اخبار

حسن انصاری نوشت: در طول دو دهه گذشته شماری از دلبستگان به هر یک از دو گرایش دکتر فردید و همچنین مکتب تفکیک درصدد نوعی همسازی و تئوری سازی مشترک و بر پایه مبانی هر دو با هم برآمدند.

به نظر من و بی هيچ گفتگو داريوش شايگان آوانگاردترين و جهانی‌ترين انديشمند و فيلسوف ايرانی است. سخت است يکی از آثارش را بخوانی و شيفته قلم و انديشه و جهانبينی او نشوی. نخستين اثری که از او خواندم «آسيا در برابر غرب» بود. بعد از آن هر آنچه از او منتشر شد را تا سال‌ها دنبال می‌کردم و می‌خواندم. از «بت‌های ذهنی و خاطره‌های ازلی» تا «افسون‌زدگی جدید».

شیخ احمد احسایی تحصیلات فلسفی نداشته است. آشنایی او با فلسفه تنها برخاسته از مطالعات شخصی و بیشتر بر اساس آثار دست دوم در فلسفه و عرفان ابن عربی بوده. در فقه و اصول هم معلوم نیست میزان تحصیلات او در نجف چندان جدی بوده باشد. گواهی هایی که برای او از سوی علمای نجف صادر شد اجازات روایی است . البته در زمان شیخ احمد هنوز ظاهرا اجازات اجتهاد معمول نبوده است

شیوه تفکر تأویلی همواره چاشنی گرایشات باطنی بوده است، چه در اسلام و چه در دیگر سنت های دینی. در دیانت های گنوسیستی این شیوه تأویلی همواره از اصول اصلی بوده و تأویل کتاب های مقدس از مهمترین منابع فکر مکاتب گنوسیستی به حساب می آمده است. در اسلام در میان گرایش های باطنی اسماعیلیان به ویژه همتی مضاعف در امر تأویل داشته اند.

هواداران مکتب موسوم به تفکيک در برابر اين واقعيت که ميرزا مهدي اصفهاني سخنان خود را با استناد به تلقی از "صاحب علم جمعی" يقينی و علوم ناب و خالص آل محمد قلمداد می کرده معمولاً پاسخی کليشه ای دارند: او تمامی استناداتش به قرآن و حديث و نور عقل و وجدان بوده است. اين آقايان گمان می کنند با دسته ... سر و کار دارند.

مرحوم ميرزا مهدي اصفهاني که مکتب تفکيک به او منتسب است تعاليم خود را برگرفته از شخصی می دانست که از او با عنوان "صاحب علم جمعی" نام می برده است. در اينکه دقيقاً او کيست و چه سهمی در بنياد گذاشتن مجموعه تعاليم ميرزا مهدي اصفهانی داشته اختلاف نظر وجود دارد.

جايگاه زن در دستگاه اعتقادی و حقوقی شیعیان و همچنين جايگاه اجتماعی زن را در جوامع شیعی چه در بستر تاريخی آن و چه در وضعيت کنونی تنها می توان و بايد در چارچوب کلی همين جايگاه در منظومه فکری و حقوقی و دینی دیانت اسلامی به طور عمومی ديد و مورد مطالعه قرار داد. با اين وصف در برخی جزئيات ميان آنچه دستگاه فکری و دینی شیعی خوانده می شود و يا آنچه از نقطه نظر اجتماعی و عملی در جوامع شیعی در جریان بوده و دارد با پيش زمينه کلی اسلامی آن تفاوتها و تمايزهای روشنی وجود دارد.

بر خلاف روزگار کنونی که ابن حزم شخصيتی شناخته شده برای دانشمندان شيعی است، در گذشته دور عالمان شيعه هيچ گونه شناختی از او و آثارش نداشته اند. شيعيان امامی با وجود اينکه به سختی از سوی ابن حزم مورد انتقاد قرار گرفته بودند، بسيار دير با اين شخصيت و آثارش آشنايی يافتند.

در رجال کشی (نک: اختيار معرفة الرجال المعروف برجال الكشى ؛ ج‏۲ ؛ ص۵۳۰ تا ۵۴۰) حکايتی آمده درباره مناظره هشام بن الحکم در مجلس يحیی بن خالد برمکي که مشتمل است بر حوادث منجر به مرگ او. در اين حکايت سبب دشمنی يحیی بن خالد برمکي با هشام دشمنی هشام با فلاسفه عنوان شده است.

اخبار الدولة العباسية متنی است که از زمان انتشار از سوی عبد العزيز دوري و عبد الجبار مطلبی سهم مهمی در تغيير نگاه محققان نسبت به انقلاب عباسی و بنیادهای اصلی خلافت عباسی داشته است. مقاله خوبی درباره اين کتاب از سوی دوست دانشمندم آقای علی بهراميان در دائرة المعارف بزرگ اسلامی منتشر شده است.