1402/7/10 ۰۷:۳۸
استان‌های اصفهان، تهران، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، فارس، خراسان جنوبی، سمنان، یزد، همدان، كهگیلویه و بویراحمد، كرمانشاه، كرمان، آذربایجان غربی، اردبیل، گیلان، مركزی، البرز، هرمزگان، بوشهر، خوزستان، لرستان، قزوین و خراسان شمالی، محل استقرار این 54 كاروانسرا هستند.
هفته گذشته و در جریان برگزاری چهل و پنجمین اجلاس كمیته میراث جهانی یونسكو، مجموعه 54 كاروانسرای تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی ثبت شد. با ثبت این مجموعه، تعداد آثار تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسكو به 27 اثر افزایش یافت. قدمت این كاروانسراها واقع در 24 استان كشور كه همگی، پیش از این در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده‌اند، از دوره ساسانی تا دوره قاجار است. استان‌های اصفهان، تهران، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، فارس، خراسان جنوبی، سمنان، یزد، همدان، كهگیلویه و بویراحمد، كرمانشاه، كرمان، آذربایجان غربی، اردبیل، گیلان، مركزی، البرز، هرمزگان، بوشهر، خوزستان، لرستان، قزوین و خراسان شمالی، محل استقرار این 54 كاروانسرا هستند. طبق اعلام وزارت میراث فرهنگی، در حال حاضر بیش از 700 كاروانسرا طی 9 دهه گذشته در فهرست میراث ملی ثبت شده و شناسنامه دارند. در مجموعه 54 كاروانسرای ثبت شده در فهرست میراث جهانی، برخی با ویژگی‌های منحصر به فرد، مشابهی در میان كاروانسراهای تاریخی ایران ندارند.
********
كاروانسرای دِیر گچین - استان قم - دوره ساسانی (مهر 1382 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی در جاده تاریخی ری به اصفهان (راه دِیر) یكی از بزرگ‌ترین كاروانسراها و ملقب به «مادر كاروانسراهای ایران». دارای چهار برج نگهبانی، چهار اصطبل مسقف، مسجد، شبستان خصوصی برای اسكان صاحبان منصب، اجاق برای پخت غذا یا گرمایش حجره‌ها، انبار علوفه، آسیاب، دو آب انبار، حمام، ۶ چشمه توالت، ۴۴ حجره و هر حجره دارای ایوانی كوچك.
كاروانسرای سنگی شاه‌عباسی - استان اردبیل - دوره صفوی (دی ۱۳۶۲ به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی سرپوشیده در جاده قدیم نیر به سراب كه به فرمان شاه عباس در گردنه برفگیر صایین و با سنگ‌های مقاوم همان منطقه ساخته شد. معماری بنا متناسب با شدت برودت هوای منطقه بوده به گونه‌ای كه ستون‌های سنگی كاروانسرا، نقش بادشكن داشته و در كل بنا فقط دو پنجره تعبیه شده تا میزان نفوذ هوای سرد به حداقل برسد.
كاروانسرای قلعه سنگی پرند -استان تهران- دوره آل‌بویه (بهمن 1382 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی در شهرستان رباط‌كریم، از قدیمی‌ترین قلعه‌های سنگی استان تهران و از معدود قلعه‌های حكومتی ایران كه ساخت آن بیش از 200 سال طول كشید. ساخته شده با سنگ، دارای چاه آب، حاكم‌نشین با معماری عصر ساسانی و برج‌های مدور. در این كاروانسرا بقایای اسكلت 23 انسان ملبس به دست آمده كه طبق تخمین باستان‌شناسان حدود 650 سال قبل و در دوره سلجوقی دفن شده‌اند.
رباط شرف - استان خراسان رضوی- دوره سلجوقی (خرداد 1321 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی آجری در ۴۵ كیلومتری شهر سرخس، درحالی كه از فاصله دور، شبیه یك دژ بزرگ است، داخل بنا، معماری با شكوهی مشابه سازه یك كاخ سلطنتی دارد. دارای چند مسجد مزین به كتیبه‌های گلی و گچی، دو اصطبل برای احشام و چندین دهلیز برای اسكان مسافران.
