پیام دکتر سعد خان، رئیس مؤسسه فرهنگی اکو به مناسبت 28 اردیبهشت، روز بزرگداشت خیام

1403/2/30 ۱۳:۰۲

خیام نیشابوری، ریاضی‌دان، فیلسوف، منجم و ادیب نامدار از نوابغ زمان خویش و دوران حکومت سلجوقیان بود که شهرت عالم‌گیر دارد. او را در کشورهای اکو و سائر ممالک جهان بیشتر به عنوان شاعر رباعی‎سرا می‌شناسند، ولی فعالیت اصلی خیام بیشتر در ریاضیات و نجوم بوده است.

 از جمله رفتگان این راه دراز

بازآمده کیست تا به ما گوید راز؟!

زینهار در این دوراهه آز و نیاز

تا هیچ نمانی که نمی‌آیی باز.

خیام نیشابوری، ریاضی‌دان، فیلسوف، منجم و ادیب نامدار از نوابغ زمان خویش و  دوران حکومت سلجوقیان بود که شهرت عالم‌گیر دارد. او را در کشورهای اکو و سائر ممالک جهان بیشتر به عنوان شاعر رباعی‎سرا می‌شناسند، ولی فعالیت اصلی خیام بیشتر در ریاضیات و نجوم بوده است. با تلاش و همت او و هم‌فکران و شاگردانش تقویم جلالی که از دقیق‎ترین تقویم‎های گاهشماری جهان است و امروز نیز در ایران کاربرد دارد، تدوین شد و این تقویم آن قدر دقیق و منظّم است که گویند با کمترین اختلاف محاسباتی در 10 هزار سال یک ثانیه دچار اختلاف می‌شود.

خیام بیش از ده رساله نگاشته و کتاب نوروزنامه را نیز متعلّق به قلم او می‌دانند که دربارة پیدایش جشن نوروز بحث می‌کند. خیام از شاگردان ابن‎سینا بود و آن قدر به آثار و اندیشه‌های او احترام و علاقه داشت که گویند در واپسین روزهای زندگی کتاب شفای بوعلی را روی دست داشت. ساخت رصدخانة اصفهان نیز از خدمات دیگر این فیلسوف و منجّم معروف است. امّا آنچه موجب شهرت و نام او شده، رباعیات اوست که به اکثر زبان‎های عالم ترجمه و نشر شده است. نخستین بار ادوارد فیتزجِرالد، شاعر انگلیسی در سال 1859 چند رباعی خیام را به زبان انگلیسی ترجمه نمود و پس از آن بود که توجّه جهانیان به خیام بیشتر شد. در سال‌های بعد مترجمان زیادی سروده‌های او را با زبان‎های مختلف ترجمه نمودند و علاقه‌مندان ادب با اندیشه‌های فلسفی این حکیم بزرگ آشنا شدند. منطقه اکو شعرای رباعی‎سرا زیاد دارد، ولی به راستی سبب چیست که رباعی با نام خیام پیوند عمیق خورده است؟ به نظر اینجانب، خیام در نهایت استادی با زبانی ساده و دلنشین چهارپاره‌های فصیح را سرود که با مطالعة آنها در خواننده احساس همزادپنداری به وجود می‌آید و خود را با گویندة آن همنوا می‌داند. زیرا خیام با اینکه از معمّای مرگ و زندگی سخن می‌گوید و دست به کشف راز هستی می‌زند، در ضمن، به شکرگزاری از نعمت‎های زندگی و اغتنام وقت تأکید دارد. این اندیشه در آثار و افکار ادبای دیگر منطقه نیز با اشکال مختلف بیان شده است، ولی خیام آن را به بهترین نحو و ذهن جستجوگر و خلّاق خویش عمق بخشید و موفق شد اندیشه‌های فلسفی خویش را در چهار مصراع در قالب نظم شیوا بریزد. پیوند این چهار مصراع با یکدیگر آنچنان قوی و محکم است که سرودن آن از عهدة هر سخنوری برنمی‌آید. این است که اندیشة خیامی به نام او ثبت شد.

 28 اردیبهشت روز بزرگداشت حکیم فرزانه نیشابور است و من این روز را بر همة ادب‎دوستان صمیمانه تبریک و شادباش عرض می‌کنم.

 منبع: موسسه فرهنگی اکو