شرفِ اهل تفلسف / محمدجواد انواری

1394/8/20 ۰۹:۵۳

زندهیاد دکتر سید شرفالدین خراسانی، متخلص به شرف، در ششم اسفند ماه 1306 در شیراز به دنیا آمد؛ شهری که آن زمان تبعیدگاه پدرش بود. زندگی خانواده او تا سالیان دراز به همان حال ماند و سراسر دوران کودکی او با تغییر محل تبعید در شهرهای مختلف سپری شد. پدرش آیتالله سیدعبدالله خراسانی (1340-1256) عالمی بود اهل تون، با علایق سیاسی پرشور. وی در ادبیات از شاگردان میرزا عبدالجواد ادیب نیشابوری به شمار میرفت و مراحل عالی فقه و اصول را نزد آخوند ملا محمد کاظم خراسانی در نجف گذرانده بود.

به بهانه یازدهمین سال درگذشت «شرف الدین خراسانی»

زندهیاد دکتر سید شرفالدین خراسانی، متخلص به شرف، در ششم اسفند ماه 1306 در شیراز به دنیا آمد؛ شهری که آن زمان تبعیدگاه پدرش بود. زندگی خانواده او تا سالیان دراز به همان حال ماند و سراسر دوران کودکی او با تغییر محل تبعید در شهرهای مختلف سپری شد. پدرش آیتالله سیدعبدالله خراسانی (1340-1256) عالمی بود اهل تون، با علایق سیاسی پرشور. وی در ادبیات از شاگردان میرزا عبدالجواد ادیب نیشابوری به شمار میرفت و مراحل عالی فقه و اصول را نزد آخوند ملا محمد کاظم خراسانی در نجف گذرانده بود. در حکمت نیز از مزیت شاگردی افتخار الحکما- شاگرد حکیم حاج ملاهادی سبزواری- و میرزا جهانگیرخان قشقایی برخوردار بود. گرایش به افکار نوگرایان مسلمان در جوانی برای او انگیزه ای شده بود که به اروپا سفر کند و در استانبول محضر سیدجمال الدین اسدآبادی را دریابد. وی در سالهای میانی زندگی اش در تهران در مدرسه جدید سپهسالار تدریس میکرد. سید عبدالله با قدرت گرفتن رضاخان یکچند در صف جمهوریخواهی ایستاد و در این راه از او هواداری کرد، اما پس از استقرار سلطنت به مبارزه با استبداد برخاست. نطق های آتشینی که او بر ضد رضاخان ایراد کرد، سبب شد که در فاصله سالهای 1304 تا 1320 زندگی او با مخاطرات زندان و تبعید همراه شود.

زنده یاد شرف الدین شرف از سالهای آغازین جوانی، ذوق سرشاری که داشت، پای او را به محافل ادبی همدان و تهران باز کرد. اما مطالعات منظم شخصی او را زمینه های دیگری در گستره فلسفه، زبان انگلیسی و ادبیات اروپا تشکیل می داد. در سالهای بعد در تهران روابط سیاسی او در جریان نهضت ملی نفت سبب شد که از پس کودتای 28 مرداد 1332 بیش از دو سال از زندگیاش را در زندان سپری کند. پس از رهایی مدتی به شغل مترجمی پرداخت و همزمان فعالیتهای علمی و ادبی خود را دنبال کرد. در 1338 /1959 به دعوت یکی از استادان مطالعات ایرانی در دانشگاه کمبریج به انگلستان عزیمت کرد و در آنجا به تدریس زبان و ادبیات فارسی پرداخت. در این سالها با خاورشناس برجسته، پروفسور آربری ارتباط نزدیک یافت و در پارهای از برنامه های پژوهشی با او همکاری کرد. خوشنویسی متن کتاب همای نامه به تصحیح آربری از کارهای همین دوره است که به خط او در 1963 در لندن به چاپ رسیده است. شرف الدین خراسانی در سال 1342 /1963 موفق به دریافت درجه دکترای فلسفه از دانشکده مطالعات شرقی از دانشگاه کمبریج شد و پس از آن به ایران بازگشت. در آن سال بتازگی دانشکده زبانهای خارجی در دانشگاه ملی (شهید بهشتی کنونی) تأسیس شده بود. وی به دعوت رئیس دانشگاه ملی، تدریس در آن دانشگاه را آغاز کرد و ریاست دانشکده زبانهای خارجی را به عهده گرفت. در 1344 دوباره به فرنگ رفت و تا سال 1347 در دانشگاه ماربورگ آلمان به کار فهرستنگاری نسخه های خطی آن دانشگاه پرداخت و مطالعات خود را در فلسفه غربی پی گرفت. در همین دوره بود که از فرصت ملاقات و گفتوگو با فیلسوف نامدار آلمانی، مارتین هایدگر برخوردار شد.

 تدریس او در دانشگاه ملی، پس از بازگشت به ایران ادامه یافت. با توسعه رشته های تحصیلی در دانشکده زبانهای خارجی و تبدیل آن به دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دکتر شرف گروه آموزشی فلسفه را در آن دانشکده بنیان نهاد. از آن هنگام فعالیت منظم او در برنامه ریزی دروس، تدریس و مدیریت گروه فلسفه تا سال ۱۳۵۹ ادامه داشت و آن سالها دوره اوج کار او در تحقیق و نگارش در زمینه تاریخ فلسفه غرب بود. دوران تعطیل دانشگاه نیز به او مجالی داد که فعالیت علمی خود را با تألیف و ترجمه در حوزه فلسفه غرب دنبال کند. در سال ۱۳۶۵ حکم شورای دانشگاه مبنی بر بازنشستگی پیش از موعد، به زندگی دانشگاهی او پایان داد. دعوتی که به فاصله ای اندک، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی از او به عمل آورد، فصل جدیدی را در زندگی علمیاش گشود که تا پایان عمر ادامه داشت. دکتر شرف با سمت مشاور عالی علمی به صورت تماموقت در این مرکز به کار پرداخت. از آن زمان دامنه پژوهشهای او بیشتر در قلمرو فلسفه اسلامی و زمینه های تأثیر و تطبیق میان فلسفه یونان و مکاتب فکری جهان اسلام متمرکز شد. دانش گسترده و تسلط او بر متون کلاسیک و زبانهای خارجی در مقالات تخصصی این دوره اش جلوه بیشتری یافته است. وی در خلال همین دوره، از سال ۱۳۷۷ عضویت در هیأت عالی مشاوران کتابخانه ملی ایران را نیز پذیرفت و منشأ خدمات فرهنگی بیشتری شد. حضور پیوسته او در مرکز دایرئالمعارف در همه حال تا واپسین روز زندگی اش ادامه داشت تا آنکه در صبحگاه چهاردهم آبان ۱۳۸۲ در تنهایی خانه اش بر اثر حمله قلبی دیده از جهان فرو بست. دکتر شرف شخصیتی داشت که او را صرفنظر از مراتب علمی اش ممتاز کرده بود. اندکی نشستن با او نمونه ای از بزرگ منشی و بی اعتنایی به منزلتهای مرسوم را به چشم میآورد، اما حساسیت و انزواطلبی او مانع از آن نمیشد که با طبایع گوناگون دمساز شود و لطف محضر و مساعدتهای علمی و معنوی خود را بیدریغ ارزانی همه کس کند، فضیلتهایی که اگر در کارنامه متعارف زندگی ثبت شدنی نیست، در یادها با نام او پیوند خورده است.

محمد جواد انواری: از شاگردان دکتر شرف و معاون بخش فلسفه مرکز دایرئالمعارف بزرگ اسلامی