اخبار

جامعه‌شناس، مورخ، فیلسوف، انسان‌شناس و ... همگی القاب و مراتب علمی است که پس از کشف ابن‌خلدون در مغرب تمدن اسلامی، از غرب و شرق به‌سوی او روانه شده است. پیچیدگی قلم و شخصیت ابن‌خلدون اگرچه ممکن است به اندازۀ روسو، اسپینوزا و ماکیاوللی و هابز نباشد، اما کثرت و تنوع مباحث و موضوعات مطرح‌شده از جانب ابن‌خلدون در «مقدمه» مفصل او بر تاریخ «العبر» سبب شده است که مفسران شاخه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی در مواجهه با دریای داده‌ها و مباحث مطروحه در «مقدمه» هریک از ظن خود نقطۀ اشتراکی با مقدمه یافته و بر پایۀ مقدمات دانش متبوع خود به تفسیر آن بپردازند؛ تفاسیر متعددی که طرح آن از سوی اصحاب اندیشۀ سیاسی، تاریخ و جامعه‌شناسی و اقتصاد و انسان‌شناسی منجر به ترسیم شخصیت ذوابعاد از ابن‌خلدون شده است.

حسین بشیریه استاد سابق اما نام‌آشنای علوم سیاسی دانشگاه تهران که بسیاری او را پدر جامعه‌شناسی سیاسی ایران می‌دانند، چند سالی است که ترک وطن کرده است. بسیاری او را تئوریسین اصلاحات در ایران می‌دانند که شاگردان بسیاری نیز در این راه تربیت کرده است. اگرچه خود ادعای چندانی در این جریان‌سازی ندارد، اما کسانی هستند که مدعی‌اند نسل روشنفکر کنونی ایده‌هایشان دربارۀ توسعۀ سیاسی، نوسازی نظام و دموکراتیزاسیون را مدیون بشیریه هستند

هر انقلاب دارای معنای خاص تاریخی است. انقلاب به معنای رسیدن جامعه به نقطه‌ای بحرانی در روابط درونی خویش است؛ به معنای یک نقطه پرش تاریخی برای قشرهای نوخاسته جامعه علیه طبقه یا طبقات حاکم است و از این جهت است که یک جامعه‌شناس بزرگ انقلاب را «لوکوموتیو تاریخ» می‌خواند.

موضوع گستردۀ پایانی برای فلسفۀ علم اجتماع، مسئلۀ وجود و دسترسی به قوانین کلی است که چنین فرض می‌شود که حاکم بر روندهای اجتماعی و پیامدهای آن است. آیا دنیای اجتماعی تحت حاکمیت قانون است؟

این مقاله تلاشی در جهت کمک به بحث‌های جاری دربارۀ آیندۀ علوم اجتماعی است؛ در اینجا چند هدف را دنبال می‌کنیم: تا آنجا که ممکن است، می‌کوشیم چشم‌انداز فلسفۀ علم اجتماع را به فعالیت‌های علمای اجتماعی نزدیک سازیم؛ به مرور برخی ابداعات و نوآوری‌های بسیار مورد توجه جاری در اجتماع پژوهشی علم اجتماع آمریکا و تعیین و شناسایی برخی از خطوط برجسته‌ای که ممکن است پارادایم علم اجتماع «پساپوزیتیویستی» را راهنمایی کند، می‌پردازیم.

بحث مربوط به نخبه ها را می توان در ذیل عوامل تغییرات اجتماعی، در حوزه جامعه شناسی تاریخی قرار داد که اهم آن به خصوص در ایران مربوط به نخبه کشی می شود.

مساله مطرح شده در این مقاله، قول به شان علمی تاریخ است؛ چون علم، بنا به تعریفی، کشف روابط علت و معلول میان پدیده ها است، پس تاریخ نیز نخست باید ماوقع، یعنی همان پدیده های تاریخ را بیان دارد، و سپس علل وقوع آنها را به دست دهد.

ماکس وبرجامعه شناسی معرفت از جمله زیرشاخه های علم جامعه شناسی است که به سرعت رشد و توسعه روزافزون یافته است. این علم، به بررسی نحوه ارتباط «معرفت» بشری با واقعیات اجتمامی می پردازد. این مقاله که به بررسی جامعه شناسی معرفت ماکس وبر اختصاص دارد، درصدد پاسخ به چگونگی ارتباط و تأثیر ارزش های مخلوق جامعه بر دانش طبیعی، اجتماعی و تاریخی و نیز تأثیر واقعیات اجتماعی بر دین و سرانجام تأثیر بروکراسی بر نظام آموزش است. با هم این مقاله را پی می گیریم.

به نظر نویسنده، هدف وبر تأسیس و بنیانگذاری نوعی جامعه شناسی به مثابه "ابزار بیانی" است که بتواند بدون وضع احکامی که در آن به اسطوره متافیزیکی، ذوق شخصی یا خیر اخلاقی متوسل می شوند، به مسائل اجتماعی بپردازد.از این رو، جامعه شناسان با مهارت یافتن بر این ابزار عقلانی تلاش می کنند تا از برده شدن به واسطه عواطف خود یا به واسطه ارزش های رایج دیگران بپرهیزند. وبر تأکید می کند که نقد بی وقفه و جدی ایده ها یا تحلیل کامل علل اجتماعی باید به لحاظ منطقی از نکوهش نتایج واقعی تاریخی یا ستایش دستاوردهای فرهنگی خاص مجزا باشد یعنی ذوق زیبایی شناسانه و مسائل عملی اخلاق در مقایسه با مسائلی که تفکر جامعه شناسانه به آن ها معطوف است نقش کاملاً متفاوتی را در قلمرو ذهن ایفا می کنند.

طبیعتاً آن چیزی که از من انتظار می‌رفت در این زمینه به آن توجه کنم، تجربه‌ی ایرانی مواجهه با جامعه‌شناسی مدرن است که این تجربه چه ویژگی‌هایی داشته و چگونه صورت گرفته است؛ خود این واژه‌ی تجربه و تجربه‌ی ایرانی مقداری ما را به عالم تاریخ و مقداری هم به عالم پدیدارشناسی می‌برد، به‌ویژه زمانی که مفهوم مواجهه هم در میان باشد؛ از طرفی باید تجربه‌ی خود را به شیوه‌ای پدیدارشناسی روایت کنیم و از سوی دیگر مواجهه مطرح است.