نقش موثر سمن‌ها در احیای دریاچه ارومیه

حوضه آبريز درياچه اروميه واقع در شمال‌غرب ايران با مساحت ٥١هزار و ٨٧٦ کیلومترمربع یکی از ٦ حوضه آبريز اصلي کشور است. اين حوضه بین استان‌های آذربايجان‌غربي، آذربايجان‌شرقي و كردستان قرار دارد. درياچه اروميه به‌عنوان بزرگترين درياچه داخلي ايران و از مهم‌ترين و با ارزش‌ترين اكوسيستم‌هاي آبي ايران و جهان به‌شمار مي‌آيد. اكوسيستم اين درياچه نمونه‌اي شاخص از يك حوضه آبريز بسته است که كليه رواناب‌هاي جاري در رودخانه‌هاي حوضه به آن تخليه مي‌شود. همچنين اكوسيستم فعال آن شامل درياچه و حوضه آبريز آن است. در نتيجه مرز حوضه آبريز درياچه اروميه، مرز دقيقي را براي مديريت عوامل موثر بر درياچه و زيستگاه‌هاي مهم در حوضه به‌وجود آورده است. درياچه‌اروميه به‌دليل برخورداري از ویژگی‌های طبيعي و اكولوژيكي منحصربه‌فرد، از‌سال١٣٤٦ به‌عنوان پارك ملي و به‌همراه جزاير كبودان و قيون‌داغي جزو مناطق حفاظت‌شده اعلام شده است. همچنين اين درياچه در‌سال ١٣٥٤ به‌عنوان سايت رامسر(تالاب بين‌المللي) تعيين و در‌سال ١٣٥٦ جزو مناطق حفاظت‌شده زيست‌كره به‌وسيله سازمان يونسكو اعلام شد. دریاچه ارومیه یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین زیست‌بوم‌های آبی ایران است. نزدیک به ٥٥٠گونه‌گیاهی یک‌ساله و چندساله در ناحیه اکولوژیک دریاچه شناسایی شده‌اند. پوشش گیاهی غالب این منطقه شامل گونه‌های شورپسند، خشکی‌دوست و آبزی است.
زیست‌جانوری گونه‌های منطقه‌ای
دریاچه ارومیه مرکز زمستان‌گذرانی پرندگان آبزی مهاجر، به‌ویژه مرغابی و گونه‌های کنار‌آب‌چر بوده و از این‌رو دارای اهمیت بین‌المللی است. جزایر موجود در دریاچه، پذیرای بزرگترین جمعیت زادآور فلامینگو (بالغ بر ٢٠ هزار جفت) و بین ٢٠٠ تا ٥٠٠ جفت پلیکان سفید بوده است. ١١گونه پرنده‌آبزی در معرض خطر انقراض در این دریاچه شناسایی شده‌اند. جزایر جنوبی دریاچه، زیستگاه دوگونه پستاندار در معرض خطر انقراض، شامل گوزن زرد ایرانی و قوچ ارمنی است. ازجمله مهم‌ترین بی‌مهرگان موجود در دریاچه می‌توان به آرتمیا اشاره کرد که گونه‌ای میگوی آب‌شور و از گونه‌های بومی دریاچه ارومیه است. این گونه مهم‌ترین منبع غذایی بسیاری از پرندگان آبزی مانند فلامینگوها به‌شمار می‌رود. در شرايط كنوني به‌دليل پسروي و خشكي سطح قابل‌ملاحظه‌اي از درياچه اروميه و كاهش حجم آبي آن، شرايط بسيار سختي براي تداوم حيات‌ گونه‌هاي گياهي و جانوري اين درياچه به‌وجود آمده و در برخي موارد نيز مانند آرتميا به‌دليل شوري بالاي آب درياچه، حيات آنها متوقف شده است. لازم‌ به‌ذكر است كه مهم‌ترين منابع تامين آب درياچه، بارش مستقيم روي آن و همچنين منابع آب ورودي به آن از طريق رودخانه‌هاي حوضه آبريز است.
