1404/4/11 ۰۸:۵۶
شهر سوخته، تخت‌جمشید، طاق بستان، میدان نقش جهان، سی‌و‌سه پل، قلعه الموت و... نمادهای برجسته تاریخ كهنسال ایران هستند و تحسین هر انسان هنردوست و هنرشناسی را برمی‌انگیزند. واقعیت این است كه در این سو و آن سوی ایران، ما با آثار تاریخی فراوانی روبه‌رو هستیم كه هر كدام ویژگی‌های خاص خودشان را دارند و بسیار هم شگفت‌انگیز هستند.
آنچه از تاریخ می‌توان آموخت!
شهر سوخته، تخت‌جمشید، طاق بستان، میدان نقش جهان، سی‌و‌سه پل، قلعه الموت و... نمادهای برجسته تاریخ كهنسال ایران هستند و تحسین هر انسان هنردوست و هنرشناسی را برمی‌انگیزند. واقعیت این است كه در این سو و آن سوی ایران، ما با آثار تاریخی فراوانی روبه‌رو هستیم كه هر كدام ویژگی‌های خاص خودشان را دارند و بسیار هم شگفت‌انگیز هستند. من نیز در خرداد ۱۴۰۴ كه در ایران بودم، این فرصت را یافتم كه برخی از این آثار را ببینم و لذت ببرم. اما در سفری كه به شیراز داشتم و به بازدید تخت‌جمشید رفتم، شور و شوق بیشتری در خودم احساس كردم. عظمت بنای تخت‌جمشید خیلی مرا تحت تأثیر قرار داد. تخت‌جمشید بنایی است كه ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به فرمان داریوش بزرگ ساخته شد؛ بنایی كه عظمت آن واقعا انسان را مجذوب می‌كند. من در بازدیدی كه از تخت‌جمشید داشتم برای لحظاتی از جمع دوستان جدا شدم و در افكارم غرق شدم. در حال قدم زدن، محیط را تماشا می‌كردم و همان جا یك تِم‌هایی در ذهنم شكل گرفت، چون ما آهنگسارها معمولا اول باید یك تِم به ذهن‌مان برسد و سپس روی آن كار كنیم. خوشبختانه آنجا آن تِم در ذهن من حك شد و به خودم قول دادم اثری درباره تخت‌جمشید خلق كنم كه بتواند گویای عظمت و شكوه آن باشد. شما وقتی در محوطه تخت‌جمشید قرار می‌گیرید واقعا به وجد می‌آیید و به راستی شعر مشهور ملك‌الشعرای بهار معنادارتر می‌شود:
هر طرفی سنگ سیه جان گرفت/ راست شد و پیكر انسان گرفت/ هر قدم از تیشه صاحب فنون/ جانوری جست ز سنگی برون
در یادداشتی ذكر كرده بودم كه پس از اجراهایی كه با یانی در آكروپولیس داشتیم، او از قول مسوولان فرهنگی یونان به من گفت كه گردشگران زیادی راهی یونان شده بودند تا به تماشای آكروپولیس بپردازند و این موجب شده بود كه صنعت گردشگری و اقتصاد یونان رونق پیدا كند. حالا اگر از طرفی نگاهی به فهرست بلند آثار تاریخی در ایران، و از طرف دیگر به درآمد ایران از صنعت گردشگری داشته باشیم، فقط متأسف می‌شویم. با وجود ظرفیت حیرت‌انگیزی كه ما در زمینه توسعه صنعت گردشگری داریم، ظرفیتی كه می‌تواند بسیاری از مشكلات اقتصادی ما را كاهش بدهد، غفلت و بی‌توجهی در این زمینه بسیار چشمگیر است! آثار تاریخی باشكوه كشورمان، هم به لحاظ سابقه تمدنی، هم به لحاظ زیبایی‌شناسی، و هم به لحاظ ایجاد ظرفیتی بزرگ برای رونق صنعت گردشگری، بسیار قابل توجه هستند. عقلانیت حكم می‌كند در كنار انواع كارهایی كه باید برای رشد و توسعه اقتصادی ایران انجام شود، آثار تاریخی نیز مورد توجه قرار بگیرند و به جهانیان معرفی شوند