احمد پوری: بیشتر اشعار حافظ و مولانا قابل ترجمه نیستند

1394/5/10 ۱۱:۴۷

احمد پوری گفت: اگر کسی از من درباره بهترین شاعر پارسی گوی سوال کند، حتما حافظ را معرفی می‌کنم؛ اما افسوس که به دلیل دشواری شعر حافظ بیشتر اشعار او ترجمه‌پذیر نیستند. احمد پوری در نشستی که در کتاب فروشی "هنوز" برگزار شده بود، با بیان این که برای نخستین‌بار است در فضای دوستانه یک کتاب فروشی با مخاطبانش به این شکل سخن می‌گوید گفت: امیدوارم این نشست‌ها‌ تداوم داشته باشد و در ادامه این نشست‌ها پیرامون مسائل مهم ترجمه شعر و آثار ارزشمند این حوزه سخن گفته شود.

احمد پوری گفت: اگر کسی از من درباره بهترین شاعر پارسی گوی سوال کند، حتما حافظ را معرفی می‌کنم؛ اما افسوس که به دلیل دشواری شعر حافظ بیشتر اشعار او ترجمه‌پذیر نیستند.

احمد پوری در نشستی که در کتاب فروشی "هنوز" برگزار شده بود، با بیان این که برای نخستین‌بار است در فضای دوستانه یک کتاب فروشی با مخاطبانش به این شکل سخن می‌گوید گفت: امیدوارم این نشست‌ها‌ تداوم داشته باشد و در ادامه این نشست‌ها پیرامون مسائل مهم ترجمه شعر و آثار ارزشمند این حوزه سخن گفته شود.

او با طرح این سوال که آیا شعر ترجمه‌پذیر است؟ گفت: هربار که با این پرسش روبرو می‌شوم، همواره از خودم می‌پرسم اگر شعر ترجمه‌پذیر نیست، پس چرا من شعر ترجمه کرده‌ام؟ اگر ترجمه‌پذیر است، چرا با این پرسش روبرو می‌شوم؟ در واقع در این پرسش حقیقتی نهفته است و بخشی از این پرسش معطوف به ناخودآگاه شعری زبان خودشان است که چگونه می‌توان شعر را ترجمه کرد. البته افراد برجسته‌ای چون "رابرت فراست" به صراحت بیان کرده‌اند که با ترجمه شعر نابود می‌شود.

پوری با بیان این که باید واقیعت را پذیرفت که برخی از شعرها قابل ترجمه و برخی ترجمه‌پذیر نیستند، گفت: در مقاله‌ای که در مجله مترجم منتشر شد من برای ترجمه شعر یک چراغ راهنمایی فرض قرار داده و براساس هر یک از چراغ‌های آن درباره ترجمه‌پذیری شعر صحبت کرده‌ام. رنگ قرمز در این چراغ راهنمایی به معنای این است که نباید خودمان را اذیت کنیم، چون برخی از شعرها واقعا ترجمه‌پذیر نیستند. در برخی از شعرها موسیقی حرف اول را می‌زند منظور از موسیقی اوزان عروضی نیست. موسیقی که از شنیدن آن شعر به گوش می‌رسد مثل بسیاری از اشعار مولانا.

این مترجم گفت: وقتی شعرهایی که چنین ویژگی دارند را بخواهیم ترجمه کنیم، بی‌شک در برگردان شعر مخاطب لذتی که ما در زبان اصلی از آن شعر می‌بریم را نخواهد برد و برای این که به او بفهمانیم منظور شاعر چه بود باید مقاله‌ای یک صفحه‌ای برای هر سطر بنویسیم. مثلا شعر «یار مرا غار مرا عشق جگرخوار مرا» قابلیت این را دارد که مخاطب با شنیدن آن سماع برقصد. در ترجمه چگونه می‌توان این حس را به مخاطب منتقل کرد؟ از این جنس شعرها که پشت چراغ قرمز ترجمه می‌مانند در همه زبان‌ها سراغ داریم و به نظر من بهتر است از خیر ترجمه آن‌ها بگذریم.

او با بیان اینکه بیشتر اشعار حافظ پشت چراغ قرمز ترجمه می‌مانند گفت: در دنیا همه خیام را به واسطه ترجمه فیتزجرالد می‌شناسند، اما اگر کسی از من درباره بهترین شاعر پارسی‌گوی سوال کند حتما من حافظ را معرفی می‌کنم. اما افسوس که به دلیل دشواری شعر حافظ و معناهای متعددی که از شعر او برداشت می‌شود، بیشتر اشعار او ترجمه پذیر نیستند.

مترجم اشعار «آنا آخماتوا» با اشاره به ترجمه فیتزجرالد از اشعار خیام گفت: ترجمه فیتزجرالد آزاد است و او بیشتر اندیشه شعر خیام را گرفته و به مخاطب منتقل کرده است. من وقتی ترجمه او را می‌خوانم، باید اعتراف کنم که لذت می‌برم اما واقعا گاه ساعت‌ها باید در اشعار خیام جست‌وجو کنم تا متوجه شعر این ترجمه مربوط به کدام رباعی است.

در ادامه این نشست «اسدالله امرایی» با تایید صحبت‌های احمد پوری گفت: درباره ترجمه شعر نظرات متعددی وجود دارد و در همه ترجمه‌ها مترجم تنها می‌تواند بخشی از شعر را به مخاطب منتقل کند. خود من نیز در دوره‌ای به همراه یکی از دوستان شاعرم به ترجمه شعر روی آوردم، اما واقعا کار دشواری است و بی‌شک ترجمه ما با نقدهای متعددی روبرو بود؛ اما در نهایت ترجمه شعر را رها کردیم. بخشی از دلایل دشواری ترجمه شعر و ترجمه ناپذیری برخی اشعار به واسطه بازی‌های زبانی رایج در هر زبان است، همین عامل موجب می‌شود برخی از اشعار شاعرانی چون حافظ ترجمه‌پذیر نباشند. چون زیبایی که در واج‌آرایی این اشعار به چشم می‌خورد در ترجمه از بین می‌رود.

او سپس با اشاره به ترجمه اشعار مولانا در غرب گفت: من همواره با این پرسش روبرو هستم که غربی‌ها چه چیزی در ترجمه از اشعار مولانا کشف کرده‌اند که این چنین شیفته اشعار او آن هم به واسطه ترجمه شده‌اند و نیکلسون نخستین بار مولانا را چگونه به غربی‌ها معرفی کرد؟ متاسفانه ما ایرانی‌ها زمانی متوجه گنج‌هایمان می‌شویم که دیگران به سراغ آن بروند، مثلا تا پیش از این که غربی‌ها صادق هدایت را کشف کنند ما اصلا او را قبول نداشتیم و اتفاقا در میان عوام تصوری رایج بود و همچنان رگه‌هایی از آن را می‌توانیم در جامعه بیابیم که هر کسی که خودکشی کرده، حتما هدایت خوانده است.

مترجم کتاب «زن وسطی» گفت: 90 درصد ترجمه‌هایی از شعر در کشور ما شده از زبان‌های دیگر به فارسی بوده و تاکنون شعر فارسی خیلی کم به سایر زبان‌ها ترجمه شده است. شاید بخشی از این موضوع معطوف به این باشد که تعداد کسانی که به زبان فارسی در جهان صحبت می‌کنند بسیار کم است و زبان فارسی در محدوده کمی از جغرافیای جهان صحبت می‌شود. اما سایر زبان‌ها چون انگلیسی، اسپانیولی، عربی و فرانسوی در چنین موقیعتی نیستند و همین امر موجب می‌شود وقتی مثلا شاعری اسپانیولی‌زبان در کشور خودش نتواند شعر بگوید و منتشر کند و به کشور دیگری که اسپانیولی‌زبان است برود و اتفاقا مخاطب هم داشته باشد. اما زبان فارسی از چنین قابلیتی محروم است و در خارج از ایران جز در کشورهای افعانستان و پاکستان در محیط آکادمیک شاید این زبان را بتوانیم بشنویم.

امرایی با اشاره به تولید انبوه در زبان‌هایی چون آنگولاساکسون گفت: در این زبان‌ها هر لحظه آثار متعددی منتشر می‌شود و اگر مترجمان ما تمام وقت خود را روی ترجمه این آثار بگذارند، باز هم قطره‌ای از ادبیات غنی این زبان‌ها را ترجمه کرده‌اند.

در ادامه احمد پوری با اشاره به ترجمه شاملو از اشعار «مارگوت بیگل» اشاره کرد و گفت: بیگل در کشور خودش شاعر درجه دوم و کمتر شناخته شده‌ای است، اما در ایران به واسطه ترجمه آزاد و درخشان شاملو شعرش شناخته شده است.

او با اشاره به حضور علی دهباشی دراین نشست گفت: حضور آقای دهباشی فرصت غنیمتی است که به این بهانه پیشنهاد برگزاری نشست‌های با موضوع ترجمه‌هایی که از شعر شاعران فارسی زبان به سایر زبان‌ها انجام شده است را دراین نشست مطرح کنیم و در آینده نزدیک شاهد برگزاری این نشست ها با همکاری ایشان باشیم.

امرایی هم در ادامه با تایید صحبت‌های پوری برای ترجمه‌های شاملو گفت: شاملو معتقد به ترجمه آزاد است و در ترجمه‌هایش کاری با مخاطب می‌کند که نتواند تا نقطه پایان کتاب را یک نفس بخواند و آن را کنار نگذارد. کتابی که شاید در کشوری که منتشر شده حتی مخاطب چندانی نداشته باشد.

به گفته امرایی، تسلط مترجم در ترجمه بسیار مهم است و احمد پوری از جمله مترجمانی است که در ترجمه شعر قدرتمند است و ترجمه هایی که از شعر کرده ما با لذت می خوانیم. چه از زبان ترکی و چه انگلیسی.

در ادامه «فواد نظیری»، دیگر مترجم حاضر در این نشست گفت: به نظر من زبان فارسی با این که در محدوده کوچکی رایج است، اما زبان مهجوری نیست و از گنجینه واژگانی غنی برخوردار است. ما بارها با این سخن روبرو شدیم که در ترجمه به زبان فارسی با دشواری واژه‌یابی روبرو می‌شویم. به نظر من با وجود گنجینه زبان فارسی چنین سخنی در حوزه ادبیات اشتباه است. اما من قبول دارم که ما در حوزه فلسفه و یا علوم با این محدودیت روبرو هستیم. به نظر من امکانات زبان فارسی کم نیست و ما شعری که ترجمه پذیر باشد کم نداریم که بتوانیم با ترجمه به جهانیان معرف کنیم.

او سپس با اشاره به بخشی از ترجمه مجتبی مینوی از یکی از نمایشنامه‌های شکسپیر گفت: این ترجمه نشان می‌دهد که چقدر زبان ما توانمند است و مینوی با شناختی از زبان دارد توانسته به این ترجمه خوب دست یابد.

او با اشاره به این سخن که آیا شاملو مترجم خوبی است گفت: بارها این صحبت مطرح شده که شاملو مترجم خوبی نیست و زبان شناس نیست اما اگر ترجمه‌ها او را با متن اصلی مقایسه کنیم متوجه می‌شویم کخه با این که او از زبان دوم ترجمه کرده اما شاهکار آفریده است.

در پایان این نشست احمد پوری برای حاضران چند شعر خواند. این نشست در کتابفروشی«هنوز» واقع درخیابان کریمخان،برگزار شد.

ایسنا