همه توصیفات فوق، به پیش از ‌سال ٨٠ پیش برمی‌گردد که دریاچه ارومیه را خطری تهدید نمی‌کرد. از اواسط دهه ۱۳۸۰ دریاچه شروع به خشک‌شدن کرد و امروزه در خطر خشک‌شدن کامل قرار دارد. بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در‌ سال ۲۰۱۵ دریاچه ۸۸‌درصد مساحت خود را از دست داده(گزارش‌های قبلی تنها به از دست رفتن ۲۵ تا ۵۰‌درصد مساحت دریاچه اشاره کرده ‌بودند). دلایل بسیاری برای خشک‌شدن دریاچه ذکر شده است ازجمله خشکسالی، احداث بزرگراه روی دریاچه و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوضه آبریز دریاچه. تحقیق جدیدی توسط چند تن از محققان در آمریکای‌شمالی نشان می‌دهد که خشکسالی تنها باعث کاهش ۵‌درصدی بارش در حوضه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژه‌های جاه‌طلبانه توسعه اقتصادی- آبی به‌همراه ساخت بزرگراه ۱۵کیلومتری روی دریاچه با دریچه کوچک ۱/۲کیلومتری وضع دریاچه را به بحران کشانده است. تا‌ سال ۲۰۱۲ بیش از ٢٠٠ سد روی رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه در مرحله آماده‌بهره‌برداری، یا پایان مراحل‌طراحی بودند. براساس آخرین بررسی‌ها در آبان ١٣٩٤ تراز آب دریاچه ارومیه ١٢٧٠,٠٤ متر عنوان شد که نسبت به زمان مشابه‌ سال گذشته ٤٠ سانتی‌متر کاهش نشان می‌دهد.
مخاطرات خشکیدن دریاچه
کارشناسان می‌گویند در صورت خشک‌شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیست‌محیط منطقه را تغییر خواهد داد. علاوه‌بر نمک بسیاری از آلودگی‌های شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی به آب‌های سطحی و زیر سطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کرده‌اند و در صورت خشک‌شدن دریاچه بسیاری از مواد سمی هوازی شده و خطرات بیماری‌های تنفسی برای زیست‌بوم و مردم منطقه به‌وجود خواهد آورد. یکی از طرح‌هایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده، انتقال آب از حوضه‌های آبریز دیگر ازجمله رود ارس است. به‌گفته نادر قاضی‌پور، نماینده ارومیه در مجلس، تنها راه نجات دریاچه‌ارومیه آب‌های رود ارس و شهرستان پیرانشهر است. اما این ایده با مخالفت‌هایی روبه‌روست. در مرداد‌ماه ‌سال ۱۳۹۰ مجلس شورای اسلامی با دو فوریت طرح انتقال آب به دریاچه‌ارومیه موافقت نکرد و این امر به احتمال زیاد به بحرانی‌ترشدن اوضاع دریاچه دامن خواهد زد، علاوه‌بر این پیش‌بینی می‌شود در صورت خشک‌شدن احتمالی دریاچه شاهد بارش باران نمک در بسیاری از استان‌های همجوار باشیم که این معضل باعث مهاجرت مردم منطقه می‌شود و در وخیم‌ترین حالت می‌توان پیش‌بینی کرد خشک‌شدن دریاچه ارومیه آواره‌شدن ۱۳‌میلیون نفر را به دنبال خواهد داشت.
 لزوم مدیریت صحیح احیای دریاچه
فعالیت‌های زیادی برای احیای دریاچه ارومیه و مطرح‌کردن اهمیت احیای دریاچه انجام شده تا این موضوع از سطح استانی در سطح ملی مطرح شود. با این حال برخی مسئولان کشوری از ناامیدی از وضع دریاچه ارومیه سخن می‌گویند؛ اظهاراتی که باعث ناامیدی و دلسردی مردم می‌شود و باید بینش و رویه مناسب‌تری صورت گیرد. استفاده از مشارکت‌های مردمی در احیای دریاچه ارومیه در این میان بسیار اهمیت دارد؛ درحالی که تا امروز در زمینه استفاده از توان مردمی اقدامات خوبی صورت‌گرفته که تهیه بیل مکانیکی به‌صورت گسترده توسط مردم در پروژه احیای دریاچه ارومیه یکی از این موارد است. در این شرایط اما گفته می‌شود برداشت بی‌رویه نمک از دریاچه ارومیه و شکستن نمک‌های جمع شده و به هم چسبیده موجب مشکلات زیادی ازجمله طوفان‌های نمکی می‌شود. براساس نظر کارشناسی، نمک دریاچه ارومیه مسموم بوده و قابل‌مصرف‌غذایی نیست و علاوه‌بر آن مصرف صنعتی نیز ممکن نیست و حتی برخی کارشناسان معتقدند، نمک این دریاچه قابل‌تصفیه نیست.
 نقش سمن‌ها
در احیای بزرگترین دریاچه کشور
پنجمین نشست منطقه‌ای و کارگاه آموزشی تقویت همکاری‌های تخصصی شبکه‌ای سازمان‌های مردم‌نهاد، دستگاه‌های اجرایی حوزه زنان و خانواده شمال‌غرب کشور به مدت ٣ روز تا چهاردهم آبان‌ماه در ارومیه و با حضور تشکل‌های مردم‌نهاد ٤ استان آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی، زنجان و اردبیل برگزار شد. این نشست منطقه‌ای به‌منظور برگزاری کارگاه‌های آموزشی با هدف تقویت همکاری‌های تخصصی شبکه‌ای سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه زنان و خانواده با حضور مقامات کشوری، استانی و با شرکت ۲۲۰ نماینده سمن‌ها از استان‌های آذربایجان‌غربی، شرقی، زنجان و اردبیل به میزبانی ارومیه برگزار شد. تقویت ارتباط و تعامل موثر بین سازمان‌های مردم‌نهاد با یکدیگر و دولت و ایجاد محیط حمایتی جهت شکل‌گیری و تقویت شبکه‌های تخصصی در پرداختن به مسائل با رویکرد برنامه‌ریزی منسجم از دیگر رویکردهای این نشست منطقه‌ای بود.
