محمد قاضی مهربان و تأثیرگذار / محمود برآبادی

1394/5/12 ۱۰:۱۶

در شهر ما یک کتاب‌فروشی بود به اسم «سعادت» که کتاب کرایه می‌داد. شبی یک ریال. دو قفسه پر از کتاب‌های جیبی و رقعی که اغلب هم روی کاغذ کاهی چاپ شده بود و خیلی هم ارزان بود. اما برای ما که پول قلم و کاغذ مدرسه را هم نداشتیم، چاره دیگری جز کرایه کتاب نبود. «کلود ولگرد»، از ویکتور هوگو، را از کتاب‌فروشی کرایه کردم و شب نشده آن را تمام کردم و برگرداندم و «آخرین روز یک محکوم» را گرفتم و خواندم. این کتاب‌ها با آنکه جزء اولین ترجمه‌های قاضی بود، آن‌قدر روان ترجمه شده بود و چنان داستان‌های جذابی داشت که هنوز آنها را از یاد نبرده‌ام.

در شهر ما یک کتاب‌فروشی بود به اسم «سعادت» که کتاب کرایه می‌داد. شبی یک ریال. دو قفسه پر از کتاب‌های جیبی و رقعی که اغلب هم روی کاغذ کاهی چاپ شده بود و خیلی هم ارزان بود. اما برای ما که پول قلم و کاغذ مدرسه را هم نداشتیم، چاره دیگری جز کرایه کتاب نبود. «کلود ولگرد»، از ویکتور هوگو، را از کتاب‌فروشی کرایه کردم و شب نشده آن را تمام کردم و برگرداندم و «آخرین روز یک محکوم» را گرفتم و خواندم. این کتاب‌ها با آنکه جزء اولین ترجمه‌های قاضی بود، آن‌قدر روان ترجمه شده بود و چنان داستان‌های جذابی داشت که هنوز آنها را از یاد نبرده‌ام. بعدها قاضی را وقتی به چاپخانه نسرین در کوچه مهندس‌الممالک در خیابان شاه‌آباد که من آنجا حروفچین بودم، برای غلط‌گیری کتاب «درباره مفهوم انجیل‌ها» می‌آمد دیدم و شیفته مهربانی و فروتنی‌اش شدم. بعدتر نیز زمانی که به سبب جراحی گلو با میکروفن حرف می‌زد، او را دیدم، درحالی‌که همان قلب مهربان همچنان در سینه‌اش می‌تپید و لبخند همیشگی را بر لب داشت. محمد قاضی تعدادی از شاهکارهای ادبیات جهان را به فارسی برگرداند: مادام بواری (گوستاو فلوبر)، مسیح بازمصلوب، زوربای یونانی (کازانتزاکیس)، قلعه مالویل (روبر مرل)، نان و شراب (اینیاتسیو سیلونه)، جزیره پنگوین‌ها (آناتول فرانس)، دن‌کیشوت (سروانتس) و بسیاری آثار فراموش‌نشدنی دیگر. قاضی در دوازدهم مرداد ١٢٩٢ در مهاباد به دنیا آمد. پدرش امام‌جمعه مهاباد بود اما او خیلی زود سایه پدر را از دست داد. تا سال ١٣٠٨ در مهاباد درس خواند، بعد به تهران آمد و در سال ١٣١٨ از دانشکده حقوق دانشگاه تهران مدرک لیسانس گرفت و تا پایان عمر که در ٢٤ دی‌ماه ١٣٧٦ بود، بی‌وقفه به ‌کار ترجمه از فرانسه ادامه داد. او تنها به برگردان شسته‌‌رفته یک متن اکتفا نمی‌کرد، بلکه مهم‌ترین ویژگی ترجمه‌هایش دست‌یافتن به لحن نویسنده بود که آن را در ترجمه اثر هر نویسنده‌ای رعایت می‌کرد. او با داشتن قریحه شعری در برگردان ظرایف متن‌های ادبی به فارسی و در انتخاب واژه‌های شیرین و آهنگین فارسی مترادف با واژه‌های خارجی، سلیقه به خرج می‌داد و همین موضوع سبب شیرینی نثر قاضی است. قاضی همچنین تعدادی آثار نوجوانانه را به فارسی برگرداند: پولینا چشم‌وچراغ کوهپایه (آنا‌ماریا ماتوته)، ماجراجوی جوان (ژاک سروون)، داستان کودکی من (چارلی چاپلین) و ... . ترجمه قاضی از شازده‌کوچولو (اگزوپری) با آنکه چندین ترجمه دیگر از مترجمان نام‌آور منتشر شده، همچنان به‌عنوان ترجمه‌ای کلاسیک و معیار برجاست. قاضی افزون بر اینها، به‌عنوان انسانی سلیم‌النفس، مهربان و بی‌ادعا قابل احترام است.

* نویسنده کتاب‌های کودکان

روزنامه شرق