرهنگی، هر سه جنس را رفتار کند. اگرچه از لحاظ زمانی یکسان نبوده است.

دکتر مجید تفرشی تاریخ نگار، سند پژوه و پژوهشگر، سالها است که مقیم لندن است و در زمینه اسناد تاریخ معاصر ایران در آرشیو ملی بریتانیا (The National Archives) مشغول تحقیق است. او هم اکنون 53 سال دارد و نخستین کتابش را در 19 سالگی، با عنوان «مقدمات مشروطیت» منتشر کرد. از دیگر آثار او می توان به خاطرات دوران سپری شده، گزارشهای محرمانه شهربانی، زندگی، خاطرات و اسناد شیخ احمد بهار، صدای پای دگرگونی، خاطرات دوران سپری شده و چهل سال در صحنه اشاره کرد.

شاید برخلاف عرف مرسوم پژوهشی، بهتر باشد که حرف آخر را اول بزنم. با توجه به‌وجود تقریباً 350 هزار برگ سندی که در آرشیو انگلستان در مورد تحولات ایران بین سال‌های 1921 تا 1941 میلادی موجود است؛ حیرت‌انگیز و تعجب‌آور است که فکر کنیم دولت‌های خارجی هیچ نقشی در تحولات ایران نداشته و عوامل داخلی نقش‌آفرینی داشتند و کودتای سوم اسفند 1299بدون آگاهی، حمایت و تسهیلات قدرت‌های بزرگ خارجی، بخصوص بریتانیا به انجام رسید.

در تاریخ معاصر ایران کمتر خیزش مردمی را سراغ داریم که همانند پنج روز تاریخی 25 تا 30 تیر 1331 با حضور اکثریت مردم، به پیروزی اراده ملی و دستیابی کامل به آنچه مردم به‌دنبال آن بودند، منجر شده باشد.

یکی از آن سه نفر - به پاس خدمات فرهنگی استاد دکتر نصرالله پورجوادی گفتن و نوشتن درباره استاد دکتر نصرالله پورجوادی، کاری سهل‌وممتنع است. می‌توان با کمی کوشش و کنکاش، سیری در اینترنت و منابع مکتوب کرد و نوشته‌ها و انتشارات و گفت‌وگوهای وی را یافت و زندگینامه‌ای دقیق یا کلی درباره او نوشت. ولی شناخت پورجوادی به عنوان یک مدیر موفق، کارآمد و ماندگار فرهنگی لزوما از طریق سیر دنیای مجازی یا فهارس نشریات فرهنگی به دست نمی‌آید.

۳۵ سال از نخستین باری که کتابی را از محمدابراهیم باستانی ‌پاریزی در دست گرفتم و خواندم و ۲۶ سال از نخستین باری که در مهر ۱۳۶۴ در کلاس درس گروه تاریخ دانشگاه در کلاس درس باستانی ‌پاریزی حاضر شدم، می‌گذرد. به نظرم درس تاریخ محلی یا جغرافیای تاریخی بود. آن روز برای من که اتفاقی، از سر تفنن و بر اساس فال و قرعه انتخاب رشته کنکور، وارد عرصه تاریخ نشده بودم و تا‌‌ همان موقع هم سابقه تالیف و نگارش داشتم، اتفاقی بس مهم و روز از یاد نرفتنی‌ای بود. هنوز بعد از گذشت بیش از یک ربع قرن، شیرینی آن روز از کامم بیرون نرفته است.

مروری بر فرصت‌ها و چالش‌های تاریخ شفاهی در تاریخ‌نگاری اجتماعی تاریخ معاصر ایران

٣٨ سال از تسخیر سفارت امریكا در تهران گذشته است؛ با این حال ١٣ آبان ماه، همچنان در تاریخ انقلاب اسلامی از مهم‌ترین روزهای تاریخی و سرنوشت‌ساز تلقی می‌شود. در طول این چهار دهه بارها از جوانب مختلف و با نگاه‌های متفاوت به آن پرداخته شده است اما گویی هنوز هم زوایای ناروشنی در آن هست كه هر ساله می‌طلبد طرحی نو درباره آن افكنده و بازخوانی دیگری از آن روایت شود.

آزاد‌سازی اسناد تاریخی در بریتانیا که معمولاً، سه دهه بعد از رویدادهای تاریخی انجام می‌شود، برای ما ایرانی‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بریتانیایی‌ها تقریباً دو قرن است که در ایران حضوری فعال دارند و بخشی ازاسناد تاریخ ما را در اختیار دارند. دکتر مجید تفرشی یکی از معدود پژوهشگران تاریخ و تنها محقق ایرانی است که چند سالی است در جریان آزادسازی این اسناد مطالعاتی داشته است و گزارش‌هایی از اسناد منتشرشده را به زبان فارسی و انگلیسی منتشر می‌کند و در کنار آن نگاهی هم به اسناد کودتای قرن معاصر دارد. به مناسبت سالگرد کودتای 28 مرداد سال 1332 و بازخوانی اسناد جدید آزاد شده از طرف دولت امریکا از این واقعه گفت‌و‌گویی با ایشان انجام داده‌ایم که در پی می‌آید.