اخبار

عزاداری یا سوگواری که در یادبود فرد درگذشته یا برای صبر بر مصیبت وارد شده برگزار می‌شود، در همۀ اقوام و ملل ریشه‌های مشترکی دارد؛ اما بسته به جغرافیا، اقلیم و باتوجه‌به فرهنگ‌های مختلف در هر منطقه، با ویژگی‌های خاص هم همراه است. آیین‌های عزاداری برای ایام محرم و خاندان «سیدالشهدا (ع)» هم، گرچه مضمون یکسانی دارند، اما روستاها و شهرهای مختلف ایران هریک این عزا را به رسم خاصی برگزار می‌کنند که همین تفاوت‌ها موجب ثبت ملی برخی آیین‌ها هم شده است. هرچند برخی از این آیین‌ها با وجود ثبت ملی، آن‌طور که باید شناخته شده نیستند.

عزاداری امام حسین با اربعین به پایان می‌رسد و دهه آخر صفر به عزاداری رسول خدا و امام رضا و امام حسن مجتبی اختصاص دارد که در مشهد به نام چهل هشتم از آن یاد می‌شود و دسته‌ها و هیئت‌های مختلف از سراسر کشور به مشهد می‌روند. این آیین ها می تواند در مطالعات عزاداری پژوهی برای محققان جالب توجه باشد.

اهمیت عزاداری برای امام حسین(ع)، در طول تاریخ همواره نشأت‌گرفته از اهمیت شخصیت خود امام(ع) و مصیبت رخ داده بر آن حضرت بوده است. به دیگر سخن، به همان میزانی که شخصیت و جایگاه حسین‌بن‌علی(ع) در میان امت رسول‌الله(ص) والا بوده و شهادت ایشان و یارانشان و نیز اسارت حرم رسول خدا، جانسوز و مصیبت‌بار بوده است، به همان نسبت، عزاداری برای چنین شخصیتی نیز در ادوار مختلف تاریخی، هرچه پرشورتر و اثرگذارتر بوده است.

تاریخ نشان می‌دهد که هرگاه جوامع دچار بحران و ظلم می‌شوند، بزرگانی به پا می‌خیزند و فریاد عدالت و آزادی و آزادگی سر می‌دهند. برخی از این بزرگان را جامعه زمان‌شان توان درک و تفهم‌شان را ندارد و از این‌رو آنان با تمام وجود از تمام تعلقات خود می‌گذرند و جان‌شان را در راه ایمان و عقیده خود نثار می‌کنند. امام حسین‌(ع) یکی از حماسه‌سازان نه‌تنها اسلام و تشیع بلکه برای تمام طول تاریخ بوده است. قیام امام حسین‌(ع) درس‌های بسیاری در خود نهفته دارد. شاید یکی از مهم‌ترین این درس‌ها مبارزه با ظلم بوده است تا جایی که او خودش مظلوم به شهادت رسید اما مبارزه را تا آخرین قطره خونش ادامه داد.

دربارۀ سبک و روش عزاداری، سؤالات و گاهی هم اشکالاتی مطرح شده و می شود که عدم پاسخگویی به آنها موجب خدشه دار شدن این مراسم مقدس می گردد. بنابراین، در ابتدا سؤالات را طرح می کنیم و سپس با استفاده از منابع حتی المقدور پاسخ قانع کننده ای برای آنها می یابیم.

نشانه های نمادین مذهبی در ایران، در باورهای باطنی و اعتقادات دینی مردم ریشه دارند و برای شناخت عمیق تر آنها باید فرهنگ و هنر اسلامی و باورداشت های دیرینه پیش از اسلام را مورد توجه قرار داد.

نوعی طبل عزاداری که در بوشهر مورد استفاده قرار می گیرد و آن را دمام می گویند. تعداد ده تا پانزده طبل کوچک از پوست گوسفند درست می شود و با چوب مخصوص به طول 30 و عرض 3 سانتی متر و ضخامت نیم سانتی متر به طرز خاصی به طبل کوبیده می شود. تعداد شش یا هشت عدد سنج که از جنس برنج و دایره مانند است و یک بوق که از شاخ آهو درست می کنند.

مقالۀ حاضر به دنبال پاسخ به این سوال است که در عزاداری های اخیر چه تغییراتی رخ داده است که مایۀ نگرانی قاطبۀ مؤمنان و روحانیان شده است. برای پاسخ به این سؤال، پس از بررسی انواع ادبی تراژدی، حماسه و مصیبت، نتیجه گرفته شده که یکی از تغییرات مهم در حوزۀ آثار ادبی عاشورا، تغییر از حماسه به تراژدی در سده های گذشته و تغییر از تراژدی به مصیبت در سال های اخیر است.

جریده‌برداری و سقایی در تاریخ عزاداری با اهل فتوت و جوانمردی پیوند دارد. منابع تاریخی از انجام این آیین‌ها توسط اهل فتوت در دوره ایلخانی و صفویه سخن می‌گویند. سقایی ذکر مصائب وارده بر عترت رسول خدا بویژه امام حسین(ع) و یارانش به‌صورت نوحه سرایی دسته جمعی و هماهنگ بدون سینه زنی، زنجیر زنی، سنج و طبل زنی است. جریده علم مخصوصی بود که آن را در مقابل تکیه و حسینیه نصب می‌کردند و در پیشاپیش دسته‌های عزادار حرکت می‌دادند.

دین، از گذشته‌های دور جایگاهی ویژه در باورهای ایرانیان داشته است. اعتقادات دینی و باورهای برآمده از اندیشه دینی و فرازمینی، بخشی مهم از زندگی نه‌تنها ایرانیان که مردمان مشرق‌زمین را در تاریخ شکل می‌داده است.