نکوهش پیمان‌شکنی در ایران باستان

1404/3/20 ۰۹:۵۴

کشف کتیبه اندرزگونه ارزشمند دوره ساسانی، نشان از برتری اندیشه‌های ایرانیان باستان در مفاهیم اخلاقی و قوانینی است که در پرتو نظم اجتماعی تبلور پیدا می‌کند.

آرش باستانی: ابوالحسن اتابکی، دکتری تاریخ از کشف کتیبه در دامنه کوهستان‌های مرودشت خبر داد که در آن به نکوهش «مهر دروجی» یا «پیمان شکنی» پرداخته است. این کتیبه اندرزگونه، یکی از سنگ نوشته‌های کم نظیری است که در راستای اندیشه‌های ایزد مهر (میترا) و تفکرات پرهیز از پیمان شکنی نگاشته شده است.

این پژوهشگر گفت: مهر دروجی یا پیمان شکنی در تفکرات ایران باستان یکی از نکوهیده ترین گناهان شمرده می شود و باعث جدایی میان مردمان و تباهی سرزمین ها می گردد. اگر کسی مهر دروجی یا بدعهدی کند، ایزد مهر خشمگین می شود و سرزمین ایشان را نابود می کند.

در آیین زرتشتی به این امر اشاره شده که بهدینان نباید مهر دروجی یا بد عهدی کنند: چه با هم کیشان و چه با دروندان (کافران). حتی «پیمان» میان اهورامزدا و اهریمن نباید شکسته شود، زیرا که ایزد میترا از آن پایداری می کند. کسی که مهر دروجی کند و سوگند دروغ بخورد همانند کسی است که از اوستا و زرتشت بیزار است و اگر در شهری قاضی (داور) دروغگو باشد و «مهر دروجی» یا «پیمان شکنی» کند، باران کم می‌بارد، درمان بخشی کم می‌شود و....

این پژوهشگر تاریخ بیان کرد: در مهریشت آمده که هشت تن از ایزدان به همراه ایزد مهر بر فراز کوه‌ها و برج‌ها همسان دیده بان نشسته و مهر دروجان (پیمان شکنان) را می‌نگرنند و به کسانی که «اشه» یا نظم اخلاقی را بر هم می‌زنند، حمله می‌کند. در سرزمین پهناوری چون ایران با قومیت‌های گوناگون تنها با تقدس عهد و پیمان و نکوهش پیمان‌شکنی، شالوده نظام اجتماعی میان شاهان، کشاورزان، جوامع کوچرو، بازرگان و صنعتگران برقرار می‌گشت و این در حالی بود که اگر کسی مهر دروجی می‌کرد، برای اثبات حقانیتش به آزمایش آب (رفتن در زیر آب در فاصله معین)، آزمایش سوگند (خوردن آب گوگرد) و آزمایش «ور» (ریختن مایعات یا فلز گداخته بر روی سینه او و گذر از آتش) تن می‌داد و این قوانین سخت‌گیرانه نشان می‌دهد که عهد و پیمان چه جایگاه بالایی در میان ایرانیان باستان داشته است.

اتابکی درباره واژه «مهر دروج» در زبان فارسی میانه نیز گفت: این واژه از نظر لغوی به معنای «کسی که دشمن ایزدمهر است» یا «کسی که به ایزدمهر دروغ می‌بندد» بیان شده و از دید اخلاقی به معنای پیمان شکنی میان «انسان و خدا»،، «دو دوست»، «دو هم کیش»، «دو همکار» و حتی «زن و شوهر» عنوان شده است.

این مورخ گفت: نام میترا یا ایزد مهر نخستین بار در «لوح گلی نوزی» ناحیه بغازکوی آسیای صغیر به همراه ایزد ورونا و در رابطه با پیمان نامه ای میان پادشاهان هیتی و میتانی آمده که برای پایداری این «پیمان نامه» از این ایزدان درخواست یاری شده است. نام ایزد مهر در ایران باستان نخستین بار در کتیبه های اردشیر در شوش و همچنین کتیبه اردشیر سوم در تخت جمشید نگاشته شده است. در هند و در ادبیات ودایی نیز ایزد «میتره»، همسان ایزد ایرانی میترا خدای عهد و پیمان شمرده شده است.البته ایزد مهر یا میترا در ایران وظایف گوناگونی برعهده دارد از جمله: خدای فروغ و روشنایی، خدای مهر و دوستی، ایزد عدالت، حامی جنگاوران آریایی، پاسبان مراتع جوامع کوچرو، خدای عهد و پیمان زناشویی و....

این پژوهشگر در پایان گفت: کشف این کتیبه ارزشمند دوره ساسانی، نشان از برتری اندیشه‌های ایرانیان باستان در مفاهیم اخلاقی و قوانینی است که در پرتو نظم اجتماعی تبلور پیدا می‌کند.

منبع: ایبنا