گنیجینه‌ای غنی به نام گویش‌های ایرانی

1403/2/30 ۱۳:۳۵

روز چهارشنبه ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ و در ادامۀ رویدادهای پیش‌بیبنی شده برای آیین پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، نشست پژوهش‌های نوین گویشی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد.

به گزارش روابط‌عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی این نشست دکتر مژگان اصغری طرقی، عبدالنبی سلامی، دکتر جهان‌دوست سبزعلی‌پور و دکتر احمد بهنامی به بررسی گویش‌های ایرانی پرداختند.

انتقال سرمایه‌های گویشی به نسل بعد

در ابتدای این نشست دکتر مژگان اصغری طرقی گفت: لهجه‌ها و گویش‌هایی که در جای‌جای کشورمان صحبت می‌شوند، سرمایه‌هایی هستند که باید ثبت شوند و به نسل‌های دیگر انتقال پیدا کنند. هدف و رویکرد ما در پرداختن به کتاب فرهنگ زبانزدهای طرقی نیز همین بوده است. کار ما در حوزه‌های زبان‌شناسی، گویش‌شناسی، جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی بوده و در این حوزه داده‌های ارزشمندی را برای متخصصان فراهم کرده‌ایم و گنیجینه‌ای بسیار غنی از زبانزدها را در این کتاب شاهد هستیم. مژگان اصغری طرقی سپس به تفصیل به معرفی اجمالی سرفصل‌های کتاب خود پرداخت.

نگاهی به زبان و گویش دوانی

پس از مژگان اصغری طرقی، نویسندۀ کتاب ادبیات شفاهی مردم دوان در مورد این اثر نکاتی را بیان کرد. عبدالنبی سلامی ضمن بررسی تفصیلی زبان دوانی و نکاتی در مورد مردم دوان، گفت: دربارۀ ساخت کنایی زبان‌های نو بازمانده از زبان فارسی میانه باید گفت که در تمامی گویش‌های زبان لارستانی و کمره‌ای واژه‌بست به مفعول می‌پیوندد. در دوانی و گویش نزدیک به آن یعنی دهله‌ای که در نزدیکی کازرون قرار دارد و نزدیکی قومی به زبان دوانی دارد، واژه‌بست به اولین واژه و گاهی به دومین واژه اعم از فاعل، مفعول، مضاف‌علیه و حتی حرف اضافه و حرف ربط می‌پیوندد.

نویسندۀ کتاب ادبیات شفاهی مردم دوان پس از ارائه بحث‌هایی تخصصی در مورد این زبان، در مورد فصول این کتاب نیز اضافه کرد: فصل اول کتاب به تیپ‌شناسی و شخصیت قصه‌ها پرداخته‌ شده است؛ فصل دوم شامل ضرب‌المثل‌ها و  زبانزدها است، که در سه بخش اصطلاحات، کنایات و ضرب‌المثل‌ها آمده است؛ در فصل سوم به ترانه‌ها و سوگواره‌ها پرداخته شده است؛ فصل چهارم نیز دربارۀ شعرهای عامیانه، فصل پنجم دربارۀ چیستان، فصل ششم دربارۀ نفرین‌ها و دعاها و فصل هفتم نیز دربارۀ خاطرات مردم دوان از دورۀ قاجار تا زمان حاضر است.

مصادر ساده در حال نابودی است

فرهنگ مصادر تالی، تالشی و گیلکی دیگر کتابی بود که در نشست پژوهش‌های نوین گویشی مورد بررسی قرار گرفت. دکتر جهان‌دوست سبزعلی‌پور، نویسندۀ این کتاب، ضمن تشریح فرآیند شکل‌گیری این کتاب گفت: امروزه گویش‌های محلی در معرض از بین رفتن هستند. بخش واژگان در این بین زودتر آسیب خواهد دید و مصدر نیز شامل آن می‌شود.

دکتر جهان‌دوست سبزعلی‌پور ادامه داد: مصدر بخش قدیمی‌تر زبان است و امروزه تعداد مصدرهای ساده و پیشوندی گویش‌ها به‌شدت در حال نابود شدن است. به این ترتیب مصادر به سمت مرکب در حال حرکت هستند. معنی مصدر اگر درک نشود به دنبال آن فعل‌ها، صفت‌های فاعلی و مفعولی، انواع افعال امر و نهی و اسامی که از آن به دست می‌آید نیز بی‌معنی می‌شوند.

تفاوت‌های گویش شوشتری با فارسی

گویش شوشتری آخرین مورد از بحث‌هایی بود که در نشست پژوهش‌های نوین گویشی مورد بررسی قرار گرفت. دکتر احمد بهنامی، عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در این بخش گفت: نشانه‌های گویش شوشتری در متون بسیار کهن به دست آمده است از جمله در «الکتاب التلخيص في معرفة الأشياء» از آثار ابوهلال عسکری، ادیب شهیر ادب عربی در سدۀ چهارم. در این کتاب برخی از واژگان فارسی آمده است و استاد علی‌اشرف صادقی در مقاله‌ای به بررسی این لغات پرداخته و ایشان اعتقاد دارند که این لغات بر اساس فارسی خوزستان است.

دکتر احمد بهنامی در این نشست تخصصی به بررسی واژگان فارسی و شوشتری پرداخت و تغییرات آن‌ها را برای حاضران تشریح کرد و گفت: گویش شوشتری در نحو تفاوت چندانی با فارسی معیار ندارد به جز اینکه تعدادی از خصایص در نحو گویش شوشتری مشاهده می‌شود که به برخی از آن‌ها در نحو تاریخی زبان فارسی نیز برمی‌خوریم. بیشترین تفاوت گویش شوشتری با فارسی معیار در حوزۀ واژگان و صرف فعل است. بخشی از واژه‌های شوشتری امروزه در فارسی معیار منسوخ به شمار می‌رود، برخی نیز از عربی و انگلیسی وارد گویش شوشتری شده است. تعدادی از واژه‌ها نیز مختص گویش شوشتری بوده است.

نشست پژوهش‌های نوین گویشی به همت گروه زبان و گویش‌های ایرانی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و به‌منظور تجلیل از تازه‌ترین آثار منتشرشده در زمینۀ گویش‌های ایران برگزار شد.

منبع: فرهنگستان زبان و ادب فارسی