كاروانسرای عباس‌آباد -خراسان رضوی- دوره تیموری (شهریور 1378 به ثبت ملی رسید)
مجموعه تاریخی شامل رباط و قلعه در حاشیه جاده تایباد- مشهد و در مسیر جاده ابریشم با مساحتی حدود 5 هكتار، دارای دو حیاط و آب انباری كه از بارش فصلی و قنات تغذیه می‌شده. نام این كاروانسرا در متون تاریخی به دفعات تكرار شده و به نظر می‌رسد به دلیل امكانات رفاهی، از كاروانسراهای معتبر و مورد توجه كاروان‌های تجار بوده است.
رباط فخرداود - استان خراسان رضوی- دوره تیموری (شهریور 1377 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی سرپوشیده كه متناسب با برودت هوای منطقه ساخته شده و گنجایش اسكان 100 خانوار داشته. واقع در روستای فخرداوود، از نوع كاروانسراهای كوهستانی و دارای برج‌های دیدبانی و محل تیراندازی است و با توجه به شاه‌نشین‌های داخل بنا، به نظر می‌رسد اشراف دوره تیموری هم در هنگام گذر از این مسیر در فصل سرد سال، در همین كاروانسرا ساكن می‌شده‌اند.
كاروانسرای مزینان- استان خراسان رضوی- دوره صفوی (شهریور 1363 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی در جوار روستای قاجاری مزینان با نقشه مستطیل. این كاروانسرا توسط افراد نیكوكار برای اسكان در راه ماندگان احداث و وقف شده. دارای حوض انباری آجری رو به روی ورودی كه آب شرب كاروانیان در همین حوض انبار نگهداری می‌شد و دو بادگیر دو سمت حوض انبار هم آب داخل این فضای مسقف را خنك نگه می‌داشته.
رباط مهر -استان خراسان رضوی- دوره قاجار (شهریور 1363 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در روستای مهر در مسیر جاده ابریشم با تزیینات آجری طاق‌ها و قوس‌ها در سراسر بنا. با پلان مستطیلی و شاه‌نشین روبه‌روی ورودی كاروانسرا و دارای آب انبار و دو اصطبل شرقی و غربی و حیاط مركزی كه ۲۸ حجره دور حیاط قرار گرفته كه تعدادی از اتاق‌ها از طریق راهرویی به شكل هشت ضلعی به یكدیگر متصل می‌شوند.
كاروانسرای فخرآباد - استان خراسان رضوی- دوره صفوی (دی 1381 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی آجری واقع در روستای فخرآباد با بنای آجری كه گفته می‌شود در ایام گرم سال میزبان كاروان و مسافران بوده است. تزیینات بنا با تلفیق آجر پخته و نیم پخته از زیبایی‌های بصری این كاروانسراست. این كاروانسرا هم دارای دو ایوان شاه‌نشین است و كل محوطه با نقشه مستطیلی احداث شده و حجره‌ها در چهار سوی حیاط قرار گرفته‌اند.
كاروانسرای زعفرانیه - استان خراسان رضوی- دوره صفویه (آذر 1364 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در روستای زعفرانیه شهرستان سبزوار كه بر بنای متروكه كاروانسرای دوره سلجوقی احداث و در دوره قاجار بازسازی شد. با طاق نماهای مزین به مقرنس. دارای آب‌انبار و اصطبل. ساخته شده با آجر و حجره‌های در چهار سوی حیاط مركزی قرار گرفته‌اند. روایتی درباره علت نامگذاری این كاروانسرا نقل می‌كند كه گل و پی بنا با زعفران مخلوط شده و تا سال‌ها عطر زعفران در كاروانسرا محسوس بوده است.
