استاد احمد سمیعی (گیلانی)، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی درگذشت

1402/1/14 ۰۸:۴۰

استاد جاودان‌یاد احمد سمیعی (گیلانی) (۱۱بهمن ۱۲۹۹ ــ ۲ فروردین ۱۴۰۲) عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی پس از عمری تلاش کم‌مانند علمی، آفرینش آثار ارجمند و ماندگار و تربیت صدها شاگرد، درگذشت.

احمد سمیعی (گیلانی) در ۱۱ بهمن سال ۱۲۹۹ شمسی در تهران (محلۀ سنگلج) متولّد شد. او تحصیلات ابتدائی و متوسّطه (رشتۀ علمی) را در رشت گذراند و به اخد مدال علمی درجۀ ۲ نایل شد. سپس، در امتحان ورودی سال ۱۳۱۸ دانشکدۀ فنّی شرکت و رتبۀ اوّل را احراز کرد؛ امّا، پس از یک ماه، به سایقۀ علاقه و ذوق خود، از ادامۀ تحصیل در آن دانشکده منصرف شد و تحصیلات عالیۀ خود را در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران آغاز کرد و دورۀ لیسانس را با اخذ مدال علمی درجۀ۱ به پایان برد. وی، به دعوت استاد بدیع‌الزّمان فروزانفر در سال تحصیلی ۱۳۲۱-۱۳۲۲ وارد دورۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی شد. امّا، بر اثر گرفتاری‌های سیاسی، با گذراندن هشت شهادت‌نامه certificate از ده شهادت‌نامۀ مقرّر، این دوره را ناتمام رها کرد و، پس از مدّتی، به تشویق دکتر هرمز میلانیان، استاد گروه زبان‌شناسی همگانی دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران، در امتحان ورودی نیمسال ۵۲-۵۳ دورۀ فوق لیسانس آن گروه شرکت کرد و حایز رتبۀ اوّل شد و، در سال ۱۳۵۵، دروس این دوره را گذراند و، در آبان ۱۳۵۸، با کسبِ نمرۀ الف پایان‌نامه و با معدّل کلّ ۳/۹ از ۴ (۱۹/۵ از ۲۰)، دورۀ فوق‌لیسانس در رشتۀ زبان‌شناسی همگانی را به پایان برد.

سمیعی، در سال ۱۳۲۱، به خدمت راه‌آهن دولتی ایران درآمد و، پس از چند سال، در سمت‌هایی چون بازرس، منشی مخصوص حوزۀ ریاست کل، معاون دفتر مرکزی خدمت کرد و، در همین اوان، به نمایندگی از راه‌آهن دولتی ایران، دورۀ پنج‌هفته‌ای سمینار آموزشی مدیریت را، که به ابتکار و حمایت‌های مالی شرکت ملّی نفت و همکاری علمی استادان دانشگاه تهران و دانشگاه استانفورد (ایالات متّحدۀ امریکا) در زیباکنار برگزار شد، گذراند. اشتغال او در راه‌آهن دولتی ایران، با یک سال خدمت زیر پرچم (شش‌ماه در دانشکدۀ افسری احتیاط و شش ماه، با درجۀ ستوان دومی، در هنگ ضدّ هوائی جِی در حومۀ تهران) همچنین با وقفه‌ها و فترت‌های چندماهه تا چند ساله بر اثر گرفتاری‌های متناوب سیاسی و حدود پنج سال زندگی در حال تواری و گذراندن بیش از سه سال در چند نوبت در زندان سیاسی قرین شد و، سرانجام، بر اثر اخطار ساواک به مدیریت بنگاه راه‌آهن دولتی ایران که «ادامۀ خدمت» وی در راه‌آهن را «به مصلحت» ندانست، به آماده به خدمت شدنش منجر گردید. او، سرانجام، در مهرماه ۱۳۵۶، بازنشسته شد. سمیعی در خلال این مشکلات، فرصت یافت که دو سال با سازمان لغت‌نامۀ دهخدا همکاری کند.

در دورۀ آمادگی به خدمت بود که سمیعی، ابتدا در مؤسّسۀ انتشارات فرانکلین سپس در سازمان ویرایش و تولید فنّی دانشگاه آزاد ایران به ویراستاری اشتغال یافت. وی، در فرانکلین، ضمن خدمات ویراستاری، دبیری مجموعۀ سخن فارسی را بر عهده گرفت. عناوین این مجموعه عموماً کتاب‌های درسی دانشگاهی شدند و به چاپ‌های متعدّد بعضاً تاکنون به چاپ‌های پانزدهم و بیست‌ودوم رسیدند.

