«مثنوی مظهر الآثار» رونمایی شد

1400/12/21 ۱۰:۲۶

مراسم رونمایی از کتاب «مثنوی مظهر الآثار» امروز چهارشنبه 18 اسفندماه 1400، ضمن همایش «انسان و اندیشۀ آرمانشهری در نگاه حکیم نظامی گنجه‌ای»، در دانشگاه شهید باهنر کرمان برگزار شد.

 ضرورت معرفی بیش از پیش حکیم نظامی

«مثنوی مظهر الآثار (به پیروی از منظومۀ مخزن الاسرار نظامی گنجوی) سرودۀ شاه جهانگیر هاشمی کرمانی، با تصحیح، مقدمه و تعلیقات حامد حسینخانی، شاعر و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان، از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب به چاپ رسیده است.

دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، در این همایش ضمن تقدیر از مسئولان دانشگاه شهیدباهنر و مجتمع مس سرچشمۀ رفسنجان به جهت اهتمام به برگزاری همایش‌های فرهنگی و ادبی و تشکر از دیگر یاری‌کنندگان در برگزاری این همایش، گفت: به‌ویژه از آقای دکتر حسینخانی، که کتاب مظهر الآثار به همت ایشان تحقیق و تصحیح شده و برنامه‌ریزی، هماهنگی و برگزاری نشست رونمایی از این کتاب نیز از سوی ایشان صورت گرفته سپاسگزاریم.

وی با اشاره به نامیده شدن 21 اسفند در تقویم رسمی کشور به نام حکیم نظامی گنجه‌ای و نیز شکل‌گیری پویش سراسری بزرگداشت حکیم نظامی در سال جاری، گفت: اگر هر سال در مورد مفاخر ایرانی چنین پویشها و همایشهای داخلی راه‌اندازی شود کسی جرأت مصادره کردن آن‌ها را نخواهد داشت.

وی با اشاره به همزمان شدن انتشار مظهرالآثار همزمان شد با این ایام و نیز تأثیری که حکیم نظامی بر هاشمی کرمانی، سرایندۀ منظومۀ مظهر الآثار داشته است، گفت: مظهر الآثار از تقلیدهای ارزشمند مخزن الاسرار نظامی است و الحق جناب دکتر حسینخانی در تصحیح این اثر زحمت بسیار کشیده و همشهری خود هاشمی کرمانی را بخوبی معرفی کرده و درباره اهمیت کارش در مقدمه به تفصیل سخن گفته است.

ضرورت معرفی بیش از پیش حکیم نظامی و صیانت از مفاخر ایرانی

دکتر ایرانی در ادامه در باب ضرورت معرفی بیش از پیش حکیم نظامی و صیانت از مفاخر ایرانی سخن گفت و اظهار کرد: کشورها و ملتها در جهان از لحاظ داشتن یا نداشتن حافظۀ تاریخی و رگ و ریشۀ فرهنگی، چند دسته‌اند: برخی حافظه تاریخی ندارند و از پیشینۀ تمدنی برخوردار نیستند، سعی می‌کنند با اتکا به فناوریهای نوین و دستاوردهای صنعتی برای خود در دنیا اعتبار کسب کنند و قدرت اقتصادی و هسته‌ای و نظامی خود را به رخ  بکشند، مثل امریکا و کانادا و استرالیا و ... .

مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب ادامه داد: برخی کشورها ذخائر علمی و معنوی و پیشینه تاریخی قابل ذکری ندارند و به مدد ذخائر نفت و گاز، و ثروتهای زیرزمینی به خود می‌نازند، مانند شیخ‌نشین‌های حوزۀ خلیج فارس که مثلاً برج الخلیفه خود را به رخ می‌کشند ولی با مصادرۀ مثلاً بادگیرهای ایرانی آن را جزء معماری خود اعلام می‌کنند که باید مسئولان فرهنگی در یزد اقدامات لازم را انجام دهند.

وی همچنین با اشاره به کشورهای نوظهوری که به مدد اشغالگران روس و انگلیسی هویتی جدید پیدا کرده‌اند، گفت: این کشورها برای هویت‌سازی ناچارند برای خود تاریخ جعل کنند و بعضاً مفاخر ایرانی را به نام خود معرفی ‌کنند. بدتر اینکه زبان فارسی این شاعران را به ترکی ترجمه می‌کنند و می‌گویند اصل این شعرها به زبان ترکی بوده و بعدها به فارسی ترجمه شده و اشعار ترکی شاعری ترک معروف به نظامی قرامانلی قونوی قرن نهمی را که اتفاقاً به فارسی هم شعر می‌سروده، به جای اشعار حکیم نظامی سرایندۀ پنچ گنج جا می‌زنند و با این جعل و دزدی فرهنگی، قصد هویت‌سازی و طرح ناسیولیست مصنوعی برای خود دارند که البته هیچ انسان عاقلی این سرقت فرهنگی را قبول نمی‌کند.

وی ضمن بیان این مطلب که جسم و پیکر مفاخر فرهنگی و علمی، هر جا که باشند، برای همگان محترمند و محل زیارت دوست‌داران و عشاق آنانند، گفت: به قول حافظ: «بر سر تربت ما چون گذری همت خواه / که زیارتگه رندان جهان خواهد بود». خود حافظ به جهانی بودن خود و اشعار و اندیشه‌هایش اشاره می‌کند. اما آثار قلمی و دستاوردهای علمی و اشعار حکیمانه و تأثیرگذار شاعران نامدار ایرانی، متعلق به مکان و زمان خاصی نیست، بلکه میراث بشری به شمار می‌‌رود و متعلق به تمام کسانی است که زحمت کشیده زبان فارسی را فراگرفته تا جان کلام و روح زبان آنها را بفهمند و اندیشه‌های آنها را برای بازسازی دستگاه فکری و اجتماعی خود به‌کار ‌گیرند و در مقالات و کتابها و سخنرانی‌های خود بدان استناد کنند.

دکتر ایرانی ادامه داد: از این رو آنه‌ماری شیمل آلمانی که شکوه شمس را نوشته و درباره مولوی و اشعارش تحقیق کرده، حق دارد مولوی را از آن خود بداند، یا گوته که تحت تأثیر حافظ قرار گرفته می‌تواند حافظ را از آن خود بداند، اما کسی حق ندارد آثار این شاعران و دانشمندان را ترجمه کند و آنها را از ملت و کشور خود بداند.

وی با نام بردن از دانشمندانی همچون محمدبن زکریای رازی، ابوریحان بیرونی و ابن‌سینا، گفت: این دانشمندان و صدها دانشمند بزرگ ایرانی دیگر بااینکه زبان ادبی و فرهنگی و بعضاً مادری آنها فارسی بوده، اما در سده‌های نخستین، چون زبان عربی، زبان علمی و تمدنی جهان اسلام بوده، برای اینکه آثارشان در محافل علمی مورد توجه قرار گیرد، ترجیح می‌دانند اول به عربی بنویسند بعد به فارسی یا به زبان رسمی کشور خود، چنانکه ابن‌سینا، قانون در طب و شفا در فلسفه را به عربی و ابن رشد آندلسی  آثارش را به عربی نوشت، اما ابن سینا دانشنامه علائی و کتاب معراجش را به فارسی هم تألیف کرد.

وی افزود: متأسفانه برادران عرب ما، این دانشمندان را در آثارشان، نوابغ العرب می‌خوانند و کتب آنها را التراث العربی معرفی می‌کنند و این بخاطر همین فقر فرهنگی حاکم بر جوامع علمی و کوتاهی‌های ما در معرفی صحیح مفاخر فرهنگی است که باعث شده با هر بهانه‌ای دست به جعل و سرقت فرهنگی بزنند، چنانچه در یک قرن اخیر با تحریک انگلیس‌ها، شیخ‌نشین‌های حاشیۀ خلیج فارس این منطقۀ جغرافیایی را که در هزاران نقشه خلیج فارس نامیده شده، خلیج عربی اعلام می‌کنند که به نظرم باید بیش از گذشته اهتمام کرد و با فعالیت‌های علمی و برگزاری نشستها و همایشها و تقویت دیپلماسی فرهنگی، جلوی این کارها گرفته شود.

مقابله به مثل با سرقت فرهنگی از طریق جعل فرهنگی نارواست

دکتر ایرانی ضمن بیان این‌که ما نباید در مقابل جعل و مصادره دیگران، خود مرتکب خطا شویم و با جعلی دیگر پاسخ بدهیم، گفت: دو بیت در نسخه‌های متأخر در «شرفنامه»، کاتبان و نسخه‌نویسان وارد کرده‌اند و نظامی را از تفرش و قم دانسته‌اند و بر اساس همین جعل، گروهی بر آن شده‌اند که تبلیغ کنند و جایزه تعیین کنند و ... که بگویند اصلاً نظامی تفرشی بوده و آذربایجانی نیست. این دو بیت الحاقی این است:

چو دُر گرچه در بحر گنجه گمم

ولی از قهستان شهر قمم

به تفرش دهی هست «تا» نام او

نظامی از آنجا شده نامجو

مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب افزود: خواهش می‌کنم دوستان مراقب باشند که یک سرقت فرهنگی را با جعل فرهنگی مقابله به مثل نکنند که این هم کاری اخلاقی نیست.     

وی در ادامه ضمن اظهار تأسف از این که هنوز یک تصحیح انتقادی کامل مانند شاهنامه تصحیح خالقی مطلق از آثار نظامی وجود ندارد، گفت: با وجودی که این همه تلاش برای معرفی اندیشه‌های نظامی وجود دارد اما بعد از تصحیح حسن وحید دستگردی، متأسفانه ما تصحیح درستی از اشعار نداریم و هنوز تصحیح انتقادی از پنج گنج، که باید بر اساس کهن‌ترین نسخه‌ها انجام شود، صورت نگرفته است. مرحوم دستجردی خمسه را تصحیح کرده است اما نسخه بدلی ارائه نکرده و ما نمی‌دانیم چه کلمه‌ای را چگونه خوانده است.

وی ادامه داد: در فرهنگستان علوم شوروی خمسه را با بیش از 10 نسخه تصحیح انتقادی کردند و بعد مرحوم بهروز ثروتیان بدون اینکه خودش به نسخه‌ها مراجعه کند از نسخه بدل‌های چاپ شوروی استفاده کرد و بعد هم آقای حمیدیان همان تصحیح آقای دستگردی را ویرایش و شرح و غلط‌گیری کرد و آقای برات زنجانی هم کاری انجام داد، اما اینها هیچکدام نیامدند نسخه‌های پنج گنج را جمع کنند و بر اساس اقدم نسخ کار انتقادی انجام دهند.

تصحیح انتقادی پنج گنج؛ از برنامه‌های جدی میراث مکتوب

دکتر ایرانی پیگیری تصحیح انتقادی پنج گنج را از برنامه‌های جدی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب عنوان کرد و گفت: البته تصحیح متن فقط نسخه بدل دادن نیست و اثری همچون پنج گنج اطلاعات زیادی در خود دارد و تصحیح آن نیازمند متن‌شناسی است. در سلسله سخنرانی‌هایی که ما در همین روزها به مناسبت گرامیداشت حکیم نظامی برگزار کرده‌ایم متخصصان از زوایای مختلف به آثار نظامی پرداخته‌اند. بنابراین برای تصحیح چنین اثری علاوه بر کسی که کار تصحیح را انجام می‌دهد، نیاز به متخصصان مختلفی برای نظر دادن درباره محتوای اشعار است.

وی در بخش پایانی سخنرانی خود به اندیشۀ ایرانشهری نظامی پرداخت و گفت: ایشان، دو قرن بعد از حکیم فردوسی، همان حال و هوای فردوسی را داشت و به ایران و هویت ایرانی توجه زیادی داشت و مفاهیم ایرانشهری به ذهن او راه یافته و بر زبانش جاری شده است. نگاه وی در منظومه‌های غنایی خسرو و شیرین و لیلی و مجنون، به سرزمین ایران، نگاهی لطیف و عاشقانه، در هفت‌پیکر، افسانه‌ای، در مخزن الاسرار عارفانه و حکیمانه و در اسکندرنامه‌، حماسی و رزمی است.

وی افزود: این تنوع نگاه شاعر به ایران در تبیین سرزمین ایران باستان و قلمرو ایران بزرگ فرهنگی و اندیشۀ ایرانشهری، منحصر بفرد است. زیرا او شاهد بحران‌های سیاسی و هرج و مرج‌های داخلی بود و با سرایش این منظومه‌ها در قالب داستان‌های غنایی و حماسی، آرزوی بازگشت به خویشتن خود را ابراز می‌دارد. وی در خلال منظومه‌های حماسی و غنائی خود، نمی‌تواند احساس ایران دوستی‌اش را پنهان کند و جهان را به تن تشبیه می‌کند که مرکز آن، دل است و مرکز جهان، ایران است و می‌گوید:

همه عالم تن است و ایران دل

نیست گوینده زین قیاس خجل

چون که ایران دل زمین باشد

دل ز تن به بود، یقین باشد

گفتنی است همایش «انسان و اندیشۀ آرمانشهری در نگاه حکیم نظامی گنجه‌ای» از سوی دانشگاه شهید باهنر کرمان با همکاری مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب و سخنرانی قدمعلی سرامی، استاد دانشگاه، شاعر و نویسنده، محمود مدبری، استاد ادبیات دانشگاه شهید باهنر کرمان، حامد حسینخانی، مصحح مثنوی مظهر الآثار و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان، و اکبر ایرانی مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب برگزار شد.

منبع: میراث مکتوب

در بخشی از این همایش کارگاه ترجمه و چالش‌های آن با تدریس دکتر مجدالدین کیوانی، مترجم متون ادبی، استاد بازنشستۀ دانشگاه خوارزمی و سردبیر مجله آینۀ میراث، برگزار شد.