كاروانسرای شیخعلی‌خان- استان اصفهان- دوره صفوی (اسفند 1364 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی سنگی وآجری در روستای جهادآباد و در مسیر منتهی به نجف و كربلا با تزیینات آجركاری و كاشیكاری. به دستور شاه‌عباس برای اسكان كاروان‌های راهی كربلا ساخته شده و خود شاه هم در این كاروانسرای مجلل اقامت می‌كرده. آب موردنیاز كاروانسرا از طریق قنات نزدیك همان محل تامین می‌شده، دارای بخش مجزا برای اسكان مسافران زن، نانوایی، حجره‌های بزرگ برای اقامت خانواده‌ها، حجره نگهبانان و تالارهای ۸ ضلعی مجهز به طاقچه‌ها، رف‌ها و بخاری.
كاروانسرای مرنجاب -استان اصفهان- دوره صفوی (تیر 1384 به ثبت ملی رسید)
مجموعه‌ای شامل كاروانسرا و قلعه سنگی وآجری در كویر نمك مرنجاب و در مسیر جاده ابریشم با 29 حجره متصل به اصطبل احشام و دارای قنات آب شیرین كه به دستور شاه عباس ساخته شد. دارای 6 برج و سنگر دیدبانی برای تامین امنیت كاروان تجاری كه از این مسیر به چین و اروپا می‌رفتند و بازمی گشتند. از این كاروانسرا در سفرنامه‌ها و متون تاریخی هم یاد شده است.
كاروانسرای امین‌آباد (عباسی) استان اصفهان- دوره صفوی (دی 1348 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی از جنس سنگ و آجر در جنوب استان اصفهان كه تنها كاروانسرای هشت ضلعی در این استان است و همچون باقی كاروانسراهای دوره صفویه، معماری باشكوه با طاق‌ها، حجره‌ها، اندرونی‌ها و بیرونی‌های متعدد دارد. در هشت گوشه كاروانسرا، هشت برج نگهبانی مجهز به محل تیراندازی ساخته شده علاوه بر اینكه دارای مسجد، آب انبار و حمام هم بوده است.
كاروانسرای مهیار -استان اصفهان- دوره صفوی (خرداد 1321 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی از جنس سنگ و آجر با كف آجرپوش در روستای مهیار كه در جوار بازار، مسجد، قهوه‌خانه و نانوایی احداث شده و به جهت این ویژگی، منحصر به فرد است. بنا نقشه مستطیل دارد با 30 حجره با مساحت مساوی در اطراف حیاط كاروانسرا برای اسكان مسافر. سفرنامه‌نویسانی همچون حاج سیاح ازجمله مسافران ساكن در این كاروانسرا بوده‌اند.
كاروانسرای گبرآباد قمصر -استان اصفهان - دوره صفوی (شهریور 1354 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در راه قمصر به كاشان. دارای حیاط مركزی و ۳۱ حجره تابستانی و زمستانی واقع در ایوان‌های چهار طرف حیاط. دارای آب انبار و پل سنگی و برج‌های دفاعی و اتاق‌هایی در محوطه بیرونی برای اسكان موقت مسافرانی كه بعد از بسته شدن در اصلی مجموعه به كاروانسرا می‌رسیدند. اوژن فلاندن؛ نقاش، معمار، شرق‌شناس و سیاستمدار فرانسوی كه در دوره سلطنت محمدشاه قاجار به ایران سفر كرده بود از جمله مسافران ساكن در این كاروانسرا بوده است.
كاروانسرای گز - استان اصفهان - دوره صفوی (آذر 1330 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی ساخته شده با آجر در شهر گز و در جاده اصلی اصفهان-تهران. این كاروانسرا، از بزرگ‌ترین رباط‌های این منطقه به شمار می‌آمده و برج‌های آن به مكانی برای روشن كردن مشعلی همچون چراغ راهنمایی مجهز بوده و همچون باقی كاروانسراهای ساخته شده در دوره صفویه، چهار ایوانی است؛ اگرچه كه مانند باقی كاروانسراهای ایران، نقشه تكراری ندارد.
كاروانسرای كوهپایه- استان اصفهان - دوره صفوی (خرداد 1379 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در شهرستان كوهپایه و در مسیر جاده ابریشم. دارای برج‌های نگهبانی مجهز به محل تیراندازی. دارای ۲۵ حجره با معماری ایران باستان و شاه‌نشینی در طبقه اول كه گفته می‌شود محل استراحت شاه عباس بوده است.
