پُست اختراع ایرانیان است

1402/11/3 ۱۱:۲۷

بر پایۀ اسناد تاریخی، بنیاد اولیۀ شهر میبد به دوران کهن تاریخ ایران برمی‌گردد. یکی از جاذبه‌های دیدنی این شهر، چاپارخانۀ آن است که پیشینه‌اش به دورۀ قاجار برمی‌گردد.

سرگذشت پست و ارتباطات در یگانه چاپارخانۀ ایران

بهناز عسکری: شهر میبد، نمونه‌ای بی‌نظیر از شهرهای باستانی ایران است که بسیاری از پدیده‌های شهری قدیم و بازمانده‌های کهن ایران‌زمین را در خود جای داده و بخشی از بناها و بافت‌های تاریخی آن تا امروز برجای مانده است.

 بر پایۀ اسناد تاریخی، بنیاد اولیۀ شهر میبد به دوران کهن تاریخ ایران برمی‌گردد.

 یکی از جاذبه‌های دیدنی این شهر، چاپارخانۀ آن است که پیشینه‌اش به دورۀ قاجار برمی‌گردد.

موزۀ پست چاپارخانۀ میبد

چاپارخانۀ میبد به دلیل قرار گرفتن در مسیر ری به کرمان و نیز نزدیکی به کاروانسرای شهر، از بناهای مهم و ارزشمند کشورمان به شمار می‌رود.

کاروانسرای شاه‌‌عباسی میبد از کاروانسراهای مهم و شناخته‌شدۀ یزد است که بخشی از آن به موزۀ پست اختصاص یافته است.

استاد سیدعبدالعظیم پویا، پژوهشگر تاریخ و فرهنگ استان و بنیانگذار چندین موزه در یزد، در گفتگو با خبرنگار اطلاعات دربارۀ موزۀ پست و چاپارخانۀ میبد می‌گوید: پیشینۀ چاپارخانه در ایران به دورۀ هخامنشیان می‌رسد. از این مراکز به عنوان ایستگاه‌های مبادلۀ نامه‌ استفاده می‌شد.

چاپارخانه‌ها، محل نگهداری و تیمار تعدادی اسب تیزرو و پیک تازه‌نفس بود تا ارسال و مبادلۀ نامه‌ها و امانت‌های مهم به سرعت انجام گیرد.

چاپارخانۀ میبد، بخشی از مجموعۀ کاروانسرا، آب‌انبار، یخچال و ساباط می‌باشد که پیشینۀ آن به دورۀ قاجار برمی‌گردد و یکی از مراکز عمدۀ پستی و چاپاری قدیم بوده که در مسیر شاهراهِ باستانی ری- کرمان بنا شده است.

ساختمان این بنا به دلیل آن‌‌که مکانی جهت حفظ و نگهداری امانات دولتی و پیام‌ها و نامه‌های پراهمیت بود، به صورت دژ ساخته شده تا دفاع و حفاظت از آن میسر باشد.

این ویژگی از برج‌ها، دیوارهای بلند، روزنه‌های دیده‌بانی، تیرکش‌ها و موقعیت خوب دفاعی آن پیداست. این چاپارخانه، یک محوطۀ روباز، دو محوطۀ سرپوشیده و اتاق‌هایی مخصوص رئیس چاپارخانه و اقامت پیک‌ها دارد.

این بنای خشتی در اوایل دهۀ 1380 خورشیدی به موزۀ پست و تلگراف تغییر کاربری داد که بازدیدکنندگان می‌توانند در آن، روند تاریخی و پیشرفت پست و ارتباطات در ایران را مشاهده کنند.

جاذبه گردشگری

سید محمد رستگاری مدیرکل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد، در گفتگو با خبرنگار ما می‌گوید: با دایر شدن اداره‌های نوین پست و پیشرفت روزافزون ارسال نامه‌ها و کالاها بین شهرها و کشورها، چاپارخانه‌ها اهمیت خود را در جوامع شهری از دست دادند و در حال حاضر تنها ویرانه‌ای از آن‌ها باقی مانده که با یاری سازمان میراث فرهنگی، تعدادی از آن‌ها نظیر چاپارخانۀ میبد مرمت شده‌اند و از آن‌ها به عنوان جاذبه‌های گردشگری استفاده می‌شود.

وی می‌افزاید: این اثر در تاریخ ۱۹مرداد ۱۳۷۹ با شمارۀ ۲۷۶۷ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 در حال حاضر ماکت‌‌های بسیار زیبایی از پستچیان قدیمی و اسبانی که نگهداری می‌کرده‌اند به همراه تمبرهای قدیمی، وسایل پست قدیم و اسناد و تصاویر تاریخی مربوط به پست را نگهداری می‌کنند.