سمیعی، در همین اوان به دعوت استاد زرّین‌کوب، در دانشگاه تهران (دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی) و، علاوه بر آن، در دانشگاه تربیت معلّم و دورۀ فوق لیسانس دانشگاه تربیت معلّم همچنین در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تهران، چند صباحی به تدریس پرداخت.

در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، سمیعی در بنگاه ترجمه و نشر کتاب، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، مؤسسۀ مطالعات و و تحقیقات فرهنگی (به سمت مشاور و ویراستار)، انتشارات سروش، مرکز نشر دانشگاهی، و بنیاد دائرۀ‌المعارف اسلام به خدمات ویراستاری مشغول بود. همچنین، در دانشگاه گیلان (به مدّت هفت سال)، دانشگاه آزاد اسلامی (واحد رشت)، دورۀ فوق‌لیسانس تربیت مدرّس تهران و قم، آیین نگارش و ادبیات فارسی تدریس کرد. وی، در همین دوره، به عضویت شورای عالی ویرایش صدا و سیما انتخاب شد.

سمیعی، در دوره‌های کوتاه و میان‌مدّتِ آموزش ویراستاری مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، نیروی هوائی، مؤسّسۀ امام جعفر صادق (ع) قم، مؤسّسۀ باقرالعلوم قم، مرکز نشر دانشگاهی، و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در تربیت نسلی از ویراستاران جوان سهیم شد.

از سمیعی آثار ترجمه‌ای و تألیفی متعدّد منتشر شده است. از ترجمه‌های اوست:

 دلدار و دلباخته، اثر ژرژ سانْد (چاپ سوم، انتشارات علمی و فرهنگی)؛

خیالپروری‌ها، اثر ژان ژاک روسو (چاپ دوم، انتشارات سروش)؛

سالامبو، اثر گوستاو فلوبِر (چاپ سوم، انتشارات خوارزمی)؛

 برادرزادۀ رامو، اثر دیدرو (چاپ دوم، نشر البرز)؛

هنرپیشه کیست؟، (نظر خلاف عرف دربارۀ هنرپیشگان) (چاپ چهارم، انتشارات امیرکبیر)؛

چیزها، اثر ژرژ پِرِک (انتشارات سروش، چاپ دوم)؛

 چومسکی اثر جان لاینْز (چاپ دوم، انتشارات علمی و فرهنگی)؛

 ساخت‌های نحوی، اثر چومسکی (چاپ دوم، انتشارات خوارزمی)؛

 کنفوسیوس، اثر یاسپِرس (چاپ دوم، انتشارات خوارزمی)؛

 مسیح، اثر یاسپِرس (چاپ دوم، انتشارات خوارزمی)؛

 دیدرو، اثر پیتِر فرانس (چاپ اوّل، طرح نو)؛ داتا گنج‌بخش، اثر پروفسور شیخ عبدالرّشید (چاپ اوّل، مؤسسۀ فرهنگی منطقه‌ای)؛

تتبّعات (گزیده) همراه با شرح احوال و آثار نویسنده، اثر مونْتِنْی (چاپ اوّل، انتشارات سخن با همکاری رایزنی فرهنگی فرانسه در ایران)؛

زیباشناسی، اثرژان بِرتلمی، ترجمه و تحشیه (چاپ اوّل، انتشارات سخن)؛

 سبک (چاپ اوّل، انتشارات هرمس)؛

 هزیمت (شکست رسوای امریکا در ایران)، اثر ویلیام لوئیس و مایکل لِه‌دین (چاپ اوّل، نشر ناشر)؛

 جهان‌بینی‌ در ایران پیش از انقلاب (تحلیل ادبی آثار چند نویسنده در بافتِ تاریخ افکار)، اثر کلاوس پدرسن (چاپ اوّل، فرهنگستان زبان و ادب فارسی).

از آثار تألیفی اوست:

 آشنایی با ادبیات عصر اشکانی و ساسانی (نگاشته‌ها و نوشته‌های زبان‌های ایرانی دورۀ میانه) (انتشارات سخن)؛ آیین نگارش (چاپ دوازدهم، مرکز نشر دانشگاهی)؛

شیوه‌نامۀ دانشنامۀ جهان اسلام (چاپ دوم، بنیاد دایرۀ‌المعارف اسلامی)؛

 نگارش و ویرایش (چاپ چهاردهم، سمت)؛

 آشنایی با زبان‌شناسی، (کلّیات و واج‌شناسی) (چاپ اوّل، انتشارات سخن)؛

 گُلگشت‌های ادبی و زبانی (مجموعۀ مقالات، دفتر اوّل) (چاپ اوّل، انتشارات هرمس)؛

 گُلگشت‌های ادبی و زبانی (مجموعۀ مقالات، دفتر دوم) (چاپ اوّل، انتشارات هرمس)؛

ترجمۀ بیش از صد مدخل در فرهنگ آثار شش‌جلدی (کتاب سال، انتشارات سروش)؛

تألیف مقالاتی، ذیل چند مدخل، در فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی (انتشارات سروش).

همچنین مقالات متعدّد از او عمدتاً در نقد و تحقیق ادبی و آداب و فنون ویراستاری و تعلیم و تربیت و افکار فلسفی در مجلّات و نشریات سپیدۀ فردا، پیک جوانان، کتاب امروز، ماهنامۀ آموزش و پرورش، فرهنگ و زندگی، پیام (یونسکو)، قُقنوس، پویه، رودکی، الفبا، سروش، نشر دانش، معارف، زبان‌شناسی، کیهان فرهنگی، نگاه نو، گیلان ما، جهان کتاب، مترجم، و شماری از دانشنامه‌ها از جمله دانشنامۀ ادبی، فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی همچنین در جشن‌نامه‌های متعدّد به چاپ رسیده است.

 وی عضو هیئت علمی فرهنگ آثار شش‌جلدی بوده و سرپرستی و ویراستاری فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی را نیز بر عهده داشته است که سه جلد از آن (تا مدخل دیوار) تاکنون چاپ و منتشر شده و جلد چهارم آن (تا آخر حرف «س»)، به صورت نهائی، بیش از دو سال است که آمادۀ چاپ است امّا ناشر هنوز به چاپ و نشر آن اقدام نکرده است.

سمیعی، از بیشتر پایتخت‌های کشورهای اروپایی و هم چند کشور آسیائی همچنین شهرهای دیگر بعضی از این کشورها بازدید کرد که به ترتیب الفبائی نام کشورها به شرح زیرند: آلمان (برلن، براندنبورگ، پُتسْدام؛ فرانکفورت، گُتا، وایمار)؛ اتریش (وین، گراتْس)؛ انگلستان (لندن)؛ ایتالیا (رم)؛ بلژیک (بروکسل، کروژ)؛ ترکیه (ازمیر، استانبول، بُدروم، فتحیه، کوشاداسی، مارماریس)؛ چکوسلواکی (پراگ)؛ دانمارک (کپنهاگ)؛ روسیه (مسکو، استالینگراد، راستُف)؛ رومانی (بوخارست، کنسْتانزا در کرانۀ دریای سیاه)؛ ژاپن (توکیو، اوساکا)؛ سوئد (استکهلم)؛ سویس (ژنو، شهرها و شهرک‌های کرانۀ دریاچۀ لِمان از جمله شهر لوزان) فرانسه (پاریس، آرْل، نیس)؛ فنلاند (هِلسینکی)؛ قفقاز (باکو، تفلیس، سوخومی در کرانۀ دریای سیاه)؛ مجارستان (بوداپست، بالاتون: شهرکی در کرانۀ دریاچۀ بالاتون)؛ نروژ (اُسلو)؛ هلند (آمْسْتِردام؛ رُتِردام، لاهه)؛ هند (احمدآباد، دهلی).

او، در مرکز بین‌المللی مترجمان ادبی(Center International des Traducteurs Littéraires, CITL)، یک ماه، به دعوت رایزن فرهنگی سفارت فرانسه مهمان شد و، در این مدّت، گزیده‌ای از اثر معروف مونْتِنْی Montaigne، به نام Les Essais را ترجمه کرد که، با کمک مالی دولت فرانسه، با عنوان تتبّعات، حاوی شرح حال مفصّل نویسنده، به همّت نشر سخن، چاپ و منتشر شد. همچنین از سمیعی، به پاس ترجمۀ آثار نویسندگان فرانسه و معرّفی فرهنگ آن کشور به فارسی‌زبانان، از جانب سفیر کبیر فرانسه در ایران و انجمن دوستی ایران و فرانسه، طی مراسمی در خانۀ هنرمندان قدردانی شد.

سمیعی، در سال ۱۳۷۰، به عضویت پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی انتخاب شد و، از همان اوان، سردبیری نامۀ فرهنگستان را تا شماره ۶۴ بر عهده گرفت.

از جمله ضمائم نامۀ فرهنگستان این عناوین‌اند:

 برگزیدۀ اعجوبه و محجوبه (داستان عامیانۀ کهن فارسی)، سید علی آل‌داود؛ دربارۀ ترجمه‌های عربی خدای‌نامه، تألیف بارون و. رُوزِن؛ آراء گوناگون دربارۀ زردشت، تألیف ژاک دوشِن گیمَن، ترجمۀ آرزو رسولی؛ فرهنگ واژه‌های عامیانه (در دورۀ قاجار)، تألیف رضا حکیم خراسانی، تصحیح سیّدعلی آل‌داود؛ نقد مجموعۀ آثار داستانی اسماعیل فصیح، چند داستان از احمد محمود، زویا پیرزاد، امیرحسین چهل‌تن، فتّانه حاج‌سیدجوادی، آناهید اُجاکیانس؛ رسالۀ لونگینوس در باب شکوه سخن، ترجمۀ رضا سیدحسینی؛ سیر تحوّل ادبیّات داستانی و نمایشی، از آغاز تا ۱۳۲۰ شمسی (در چارچوب طرح تطوّر مضامین داستانی)، تألیف حسن میرعابدینی؛ معرّفی و بررسی آثار داستانی و نمایشی، از ۱۲۵۰ تا ۱۳۰۰ شمسی (در چارچوب طرح تطوّر مضامین داستانی گروه ادبیات معاصر)، گزارش حسین مرتضائیان آبکنار؛ مروری بر تاریخ‌نگاری ادبیّات معاصر (دفتر اوّل تا چهارم)، تألیف حسن میرعابدینی؛ نشست‌های مشترک اهل ادب، هنر و اندیشه، انتخاب و تنظیم احمد سمیعی (گیلانی)؛ فهرست راهنمای ده دورۀ نامۀ فرهنگستان: ۱۳۷۴ ـ ۱۳۸۸، امید طبیب‌زاده و زهرا رضائی‌منش؛ تاریخ‌ادبیّات‌نگاری در آلمان (بررسی هفت اثر در تاریخ ادبیّات زبان آلمانی)، سعید رضوانی؛ سیر تحوّل ادبیات داستانی و نمایشی (از ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ شمسی)، به قلم حسن میرعابدینی؛ سرگذشت حاجی‌بابا اصفهانی،  سیدعلی آل‌داود؛ کتاب‌شناسی نقد و بررسی ادبیات داستانی معاصر، دفتر اول، فاطمه فرهودی‌پور، زیر نظر حسن میرعابدینی؛ بنیان‌گذاران نقد ادبی جدید در ایران، سعید رضوانی؛ فرهنگِ واژه‌ها و عبارت‌های اصطلاحی در ادبیات داستانی و نمایشی (۱۲۵۰ ـ ۱۳۰۰ شمسی)، سعید رفیعی خضری؛ مروری بر تاریخ ادبیات‌نگاری ادبیات معاصر، بهناز علیپور گسکری.

وی همچنین به مدیریت گروه ادبیات معاصرِ فرهنگستان زبان و ادب فارسی انتخاب شد که تاکنون، در چندین طرح، دستاورد ارزشمندی داشته است. سمیعی در دورۀ دومِ مراسم تقدیر از اعضای برگزیدۀ فرهنگستان‌ها، به عنوان عضو برگزیدۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی معرّفی شد و به کسب جایزه و لوح تقدیر از ریاست جمهوری وقت، جناب آقای خاتمی، مفتخر گردید.

وی، در همایش‌ها و مجامع متعدّد علمی و ادبی ایران و کشورهای خارجی از جمله در همایش‌های ادبی و علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و دانشگاه‌های ارومیه، تبریز، تهران، شیراز، فردوسی مشهد، کرمان، گیلان، و پژوهشگاه علوم انسانی همچنین مجامع علمی آموزش زبان فارسی در اراک، رشت، شیراز، همدان، و یزد فعّالانه شرکت داشت.

سمیعی، به پاس خدمات خود در حوزه‌های ویراستاری و ترجمه و تحقیقات ادبی، به تحصیل امتیازاتی از جمله عنوان مترجم برتر در دومین دورۀ جشنوارۀ فارابی و کسب لوح تقدیر و جایزه از ریاست جمهوری وقت؛ عنوان ویراستار برتر و کسب لوح تقدیر و جایزه از معاون اوّل ریاست جمهوری وقت (جناب آقای دکتر حسن حبیبی) نایل گردید.

وی همچنین، در دورۀ اوّل (سال ۱۳۸۰)، به عنوان چهرۀ ماندگار در رشتۀ ادبیات و ویرایش انتخاب شد.

منبع: فرهنگستان زبان و ادب فارسی