كه این هم فرصتی برای توسعه روابط مختلف با مردم جهان فراهم می‌كند و هم اینكه موجب می‌شود كشورمان از این حالت انزوا، فقر و فرسودگی خارج شود. اكنون، كشورهایی وجود دارند كه ظرفیت‌های آنها در زمینه صنعت گردشگری، خیلی كمتر از ایران است، اما در صنعت گردشگری، درآمدهای چشمگیری دارند و در نتیجه توانسته‌اند شغل‌های فراوانی ایجاد كنند، زندگی مردم خودشان را بهتر كنند و فضای شادابی به وجود بیاورند. توسعه صنعت گردشگری فواید بسیار زیادی دارد، توسعه زیرساخت‌ها (در زمینه حمل و نقل، ارتباطات، اقامتگاه‌ها و...) را در پی دارد، به جذب سرمایه‌گذاری كمك می‌كند، به اقتصاد تنوع می‌بخشد آن هم كشوری مثل ایران كه اتكای زیادی به درآمد نفت دارد و مهم‌تر اینكه، وقتی مردم كشورهای مختلف بیشتر به ایران سفر كنند، زمینه تفاهم و دوستی با ملل به معنای واقعی كلمه وسعت پیدا می‌كند. ایران كشوری است كه با سابقه فرهنگی، تمدنی و ادبی فوق‌العاده‌ای كه دارد، می‌تواند یكی از مراكز مهم گردشگری در جهان باشد.
ارزش‌های فرهنگی
اما واقعیت این است كه این تمام ماجرا نیست. ظرفیت‌های فرهنگی، هنری و ادبی ایران نیز بسیار قابل اهمیت است. ما برای اینكه تاریخ ایران را بشناسیم، برای اینكه با سابقه فرهنگی و تمدنی ایران آشنا بشویم، برای اینكه زیبایی‌های هنر و ادبیات ایران‌را دریابیم باید كتاب بخوانیم. شناخت عمیق و دقیق محصول مطالعه است. با شعار دادن و تنبلی‌كردن كاری از پیش نمی‌رود. خوشبختانه ما نویسندگانی داریم كه تاریخ، فرهنگ و ادبیات ما را به خوبی معرفی كرده‌اند و این كار را بدون تعصب ورزیدن و جزم‌اندیشی انجام داده‌اند. برای مثال آثار دكتر عبدالحسین زرین‌كوب و دكتر محمدعلی اسلامی ندوشن در این زمینه بسیار قابل توجه هستند. آنها نویسندگانی بودند كه منصفانه و محققانه قلم می‌زدند، به این معنا كه هم ضعف‌ها و هم قوت‌ها را می‌دیدند و چون نگاه انتقادی هم در نوشته‌های خود داشتند، این امكان را به خوانندگان خود می‌دهند كه بهتر فكر كنند. آنها دچار خودشیفتگی ملی نبودند بنابراین اگر ویژگی‌های مثبت فرهنگ، تاریخ و ادبیات ایران را معرفی می‌كردند از نقاط ضعف آن هم غافل نبودند. آنها از نگاهی باز برخوردار بودند، یعنی هم به فرهنگ و تمدن ایران می‌پرداختند و هم پذیرای ویژگی‌های مثبت فرهنگ و تمدن غرب بودند. متاسفانه چنین رویكردی در میان بسیاری از ایرانیان وجود ندارد كه همین یكی از عوامل عقب‌ماندگی ایران در دوران جدید است. دكتر عبدالحسین زرین‌كوب، یكی از نویسندگان بزرگ ایران بود كه حق‌طلبی و نگرش منصفانه در آثارش بسیار برجسته است. او فرهنگ ایران، فرهنگ غرب، تاریخ ایران و ادبیات ایران را به خوبی می‌شناخت و قلم بسیار قدرتمندی هم داشت. جوانان ایران اگر می‌خواهند تاریخ، فرهنگ و ادبیات ایران را بهتر بشناسند و درك عمیق‌تری داشته باشند، مجموعه آثار زرین‌كوب بهترین منبع مطالعاتی است كه در اختیار دارند. جوانان ما این نكته را فراموش نكنند كه عمر انسان كوتاه است و فرصت اندك. بنابراین باید قدر عمر خودشان