پیشینۀ این روش به زمان هخامنشیان می‌رسد و این قدیمی‌‌ترین شیوۀ پست در جهان است؛ از این رو، ایرانیان را مخترع پست می‌دانند.

 موزۀ پست میبد که موزه‌ای بسیار زیبا و دیدنی است، در اصل چاپارخانۀ میبد در دوران قاجار و یکی از مهم‌ترین دفاتر پستی و چاپارها بود.

تاریخچه تشکیلات پست

طاهره کشتکار، مدیر موزۀ پست و تلگراف (چاپارخانه) می‌گوید: در سال ۱۲۹۰ هجری قمری، ناصرالدین‌شاه همراه جمعی، راهی اروپا شد. به ‌دنبال این سفر، شخصی به‌ نام گوستاوریه که از کارمندان عالی‌رتبۀ اتریش بود، برای پایه‌ریزی پست جدید ایران انتخاب و اعزام شد.

یکی از اقدامات مهم او، تهیه و نگارش نظامنامه‌ای برای پست ایران بود. وی برای الحاق ایران به اتحادیۀ جهانی پست، تلاش زیادی کرد و پس از مکاتبات بسیار، در سال ۱۸۷۷ میلادی، ایران به عضویت اتحادیۀ جهانی پست پذیرفته شد و در همان سال، خدمت گوستاوریه در ایران پایان یافت.

در سال ۱۲۹۷ هجری قمری به فرمان ناصرالدین‌شاه، ادارۀ پست به وزارت پست بدل و ادارۀ آن به میرزا علی‌خان امین‌الملک واگذار شد.

 او نخستین وزیر پست ایران است که برای ادارات تابعه، ساعت کار و برای کارکنان، حقوق بازنشستگی برقرار کرد.

با اقدامات او، ادارۀ پست در نزد مردم ارزش و موقعیت خاصی پیدا کرد و نامه‌های پستی داخلی و خارجی، در اکثر شهرها مبادله می‌شد.

در اواخر سال 1308 هجری قمری، با خرید سهام شرکت تلفن، وزارت پست و تلگراف و تلفن تشکیل شد و با تأسیس وزارتخانۀ جدید، نظام پستی کشور سامان تازه‌ای گرفت.

در دورۀ پهلوی، با احداث راه‌های شوسه و ظهور وسایل نقلیۀ مختلف مانند اتومبیل و قطار، دفاتر پستی بیشتر شد و تشکیلات پست، توسعه یافت.

هرودوت، مورخ یونانی دربارۀ چاپار و نامه‌رسانی در ایران می‌گوید: «در منازل، اسب‌های تندرو تدارک شده؛ به این ترتیب که چابک‌سوارها نوشته‌های دولتی را از مراکز تا نزدیک‌ترین چاپارخانه می‌بردند و به چاپاری که حاضر بود می‌رساندند و او فورا حرکت کرده، آن را به چاپارخانۀ دوم می‌برد و باز تسلیم چاپاری دیگری می‌کرد. بدین منوال شب و روز چاپارها در حرکت بودند و اوامر مرکز را به ایالات می‌رساندند. »

سرعت حرکت چاپارها از نگاه این مورخ چنان بود که نمی‌توان تصور کرد جنبنده‌ای سریع‌تر از آن‌ها حرکت کند.

گزنفون، دیگر مورخ یونانی، تأسیس چاپارخانه‌ها را به کوروش بزرگ نسبت داده و می‌گوید: «برای تعیین مسافت چاپارخانه‌ها از یکدیگر محاسبه کردند که یک اسب، بی‌آن که خسته شود، در روز چقدر می‌تواند راه برود و آن را میزان قرار دادند.»

در دوره‌‌های اشکانی و ساسانی و بعد از اسلام نیز چاپارخانه‌ها برای دستگاه‌های دولتی اهمیت بسیار داشته‌ و چاپارها علاوه بر رساندن نامه‌ها و نوشته‌ها، چشم و گوش حکومت‌ها بوده‌اند که اخبار گوناگون را از نقاط مختلف به مرکز انتقال می‌دادند.

در دورۀ قاجار، مسافران ترجیح می‌دادند در چاپارخانه‌ها اقامت کنند، چون اتاق‌های آن تمیزتر از اتاق‌های کاروانسراها بود. چاپارهای آن دوره در مقابل دریافت وجهی، مسافران را نیز به مقصد می‌رساندند.

منبع: روزنامه اطلاعات