اخبار

اما با این حال، برخی از محافل روشنفکری از «جمهوری» سخن می‌گفتند. به عنوان مثال مجله ایرانشهر در یکی از شماره های خود ، تحت عنوان «جمهوری خواهی و انقلاب اجتماعی» می‌نویسد: «امروزه ، اغلب ممالک اروپا حتی روسیه بزرگ ، نیز جمهوری شده است. تردیدی نیست که در این دوران جدید، شکل جمهوریِ حکومت ، بهترین نظام حکومتی می‌باشد.

چنانچه ملاحظه می‌شود، اکنون ساختار دیوانی کشور در حال جابه جایی از سنت ، به شیوه مدرنی است که آنرا از راه اصلاحات به انجام می‌رساند و قوانینش را از «راه پارلمانی» پیش می‌برد. و این از موارد بسیار مهم و درخور توجه است. زیرا دیگر ، این شاهِ صاحب قدرت و مبتنی بر فرهنگ فئودالی نیست که به نیّت کارهای عام المنفعه، به اصلاحاتی می‌پردازد که مخل قدرتش نمی شود

برخی از مدارک نشان از این دارد که طراح کودتای سوم اسفند 1299 انگلیسها بودند . بهار نقل می کند که مستشار سفارت انگلیس یعنی مستر اسمارت ، بارها در مورد «چگونگی ایجاد حکومت مقتدر در ایران » با وی سخن گفته بود ( 49 ). کودتایی که طرحش را انگلیس ها ریختند و توسط سید ضیاء طباطبایی و رضا خان عملی گردید.

اما اینگونه رخ نداد چرا که اسباب و امکانات چنین آرزوهایی فراهم نبود. به این دلیل مهم که بعد از فروپاشی قاجار، چنانچه گفته ایم، گروههایی در عرصه قدرت حضور یافتند که گرچه در سرنگونی قاجار و پیروزیِ نهضت مشروطه با یکدیگر همکاری داشتند، اما پس از پیروزی نهضت ، به دلیل تمامیت خواهی، رشته همکاری و اتحاد با سایر طبقات اجتماعی را قطع و تنها از منافع خود و هم قشری های خود حمایت کردند. که در نتیجه آنها را به رقابت بسیار شدیدی با یکدیگر وامیداشت که هر روزه عرصه این رقابت تنگ تر و شدیدتر و خشن تر می‌شد.

در واقع قرارداد 1919، یکی از چالش برانگیزترین قراردادها در عصر مشروطه بود . بدین معنی که برای همه ایرانیان منفور نبود . و باعث بحث و جدل در مواضع اعضاء حزب دموکرات می‌شود و اختلاف نظرهایی به وجود می‌آید؛ و اختلافات تا جایی پیش می‌رود که منجر به شکاف بین اعضای حزب می‌شود. گروهی به حمایت از قرارداد 1919 انگلیس و گروهی دیگر در مخالفت با آن نظر می‌دهند.

واقعه کشف حجاب که در راستای سیاست های تجدد آمرانه رضا‌خان شکل گرفت، واکنش‌های منفی و مخالفت‌های بسیاری در میان جامعه سنتی - مذهبی ایران برانگیخت. در اثر این امر بسیاری از زنان به‌دلیل مواجهه ناپذیرای لایه‌های سنتی درخانه محبوس شدند. آثار کشف حجاب دوره‌ های طولانی از تاریخ فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران را درگیر کرد.

می‌گویند در ساعت سه بعدازظهر هفدهم دی‌ماه 1314 رضاشاه به همراه همسرش عصمت تاج‌الملوک و دخترانش شمس و اشرف که بی‌حجاب بودند، برای اعطای دیپلم به فارغ‌التحصیلان دختر دانش‌سرای عالی در رشته‌های طب و قابلگی در مراسمی که در میدان جلالیه تهران برپا شده‌ بود، شرکت کردند. در این مراسم روسای مدارس و همسران صاحب‌منصبان عالی رتبه نیز بدون حجاب و با کلاه و پالتوهای بلند ظاهر شده بودند. این ماجرا آغاز یک تصمیم فرهنگی در راستای برنامه تجدد آمرانه‌ای بود که رضاشاه پهلوی به تاسی از آنچه در جهان پیرامون خود - در ترکیه و افغانستان می‌دید – قصد پیاده کردنش را داشت.

باری، گاهی این نزاعِ «اجتماعی و طبقاتی»، بین این دو جریانِ قدرت طلب، چنان به افراط آلوده می‌شد که از سوی سکولارها، کار به بغض و کینه و دین ستیزیِ علنی، منتهی می‌شد (14 ) ؛ که در لحظاتی از این دست ، کاملا فراموش میشد در زمان شکل گیری جنبش مشروطه ، بخشی از سرمایه اجتماعی در به حرکت آوردن توده ها، از سوی روحانیان مترقی و آزادی خواه بوده است

«روشنفکران جوان ما به آسانی قادر به فهم دوره پادشاهی رضا شاه نبوده و بنابراین شاید نتوانند در این باره داوری کنند ،(...) چون جوانتر از آن هستند که اوضاع پر آشوب و هرج و مرجی را که منجر به ظهور مستبدی مانند رضا شاه شده بود ، به یاد آورند» ( 1 ) ، این سخنی است که احمد کسروی ( حقوق دان و تاریخ نویس) در سال 1321، یعنی یک سال پس از استعفای اجباری «رضا شاه» ، ـ در جریان محاکمه افسران امنیتیِ وابسته به حکومت خودکامه و استبدادی رضا پهلوی ـ ، به زبان آورد.

با روی کار آمدن حکومت صفوی در دوران پس از مغول، شاهد حضور اولینها در تاریخ ایران هستیم. شکل‌گیری ارتشهای بزرگ، منظم و تا اندزه‌ای آشنا به فنون جدید جنگی که برای نخستین‌بار در دوره شاه عباس صفوی شکل گرفت، یکی از همین اولینهاست.