كاروانسرای نیستانك - استان اصفهان - دوره قاجار (اسفند 1385 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی در روستای نیستانك با تزیینات آجری و هشتی‌ها و بادگیرهای بام برای كاهش گرما. با حیاطی كه به شكل یك ۸ ضلعی، ورودی اتاق‌ها، شاه‌نشین و اصطبل‌ها را به هم وصل می‌كند، این كاروانسرا توسط یك تاجر یزدی احداث شده و از معدود رباط‌های فاقد برج نگهبانی است كه علت این امر را به امنیت منطقه ربط داده‌اند. دارای صفه‌های مجهز به بخاری دیواری و سكوهای دایره شكل برای عرضه محصولات و سكویی دایره‌ای در مركز حیاط برای استراحت.
كاروانسرای ایزدخواست- استان فارس - دوره قاجار (مهر 1354 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی بین راه باستانی آباده و اصفهان. دارای 4 ایوان و 20 حجره. كتیبه سردر كاروانسرا با خط ثلث نوشته شده. دارای 20 حجره با كف آجرپوش و تزیینات آجری و آجرچینی در طاق‌های بنا. در حیاط چهارگوش كاروانسرا سنگ قبرهای حجاری شده وجود دارد.
كاروانسرای سرایان -استان خراسان جنوبی- دوره صفوی (خرداد 1382 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی در بافت تاریخی شهر سرایان و مشهور به رباط شاه عباسی و بخشی از مجموعه شهر قدیم سرایان است كه در جوار آب‌انبار، مسجد، حمام و بازار و روبه‌روی بارانداز قرار داشته. این كاروانسرا دارای شترخانه و از جمله رباط‌های دو ایوانی است و با آجر ساخته شده.
رباط ده محمد -استان خراسان جنوبی- دوره قاجار (مرداد 1378 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی سنگی و خشتی و مربع شكل در مسیر بشرویه به طبس و در روستای تاریخی ده محمد. دارای چهار برج نگهبانی، مخزن آب، اصطبل و حیاط مركزی و شاه‌نشین.
كاروانسرای چهل‌پایه -استان خراسان جنوبی- دوره صفوی (سال 1399 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی نزدیك روستای نایبند. این كاروانسرا دارای 2 چاه آب و آب انبار بود و توسط یكی از افراد متمول و برای اسكان موقت زائران بارگاه امام رضا(ع) احداث شد. دارای حیاط، بارانداز و حجره‌هایی در اطراف حیاط شاه‌نشین، چهار برج نگهبانی، حوض انبار، پایاب ورود آب به حوض انبار، با سازه‌ای چهارگوش.
كاروانسرای قصر بهرام -استان سمنان- دوره ساسانی (اردیبهشت 1354 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی سنگی در جنوب گرمسار كه در ابتدا قصر ییلاقی شاه بهرام (بهرام گور) بود و در دوره صفویه و با تغییر كاربری به محل اسكان موقت كاروان تجاری تبدیل شد كه از اصفهان بازمی گشتند .این كاروانسرا به نام‌های دیگری از جمله كاروانسرای شاه عباسی و رباط سیاه كوه هم شهره است. دارای 6 برج نگهبانی و اصطبل‌های متعدد كه هر كدام، مجاور صفه اسكان چارپادار بود در حالی كه در هر صفه هم اجاقی تعبیه شده بود.
كاروانسرای سنگی (رباط انوشیروانی) آهوان - استان سمنان - دوره ساسانی
كاروانسرایی سنگی در 42 كیلومتری شرق شهر سمنان. ساخته شده با سنگ و ساروج. از بزرگ‌ترین كاروانسراهای دوره ساسانی كه 26 حجره برای اسكان مسافران داشته. این كاروانسرا درآن منطقه سرد، مكان مناسبی برای اسكان كاروان‌های در برف مانده بوده. دارای 15 برج نگهبانی و با پلان 4 ایوانی و حیاط مركزی و آب انباری داخل حیاط.
كاروانسرای شاه‌عباسی (آهوان) استان سمنان - دوره صفوی (اردیبهشت 1356 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی در مسیر منتهی به مشهد كه احتمالا برای اسكان موقت زائران بارگاه امام رضا (ع) احداث شده بوده اما فاصله كمی با كاروانسرای سنگی بازمانده از دوره ساسانی داشته و تنها وجه تمایز، استفاده ازآجر در ساخت بنا بوده. دارای 4 ایوان و حیاط مركزی و 24 حجره در اطراف حیاط و همچون كاروانسرای سنگی (رباط انوشیروانی) از چاه آبی كه در همان نزدیكی بود تغذیه می‌شد.
كاروانسرای میامی - استان سمنان - دوره صفوی (اردیبهشت 1365 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در شهر میامی. دارای حیاط مركزی هشت ضلعی و 4 ایوان. دارای تزیینات آجری بر طاق‌ها، سه آب انبار، حمام، چاپارخانه. این كاروانسرا با فرمان والی خراسان ساخته شد.
كاروانسرای شاه‌عباسی - استان سمنان - دوره صفوی (تیر 1366 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در روستای عباس‌آباد كه در دوره قاجار مورد مرمت قرار گرفت. دارای نقشه مستطیل با مساحت ۸۵۰۰ متر مربع. در حیاط مركزی، مكانی برای خرید و فروش و عرضه محصولات كاروان‌ها ایجاد شده بود. آب مورد نیاز كاروانسرا از نهر منشعب از چشمه‌ای تامین می‌شد كه از وسط حیاط كاروانسرا و زیر بارانداز می‌گذشت.
كاروانسرای میاندشت - استان سمنان - دوره صفوی (شهریور 1356 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی در شرق شاهرود و مجموعه معروف به كاروانسراهای شاه عباسی میاندشت، دارای آب انبار، چاپارخانه، كبوترخانه و تلگرافخانه و با امكان اسكان حداقل 2 هزار مسافر. آب مورد نیاز مجموعه از قنات‌ها تامین می‌شد. این رباط از بزرگ‌ترین كاروانسراهای ایران و شامل سه كاروانسراست كه یكی در دوره صفوی و دو تای دیگر در دوره قاجار ساخته شد.
كاروانسرای دهدشت - كهگیلویه و بویراحمد - دوره صفوی (سال 1379 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی سنگی واقع در بافت تاریخی دهدشت كه به «بلادشاپور» موسوم بوده. دارای ۳۷ حجره و ۳٠ ایوان و از بزرگ‌ترین كاروانسراهای ایران به شمار می‌آمده و در جوار مسجد، حمام و بافت شهری قرار داشته. آب مورد نیاز كاروانسرا از چاه آب واقع در حیاط مركزی تامین می‌شده.
كاروانسرای شاه‌عباسی (بیستون) استان كرمانشاه - دوره صفوی (مرداد 1353 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در محوطه تاریخی، فرهنگی بیستون، در دامنه كوه و رو به دشت. این كاروانسرا هم چهار ایوانی است با برج‌های مدور در ضلع غربی و برج‌های هشت گوش در ضلع شرقی. دیوار داخل بنا با سنگ‌های تراش خورده ساخته شده و در هر ضلع حیاط، 6 حجره است.
كاروانسرای گنجعلیخان -استان كرمان - دوره صفوی (آذر 1316 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی آجری در مجموعه گنجعلیخان در شهر كرمان و در ابتدا، مدرسه بوده و در دوره قاجار تغییر كاربری پیدا كرده است. كاروانسرا در ضلع شرقی مجموعه قرار گرفته و بنایی دو طبقه است كه معماری مدور و تزیینات كاشیكاری و مقرنس دارد كه به فرمان گنجعلیخان؛ حاكم كرمان ساخته شده و كتیبه سردر كاروانسرا هم به خط رضا عباسی (خطاط دوره صفوی) است.
كاروانسرای چاه كوران - استان كرمان - دوره قاجار (دی 1379 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در شهرستان راور و در مسیر جاده خراسان. گفته می‌شود كه نام این كاروانسرا از حمله نادرشاه به مردم این منطقه گرفته شده، دارای چهار برج نگهبانی، سكوی دایره‌ای به عنوان بارانداز و حجره‌هایی در اطراف حیاط و متصل به راهروهایی برای نگهداری احشام همراه كاروان‌ها و مسافران.
كاروانسرای جمال‌آباد - آذربایجان شرقی- دوره ایلخانی (مهر 1381 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در شهرستان میانه كه به نام «جمال اوا» هم شناخته می‌شده و در مسیر جاده ابریشم. برای ساخت این كاروانسرای چهار ایوانی از سنگ و آجر استفاده شده است. این كاروانسرا در دوره صفوی مرمت شده، دارای سردر دو طبقه، چهار برج مدور در چهار گوشه كاروانسرا.
كاروانسرای گویچه‌بیل - آذربایجان شرقی - دوره صفوی (آذر 1379 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در جاده اهر به تبریز و در گردنه گویچه بیل. این كاروانسرا حیاط مركزی ندارد و از جمله كاروانسراهای كوهستانی است كه معماری آن علاوه بر اینكه متناسب با زمستان‌های سرد منطقه است، از سیاق معماری آذری هم پیروی كرده است.
كاروانسرای خواجه نظر - آذربایجان شرقی - دوره صفوی (اسفند 1381 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در شهرستان جلفا و كنار رودخانه ارس كه طبق نوشته ژان باپتیست تاورنیه؛ جهانگرد فرانسوی، توسط خواجه نظر، یكی از تجار ارمنی مورد وثوق شاه عباس ساخته شد. این كاروانسرای دارای حیاط مركزی و سه ایوانی است كه با سنگ تراش خورده و آجر ساخته شده و طاقی سنگچین از جلوه‌های بصری این بناست.
كاروانسرای خوی- استان آذربایجان غربی - دوره صفوی (سال 1385 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی كه نزدیك رود قطور واقع شده و به نام كاروانسرای شاه‌عباسی قطور نیز مشهور است. یكی از ۴ كاروانسرای سرپوشیده ایران و از نوع كوهستانی كه با سنگ كوهپایه‌ای ساخته شده و آخرین كاروانسرا در مسیر جاده ابریشم و در ۳۰ كیلومتری مرز ایران و تركیه و دارای ۴ حجره و استراحتگاه تو در تو با دیوارهای سنگی است.
كاروانسرای خان - استان آذربایجان غربی - دوره صفوی (مهر 1381 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در بافت مركزی شهر خوی و در مجاورت بازار این شهر. ورودی كاروانسرا دو طبقه و بالكن‌دار بوده. دیوار بنا با سنگ سفید ساخته شده كه از زیبایی‌های این كاروانسراست. دارای 40 حجره تاجرنشین كه هر حجره، پستو و قهوه‌خانه مجزا داشته.
كاروانسرای تی‌تی -استان گیلان- دوره صفوی (آذر ۱۳۷۵ به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در شهرستان سیاهكل، تی‌تی در زبان گیلكی به معنای شكوفه است و «تی‌تی خانم» از وابستگان یكی از شاهان صفوی بوده. این كاروانسرای دو ایوانی با سنگ رودخانه‌ای و آجر و ساروج ساخته شده، دارای حیاط مركزی است. به نظر می‌رسد این كاروانسرا با توجه به اقتصاد منطقه و سهولت انتقال ابریشم تولید شده در شمال ایران به سایر نقاط كشور ساخته شده است.
كاروانسرای باغ شیخ - استان مركزی - دوره زندیه (مهر 1354 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی در ۸ كیلومتری جاده ساوه، دارای آب‌انبار و حسینیه و چهار برج دیده‌بانی علاوه بر شاه‌نشین و بارانداز. معروف به بزرگ‌ترین كاروانسرای باستانی ایران و به فرمان یكی از خوانین منطقه به نام عبدالغفارخان خلج ساخته شده. دارای چهار ایوان و دو برج دوازده ضلعی و دو برج مدور. مزین به مقرنس‌های گچی و تعبیه فضایی با كاربری بخاری یا پخت غذا در هر حجره.
كاروانسرای ینگه امام - استان البرز - دوره ایلخانی (آذر 1377 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی در شهرستان ساوجبلاغ كه از اموال متعلق به سران نظام بوده، دارای ایوانچه‌هایی در فضای بیرونی برای اسكان كاروان‌هایی كه در ساعات پایانی شب و بعد از بسته شدن در ورودی كاروانسرا به این مكان می‌رسیدند. جهانگردانی كه در عصر قاجار به ایران می‌آمدند در سفرنامه‌های خود از زیبایی این بنا گفته‌اند و ناصرخسرو هم در ایام سفر خود در این كاروانسرا اقامت كرده است.
كاروانسرای بستك - استان هرمزگان - دوره قاجار (مرداد 1384 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در شهر بستك، ساخته شده با گچ و ساروج كه برای اسكان مسافران جاده بازرگانی لار احداث شده بود. از بزرگ‌ترین كاروانسراهای استان هرمزگان است. دارای 12 حجره و حیاط مركزی، 2 اصطبل و در مجاورت قلعه راهداری، حمام، بازار و آب انبار. مسافرانی كه از راه دریا و از خلیج‌فارس به ایران می‌رسیدند در این كاروانسرا سكونت داشتند.
كاروانسرای مشیرالملك - استان بوشهر - دوره قاجار (سال 1362 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی ساخته شده با سنگ‌های تراش خورده، واقع در شهر برازجان، دارای 4 برج و سنگر نگهبانی و 68 حجره كه به دستور حاج میرزا ابوالحسن خان مشیرالملك كه از نیكوكاران شیراز بود احداث شد. معماری بنا به سبك دوره زندیه است. این كاروانسرا در سال‌های بعد تبدیل به زندان شد و برخی چهره‌های سیاسی معاصر دوره محكومیت خود را در این زندان سپری كردند.
كاروانسرای شاهزاده خرانق - استان یزد - دوره قاجار (اسفند 1377 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی آجری در داخل روستای خرانق كه به دستور شاهزاده ولی میرزا؛ فرزند فتحعلی شاه قاجار ساخته شده. دارای هشتی ورودی با 2 ایوان شاه‌نشین در اطراف هشتی. مزین به سفال‌های دایره‌شكل برای نورگیر و روزنه‌های هواكش و كاشیكاری و سنگ‌بری و آجركاری در طاق‌نماها و ایوان‌ها.
كاروانسرای آجری انجیره - استان یزد - دوره قاجار
كاروانسرایی آجری در بیابان انجیره و در مجاورت راه قدیمی یزد به طبس، دارای 4 برج با تزیینات آجری، قنات، آب‌انبار، دارای 4 ایوان و راهروهای موازی در دو طرف كاروانسرا، با پلان چهار ضلعی منظم.
كاروانسرای سنگی انجیره - استان یزد - دوره ایلخانی (مهر 1378 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی سنگی و در بیابان انجیره و مجاور راه قدیمی یزد، ساغند و طبس. قدیمی‌ترین كاروانسرای ثبتی استان یزد و از سنگ و آجر ساخته شده. دارای حجره‌هایی مجهز به شومینه‌های قدیمی و با پلان هشت ضلعی نامنظم.
كاروانسرای رشتی - استان یزد - دوره قاجار (فروردین 1378 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی در شهرستان اردكان، گفته می‌شود كه بانی و واقف این كاروانسرا، حاج ابوالقاسم رشتی و از تاجران مشهور دوره قاجار بوده. بادگیرها در این كاروانسرا شدت گرمای هوا را كاهش می‌داده و صفه‌های قرینه در هر ضلع بنا محلی برای اسكان و استراحت مسافران بوده است.
رباط زین‌الدین - استان یزد - دوره صفوی (مرداد 1351 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی آجری در 60 كیلومتری جاده یزد به كرمان كه به دستور گنجعلی خان؛ حاكم كرمان و به فرمان شاه عباس ساخته شد. دارای 5 برج نیم دایره و محل استقرار تفنگچیان و نگهبانان و همچنین دو حیاط اصلی روباز و حیاط فرعی سرپوشیده. معماری و نقشه این كاروانسرا در نوع خود منحصر به فرد است؛ در حالی كه پلان مجموعه، مدور است و كاروانسرا از بیرون به شكل دایره دیده می‌شود اما شكل اصلی بنای داخلی، یك سازه دوازده ضلعی است.
كاروانسرای میبد (شاه عباسی) استان یزد - دوره صفوی (مرداد 1357 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی آجری واقع در شهر میبد كه در دوره قاجار مطابق با معماری همین دوره بازسازی شد. از جمله كامل‌ترین مجموعه‌های راهداری و دارای چاپارخانه، آب‌انبار و یخچال سنتی (یخدان) حوضخانه با آب قنات و 100 حجره و اجاق برای استفاده مسافران.
كاروانسرای افضل - استان خوزستان - دوره قاجار (اسفند 1381 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی كه پیش از تغییر كاربری، محل توزیع غله و بارانداز كالا بوده. با تزیینات آجری و ستون‌های سنگی در ایوان‌های چهار سمت حیاط. واقع در مجموعه‌ای به همین نام و در شهر شوشتر كه توسط خاندان افضل؛ از تاجران قدیمی شهر ساخته شد.
كاروانسرای چمشك - استان لرستان - دوره صفوی
كاروانسرایی سنگی در شهرستان پلدختر كه در جاده اتصال لرستان به خوزستان. تنها كاروانسرای دارای سه حیاط و از كاروانسراهای كوهستانی محسوب می‌شود. دارای كنگره‌های نیم‌دایره تزیینی و 19 حجره و فضای مجزا برای نگهداری احشام همراه كاروان‌ها بوده.
كاروانسرای فرسفج - استان همدان - دوره صفوی (اسفند 1376 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در شهرستان تویسركان كه در مسیر منتهی به كربلا و برای اسكان مسافران راهی عتبات عالیات ساخته شد. با معماری اسلامی و دارای برج‌های نگهبانی در چهارگوشه بنا. چهار ایوانی و معروف به كاروانسرای شاه عباسی.
كاروانسرای تاج‌آباد - استان همدان - دوره صفوی (اردیبهشت 1376 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی واقع در روستای رسول‌آباد كه توسط دختر فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. برخلاف اكثر كاروانسراهای ایران، دارای پلان مدور و مزین به طاق‌نمای مدرن است. رباط تاج آباد 26 حجره و كف سنگفرش و 2 چاه آب داخل بنا داشته و با آجر قرمز و ساروج ساخته شده است.
كاروانسرای سعدالسلطنه - استان قزوین - دوره قاجار (مرداد 1316 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی در شهر قزوین كه به دستور سعدالسلطنه؛ حاكم وقت قزوین ساخته شد. گنبد بزرگ كاشیكاری شده در این كاروانسرا از شكوه معماری آن است. «سعدالسلطنه» بزرگ‌ترین كاروانسرای سرپوشیده داخل شهر محسوب می‌شود.
رباط قِلّی - استان خراسان شمالی - دوره تیموری (آذر 1375 به ثبت ملی رسید)
كاروانسرایی سنگی در شهرستان جاجرم و مشهور به رباط گازان، واقع در مسیر تاریخی جاده ابریشم و محل اسكان زائران بارگاه امام رضا(ع). گفته می‌شود ناصرالدین شاه در دومین سفر خود به شهر مشهد، در این كاروانسرا اقامت داشته و این كاروانسرا به فرمان امیر علیشیر نوایی؛ وزیر دوره تیموریان ساخته شده. تركیب سنگ‌های رنگی در نمای بنا از ویژگی‌های منحصر به فرد این رباط است.منبع: روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید