یادی از دکتر محمد معین پدر فرهنگ فارسی ایران

1392/2/11 ۱۲:۰۸

سالروز تولد استاد محمد معین محقق و نویسنده برجسته ایران زمین، بهانه ای است تا بار دیگر با تامل در واژه های زیبا و شیرین زبان فارسی، پاس داریم یاد و خاطره این پژوهنده عرصه ادب و فرهنگ را که با تعمق، موشکافی مفهوم لغات و ارایه تعریفی کارآمد از آنها، به شناخت علمی زبان ماندگار پارسی پرداخت.

سالروز تولد استاد محمد معین محقق و نویسنده برجسته ایران زمین، بهانه ای است تا بار دیگر با تامل در واژه های زیبا و شیرین زبان فارسی، پاس داریم یاد و خاطره این پژوهنده عرصه ادب و فرهنگ را که با تعمق، موشکافی مفهوم لغات و ارایه تعریفی کارآمد از آنها، به شناخت علمی زبان ماندگار پارسی پرداخت.پدر فرهنگ فارسی، محمد معین در نهم اردیبهشت 1297 هجری خورشیدی در محله زرجوب رشت متولد شد. وی در سنین کودکی به فاصله کوتاهی پدر و مادر خود را از دست داد.

محمد معین از آن پس در کنار جد پدری خود محمدتقی معین العلما که در زمره یکی از علمای بنام شهر بود، پرورش یافت و در محضر وی از ترقیات علمی و معنوی زمان آگاه و برخوردار شد.

وی پس از گذراندن دوره های ابتدایی و متوسطه در رشته ادبی در دبیرستان دارالفنون تهران فارغ التحصیل شد و در همان دوران توانست بخشی از علوم قدیمه، صرف و نحو عربی را نزد پدربزرگش بیآموزد.

استاد معین با ورود به دانشسرای عالی در رشته ادبیات و فلسفه علوم تربیتی به ادامه تحصیل پرداخت و این دوره از تحصیل را با نوشتن پایان نامه ای به زبان فرانسه پیرامون شاعر فرانسوی «لوکنت دولیل» با موفقیت به پایان رساند.
پس از اخذ مدرک کارشناسی، به خدمت سربازی در دانشکده افسری احتیاط رفت و بعد از پایان خدمت به عنوان دبیر دبیرستان شاهپور در اهواز استخدام شد. پس از سه ماه، ریاست دانشسرای شبانه روزی اهواز و تربیت بدنی استان ششم را برعهده گرفت.

در این دوران وی توانست از طریق مکاتبه با آموزشگاه روانشناسی بروکسل، روانشناسی عملی و دیگر شعب آن از قبیل خط شناسی، قیافه شناسی و مغزشناسی را فراگیرد.

او چند سال بعد به تهران منتقل شد و تصدی معاونت و سپس کفالت اداره دانشسراها در وزارت فرهنگ را بر عهده گرفت و پس از آن در دوره دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران ثبت نام کرد و به عنوان دانشجویی نمونه در این مقطع پذیرفته شد. از آن پس با حفظ سمت دبیری دانشکده ادبیات، توانست از پایان نامه دکتری خود با عنوان «مزدیسنا و تاثیر آن در ادبیات پارسی» با موفقیت دفاع کند و به عنوان نخستین فارغ التحصیل دوره دکتری رشته ادبیات فارسی در ایران شناخته شود.

محمد معین از آن پس به سمت دانشیار و سپس به سمت استاد کرسی تحقیق در متون ادبی در دانشکده ادبیات برگزیده شد و هم زمان با آغاز چاپ لغت نامه دهخدا در مجلس شورای ملی، به عنوان همکار در کنار علی اکبر دهخدا به همکاری با وی پرداخت که البته پس از آنکه علی اکبر دهخدا در بستر بیماری قرار گرفت، محمد معین با موافقت وی، توانست سازمان لغتنامه را از منزل شخصی دهخدا به مجلس شورای ملی منتقل کند.
محمد معین بر طبق وصیت نامه دهخدا، سمت ریاست امور علمی سازمان لغت نامه را پذیرفت و توانست سازمان مذکور را به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران منتقل کند و اینگونه تا آخرین لحظه عمر گرانقدر خویش، این کار خطیر و ارزشمند را به پایان برساند.

وی علاوه بر تکمیل این اثر ارزشمند آثار ارزنده بسیاری چون ستاره ناهید یا داستان خرداد و مرداد، یوشت فریان، مرزبان نامه، یادنامه پورداوود، مزدیسنا و ادب پارسی، برگزیده شعر فارسی، برگزیده نثر فارسی، مجموعه مقالات و غیره... را به جامعه ادبیات اهدا کرده است. از میان این آثار غنی، فرهنگ جامع معین به عنوان یکی از مهم ترین منابع ریشه شناسی لغات در فارسی شناخته شده که یک سوم جلد آخر آن به دلیل بیماری وی بوسیله دوست و همکارش مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی به اتمام رسید.

استاد معین در این سال ها توانست با فراگیری زبانهای اوستایی، پارسی باستان، پهلوی، عربی، فرانسوی، انگلیسی، آلمانی، لاتینی و سانسکریت و مسافرت های متعدد به موسسات فرهنگ نویسی کشورهای دیگر مانند لاروس در پاریس و بروکهاوس در ویسبادن برای آشنایی با روش کار آنان، ملاقات با نویسندگان، شاعران، منتقدان و هنرمندان رشته های مختلف و مطالعه و تهیه یادداشت در موزه های کشورهایی چون آمریکا، انگلستان، فرانسه، سویس، آلمان، هلند، ایتالیا، سوئد، فنلاند و روسیه، نقش برجسته ای را در تکمیل ادبیات غنی و ارزشمند فارسی ایفا کند.
محمد معین، پس از سال ها مطالعه و تحقیق در عرصه زبان و ادبیات فارسی کشور، در سیزدهم تیر سال 1350 برای همیشه دیده از جهان فرو بست و به دیدار حق شتافت.