عباس زریاب خویی، دایرةالمعارف گویا و زنده

1402/11/15 ۱۳:۰۷

زریاب کتاب‌شناسی کم‌نظیر بود. او مقالات متعددی در زمینۀ تاریخ نوشت. تخصّص دیگر زریاب تصحیح متون فارسی و عربی بود. آثار علمی زریاب در زمینۀ ترجمه نیز بی‌نظیر است.

عبّاس زريابِ خوبی. استاد، پژوهشگر، مترجم، مصحح و منتقد بزرگ ایرانی است که در زمینه‌های گوناگون علوم انسانی از جمله تاریخ، فلسفه، کلام، ادبیات فارسی، تألیفات و ترجمه‌های عالمانه‌ای از او به یادگار مانده است. در سال ۱۲۹۸ در خوی، از شهرهای آذربایجان شرقی زاده شد، پدرش، علی، پیشه‌ور بود و به رسم آن زمان عبّاس را در پنج سالگی به آموزگار قرآن محل خود سپرد، و زریاب به مدت دو سال خواندن قرآن را فراگرفت و در هفت سالگی به دبستانی که کلاس‌های آن در حجره‌های مسجد خان تشکیل می‌شد، و سپس به دبیرستان (متوسطه) رفت، ولی پس از اتمام دورۀ اول متوسطه، چون دورۀ دوم دبیرستان در خوی نبود از ادامۀ تحصیل محروم ماند. زریاب ناگزیر در همان خوی زبان عربی و علوم دینی را نزد برخی استادان و روحانیان خویی فراگرفت.

در سال ۱۳۱۶ به توصیۀ یکی از طلاب خویی به نام شیخ صادق فراحی، از طلاب حوزۀ علمیۀ قم برای تکمیل تحصیلات خود به حوزۀ علمیۀ قم رفت و نخست در مدرسۀ ناصریه، منزل گزید و پس از آن به مدرسۀ فیضیه رفت.

زریاب در ۱۳۲۴ به تهران آمد و در کتابخانۀ مجلس شورای ملّی استخدام شد. در همین زمان در دانشکدۀ معقول منقول دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت و درجۀ لیسانس گرفت.

زریاب در ۱۳۳۴ با معرفی تقی‌زاده به دریافت راتبۀ (بورس) مطالعاتی اوقاف هومبولدت آلمان نایل آمد و در سال ۱۹۶۰م، رسالۀ دکتری خود را زیرنظر شل و رویمر در دانشگاه ماینتس نوشت.

زریاب در وسعت و عمق دانش و سرشاری هوش و تواضع علمی کم‌نظیر و به همین سبب مرجع اهل تحقیق بود، تاآنجاکه او را دایرةالمعارف گویا و زنده دانسته‌اند.

نوشته‌ها و گفت‌وگوهای بازمانده از زریاب حاکی از عشق فراوان او به ایران و فرهنگ ایرانی بود. یکی از نخستین نوشته‌های او مطلبی بود با عنوان «نظامی گنجوی ترک نبوده است». همین شیفتگی او به هویت ملّی ایرانی او را به وادی شاهنامه‌پژوهی کشاند.

زریاب در عین حال کتاب‌شناسی کم‌نظیر بود. او مقالات متعددی در زمینۀ تاریخ نوشت. تخصّص دیگر زریاب تصحیح متون فارسی و عربی بود. آثار علمی زریاب در زمینۀ ترجمه نیز بی‌نظیر است.

برخی از آثار اوست:

تألیف و تصحیح: تاریخ ساسانیان؛ آیینۀ جام، شرح مشکلات دیوان حافظ؛ بزم‌آورد، شصت مقاله دربارۀ تاریخ، فرهنگ و فلسفه؛ الصيدنه في‌الطب؛ روضه‌الصفا.

ترجمه‌ها: تاریخ فلسفه، ویل دورانت؛ لذّات فلسفه، ویل دورانت؛ تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، تئودور نولدکه.

برگرفته از مقالۀ «زریاب خویی»، نوشتۀ ابوالفضل خطیبی، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، ج سوم، صص ۵۲۰-۵۲۳

منبع: فرهنگستان زبان و ادب فارسی