اخبار

درخت تنومند فلسفه اسلامی، ثمره نهالی است که توسط یعقوب کندی و پیش از وی توسط ایرانشهری غرس شد و فارابی و ابن سینا و شاگردان آنها، آن را آبیاری و تنومند کردند و در فلسفه اشراق و سپس حکمت متعالیه به اوج ثمردهی رسید. فلسفه اشراق، حد فاصل فلسفه مشاء و حکمت متعالیه است و می‌توان آن را اصلاح‌گر و زمینه‌ساز قلمداد کرد، اصلاح‌گر فلسفه مشاء و زمینه‌ساز حکمت متعالیه.

تفکر فلسفی در پایان قرن سوم هجری بتدریج در جهان اسلام رشد و گسترش یافت. در آغاز، مکتب فلسفی مشاء بوسیلة فارابی و ابن سینا نظامی استوار یافت و بمرحلة پختگی رسید، اما با فرازها و فرودها زمینة ظهور نظام فلسفی اشراق توسط شیخ اشراق در قرن ششم هجری فراهم آمد.

نخست باید توضیح داد که اصول بحث فلاسفۀ قدیم در باب حواس پنجگانه ظاهری و باطنی یکی است. و همانطور که برای هر یک از حواس ظاهری عضوی خاص قائلند که آن حس و عملیات آنرا متعلق به آن می دانند در موضعی بودن حواس باطنی هم تقریباً همه متفق اند و برای هر حسی از حواس پنجگانۀ باطنی موضعی خاص و عصوی مخصوص قائل شده اند

مهم‌ترین ویژگی کیهان‌شناسی مزدایی تقسیم هستی به دو مرتبه‌ی مینو و گیتی است. مینو مرتبه‌ای نادیدنی و فراحسی است که حقایق ازلی موجودات این جهانند، در بر می‌گیرد و در برابر آن گیتی، است که مرتبه‌ای مادی، قابل مشاهده و موضوع حواس است و جهان مادی و همه‌ی موجودات این جهان را شامل می‌شود.

در جهان‌بینی ایرانی فرزان روشنی1 است که بیشتر پدیده‌ها در هنرهای دیداری به آن پایان می‌گیرد. چرا که خداوند، روشنی بی‌پایان است. در آیین مهر و مزدیسنا و در باورهای مانی است که روشنی2 از ارزش و فرخندگی والایی برخوردار می‌شود. پس از آن‌ها در اسلام است که خداوند نور آسمان‌ها و زمین خوانده می‌شود و ارج‌گذاری این پدیده خجسته، دیگر بار آشکار می‌گردد. در روزگار اسلامی، فرزانگان و «عرفا» و «اهل تصوف» که همگی به گونه‌ای وابسته به جهان «شیعی» هستند، نگاهدارنده گنجینه پیشینیان محسوب می‌شوند و نیز این باورها را با اندیشه یکتاپرستانه اسلام در می‌آمیزند.