مردم استان در طول یکسالی که از اجرای برنامه‌های احیای دریاچه ارومیه می‌گذرد، اهمیت موضوع احیای دریاچه را کاملا درک کرده و در راستای اجرای برنامه‌های احیا، همکاری بسیار خوبی دارند. قربانعلی سعادت، استاندار آذربایجان‌غربی در اختتامیه پنجمین نشست منطقه‌ای و کارگاه‌های آموزشی تقویت همکاری تخصصی شبکه‌ای سازمان‌های مردم‌نهاد و دستگاه‌های اجرایی حوزه زنان و خانواده شمال غرب کشور در ارومیه با عنوان‌کردن این مسأله اظهارداشت: نقش تشکل‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد در آگاه‌سازی و حضور مردم در طرح‌های احیای دریاچه‌ارومیه چشمگیر بوده است. سعادت همچنین با بیان این‌که سازمان‌های مردم‌نهاد نقش تاثیرگذاری در مشارکت و حضور مردم برای تضمین امنیت و منابع ملی دارند، افزود: حفظ سرمایه‌های ملی قاعدتا نمی‌تواند در حیطه وظایف یک نهاد یا یک ارگان دولتی باقی بماند بلکه نیاز به عزم ملی، اراده و مشارکت‌های گروهی دارد.
استاندار آذربایجان‌غربی با اشاره به این‌که مردم امروز به این باور رسیده‌اند که باید در توسعه و آبادانی کشور شرکت کنند، گفت:   استفاده از تمام ظرفیت‌های اجتماعی و جلب مشارکت آحاد مردم در تمام برنامه‌ریزی‌ها حرف اول را می‌زند که خوشبختانه در این زمینه بحث توانمندسازی جوامع محلی مطرح شده و دولت روی آن برنامه‌ریزی می‌کند. به گفته سعادت، دولت تدبیر و امید اعتقاد شدید به بحث توانمندسازی جوامع محلی و مشارکت‌های محلی که آن را نوعی مدیریت اصولی و منطقی می‌داند، دارد چنانچه سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های دولت در این عرصه به سمت و سوی استفاده از ظرفیت‌های اجتماعی هست. استاندار آذربایجان‌غربی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به توانمندسازی زنان در حوزه‌های مختلف گفت: زنان با توجه به این‌که نیمی از جمعیت جامعه را تشکیل می‌دهند و بر اعضای خانواده می‌توانند مدیریت کنند و تاثیرگذار باشند و نیز از آن جهت که تربیت‌کننده نسل آینده هستند، می‌توانند نقش بسیار کلیدی و اساسی در تمام برنامه‌ریزی‌ها و توسعه کشور داشته باشند.
 احیای دریاچه ارومیه
 بدون همراهی زنان میسر نمی‌شود
معاون رئیس‌جمهوری در امور زنان و خانواده عنوان کرد: احیای دریاچه ارومیه که جزو دغدغه‌های دولت هست، بدون همراهی زنان میسر نخواهد بود. شهیندخت ملاوردی گفت: تحقق عدالت‌جنسیتی در مدیریت‌ها و بازار کار حق مسلم بانوان است و زنان باید در این دو عرصه حضور بیشتری داشته باشند. وی با بیان این‌که در زمان حاضر آسیب‌های زیادی متوجه جامعه است گفت: نگرانی ما این است که ایدز و اعتیاد نیز به‌عنوان مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی زنانه شود چراکه برخی از این آسیب‌ها نیز مختص زنان بوده و روند صعودی دارد که باید متوقف شود. ملاوردی با اشاره به این‌که طبق چشم‌انداز ۲۰ ساله باید به رشد اقتصادی ٨‌درصد دست پیدا کنیم که این امر بدون بهره‌گیری از مشارکت فعالانه بانوان در عرصه اقتصاد و تولید ملی غیرممکن است، افزود: ما برای عبور از این مسیر سخت و چالش‌زا نیازمند کار و تلاش و همدلی و همگرایی هستیم. معاون رئیس‌جمهوری در امور زنان و خانواده به دستاوردهای دولت در دو‌سال گذشته اشاره و اضافه کرد: دولت یازدهم از زمان روی کار آمدن با رکود تورمی مواجه بود و از همان روز نخست با چالش توسعه نامتوازن در همه بخش‌ها روبه‌رو شد.