را بدانند و اگر زمانی برای مطالعه در نظر می‌گیرند باید به سراغ بهترین كتاب‌ها بروند تا بیشترین بهره را ببرند. كتاب‌های زرین‌كوب هم از پشتوانه علمی بالایی برخوردار هستند، هم با قلم روان و دلپذیری نوشته شده و هم اینكه خواننده را به درك و فهم بهتری از فرهنگ، تاریخ و ادبیات می‌رساند. زرین‌كوب چون ایدئولوژیك فكر نمی‌كند و تعصبی در كارش نیست، به افكار روشنی می‌بخشد. مجموعه آثار زرین‌كوب بهترین منبعی است كه ما را با گذشته ایران آشنا می‌كند و چون ناشی از ذهنی باز و دور از تعصب، خرافه و توهم است، كمك می‌كند تا ما خودمان و جهان را بهتر بشناسیم و راه اعتدال و عقلانیت را در پیش بگیریم. زرین‌كوب وقتی به سراغ ادبیات ایران می‌رود، این‌طور می‌نویسد: «ویژگی‌های فكری فرهنگ ایرانی - تسامح، آزادی اراده و اغتنام فرصت - در این ادبیات به اوج اعتلایی كه به قامت انسانیت است می‌رسد. تسامح نه فقط اختلاف در مذاهب و عقاید را نادیده می‌گیرد... به جایی می‌رسد كه در گیر و دار كشتار و ویرانی عهد صلیبی و مغول ندا درمی‌دهد كه بنی آدم اعضای یكدیگرند.» دقت كنیم، نگرش زرین‌كوب در همه آثارش میل به معرفی زیبایی‌های فرهنگ و ادب ایران دارد، زیبایی‌هایی كه مرزهای متوهمانه میان انسان‌ها را از میان برمی‌دارد. برای او، انسانیت از همه چیز مهم‌تر است و به همین خاطر باید گفت به عبارتی، جهانی می‌اندیشد. زیرا اگر هم به سراغ ادبیات ایران می‌رود، ویژگی‌های انسانی و اخلاقی را مهم می‌شمارد كه می‌توانند برای همه مردم جهان آموزنده باشند.
نگاه به گذشته
شناخت درست از تاریخ، فرهنگ و ادبیات ایران، هم ما را با سابقه فرهنگی ایران آشنا می‌كند و هم اینكه بینش ما را وسعت می‌بخشد. دكتر محمدعلی اسلامی ندوشن نیز نویسنده و متفكری است كه با قلمی پرتوان به مقولات فرهنگی پرداخته است. به قول یكی از متفكران، تأكید اسلامی ندوشن بر فرهنگ و تمدن ایرانی برای برگرفتن نقاط قوت این فرهنگ و تمدن است. به تعبیری به یادآوردن میراث گذشته برای كسانی كه در معرض این هستند كه این میراث را فراموش كنند. البته وقتی شما میراث گذشته فرهنگ و تمدن‌تان را به دیگران گوشزد می‌كنید ممكن است بر مولفه‌ها و عناصر مختلف آن فرهنگ و تمدن تأكید كنید، اما دكتر اسلامی ندوشن بیشتر بر مولفه اخلاق و ادب در فرهنگ و تمدن ما تأكید می‌كند. مقصود اینكه در پرداختن به فرهنگ و تمدن، می‌توان بر معماری، یا به طور كلی‌تر بر هنر، فناوری یا علومی كه در آن فرهنگ و تمدن پدید آمده و بالیده تأكید كرد. اما دكتر اسلامی ندوشن وقتی تأكید بر فرهنگ و تمدن گذشته ما ایرانیان و میراث فرهنگی ما می‌كند، بیشتر بر اخلاق برآمده از فرهنگ و تمدن ایرانی تأكید می‌كند. وقتی كه مثلا آثار كسانی مثل فردوسی یا حافظ یا سعدی یا مولانا را مورد بررسی قرار می‌دهد و خوانندگان را تشویق می‌كند كه به آثار این بزرگان رجوع كنند باز جنبه اخلاقی در آثار این بزرگان است كه مورد تأكید اوست. به قول یكی از متفكران «او بیشترین دغدغه روشنفكری خود را به اخلاقی‌تر كردن مخاطبان خودش و ضرورت اخلاقی‌زیستن معطوف كرده بود، حتی برای اصلاح امور اجتماعی» بر این اساس، وقتی اسلامی ندوشن به این سوال جواب می‌دهد كه ایران چه حرفی برای گفتن دارد؟ می‌نویسد: «تربیت اجتماعی ارتباط تنگاتنگ با اخلاق دارد، یعنی روش زندگی‌ای كه اجتماع بر پایه آن ادامه عمر می‌دهد. آنچه از گوشه و كنار می‌شنویم و می‌بینیم، گسیختگی اخلاقی به درجه نگران‌كننده‌ای رسیده است. هیچ‌كس به هیچ‌كس اعتماد ندارد، آمار زندانیان، چك بی‌محل و طلاق و تقلّب‌های عجیب و غریب و... در حد فجیعی است. آیا در میان این سمینارها و همایش‌های بی‌شمار، كسی به این فكر نیست كه یك بحث همه جانبه، بی‌نقاب و بی‌تعارف درباره اخلاق عمومی تشكیل بدهد؟ گمان می‌كنم كه این از نان شب واجب‌تر است. چگونه آینده‌ای می‌خواهیم به جوانان تحویل بدهیم؟» به اعتقاد او «اُفت اخلاقی، مادر همه اُفت‌هاست. اگر در جامعه‌ای قانون نباشد، می‌توان آن را از نو برقرار كرد، ولی اگر اخلاق، یعنی پای‌بندی‌ها و حفاظ‌ها از هم فرو ریخت، دیگر امید چندانی باقی نمی‌ماند.» با این حال، او در نگاه به آینده، ناامید نبود و در كتاب «ایران را از یاد نبریم» توصیه‌هایی كرد و نوشت: «ایران سزاوار آن است كه خوشبخت و سر‌فراز باشد و برای آنكه خوشبخت و سر‌فراز شود، باید هم به خود وفادار بماند و هم به استیلای علم بر جهان كنونی ایمان بیاورد و در آموختن آنچه نمی‌‌داند غفلت نورزد.»
در جمع‌بندی این مقاله، فقط خواستم بگویم كه وقتی ما به سراغ تاریخ، فرهنگ و تمدن قدیمی خودمان می‌رویم، باید به جست‌وجوی چه چیزهایی بپردازیم تا بتوانیم بیشترین سود را ببریم. عقلانیت حكم می‌كند كه باید از هر آنچه در فرهنگ و تمدن خودمان و دیگر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، می‌تواند به سود ما باشد تا بهتر و خوش‌تر زندگی كنیم، بیاموزیم و سود ببریم. باید فرهنگ و تاریخ و ادبیات خودمان را بشناسیم و سپس در معرفی آموزه‌های مفید آن به جهانیان كوشا باشیم. چنانكه در اوایل قرن گذشته، شخصیت فرزانه‌ای مثل محمدعلی فروغی كه دغدغه اصلی او سعادت مردم ایران بود، تلاش‌های موثر و ماندگاری در عرصه فكری و فرهنگی انجام داد.
خاطره‌ای از آكروپولیس
در پایان دوست دارم خاطره‌ای نقل كنم كه مدت‌هاست ذهن مرا به خود مشغول كرده و همیشه دوست داشتم آن را با هموطنان خودم در میان بگذارم. زمانی كه اجراهای ما در آكروپولیس انجام شد و استقبال گسترده‌ای را هم در پی داشت، خانمی به دیدن من آمد و گفت، روزگاری اسكندر به ایران رفت و پرسپولیس (تخت‌جمشید) را سوزاند و امروز شما با هنرتان اینجا را سوزاندید. می‌دانید، مقصود آن خانم در حقیقت، اشاره به قدرتِ هنر و قدرتِ عشق بود. من از آن روز تاكنون خیلی به حرف آن خانم فكر كرده‌ام. واقعیت این است آنچه می‌تواند جهان را به جای بهتری برای زندگی تبدیل كند، قدرت عشق و هنر عشق ورزیدن است. عشق و نفرت، هر دو نیروهای سوزاننده‌ای هستند. انتخاب با ماست؛ كدام را برگزینیم؟
منبع: روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید