1400/11/25 ۰۹:۱۲
به تیمچه حاجب‌الدوله آتش درافتاد؛ خبر تلخی كه ۲۳ بهمن سرتیتر اخبار شد و البته حادثه غیرمنتظره‌ای هم نبود. بازار بزرگ تهران از گذشته تنها یك مركز تجاری نبوده است. در آنجا همان‌قدر كه اقتصاد اهمیت داشت، مدارس و مساجد قدیم هم پررونق بودند. بنیادهای خیریه و صندوق‌های قرض‌الحسنه هم كه پایگاه خدمات اجتماعی برای فرودستان بود ریشه در آنجا دارد.
به تیمچه حاجب‌الدوله آتش درافتاد؛ خبر تلخی كه ۲۳ بهمن سرتیتر اخبار شد و البته حادثه غیرمنتظره‌ای هم نبود. بازار بزرگ تهران از گذشته تنها یك مركز تجاری نبوده است. در آنجا همان‌قدر كه اقتصاد اهمیت داشت، مدارس و مساجد قدیم هم پررونق بودند. بنیادهای خیریه و صندوق‌های قرض‌الحسنه هم كه پایگاه خدمات اجتماعی برای فرودستان بود ریشه در آنجا دارد. سیاست هم برای خودش جایگاهی داشت. شخص حاجب‌الدوله خوشنام نیست و در قتل امیركبیر نقش موثری داشت، اما در همین بازار تهران مدرسه شیخ عبدالحسین (وصی امیركبیر) و مسجد باشكوه آذربایجانی‌ها قرار دارد كه از ثلث مال امیر ساخته شده است. سرای امیر هم یادگار جدّ حاج حسین آقای ملك كه برترین نیكوكار نام‌آور قرن است. جدّ ایشان از رزمندگان در برابر تجاوز روسیه به ایران بود كه سرای را به نام و یاد امیر برپا كرده است. در كنار همه اینها سبك معماری و آرایه‌هایی قرار دارد كه دست‌كم از زمان صفویه تاكنون، تاریخ دارد و پیوسته به آن افزوده‌اند و همه اینها، به چشم‌نوازی عمارت می‌افزاید. تامین سرمایش و گرمایش هوا در راسته‌های اصلی و مسقف كه محور فعالیت و تجارت هستند، نیازمند هزینه چندانی نیست. چون شكل معمارانه بنا به نحوی است كه هوا را متناسب فصل تنظیم می‌كند؛ همچون قنات كه در تابستان و زمستان آبی خوشگوار و مطابق طبع دارد. هرچند كه در زمستان بخار آب جاری در نزدیكی قنات به چشم می‌آید، ولی به واقع دمای مطبوع و مطلوب همان است كه از دل زمین بیرون می‌آید و بر بستر رود جاری می‌شود. با همه اینها بازار جدید تهران تغییراتی كرده است كه با آن ساختار بازار پیشین هم راستا نیست. عمارت‌ها و خانه‌های بزرگ و زیبا به دكان‌ها و دكه‌ها تبدیل شده و هرجا كمتر فضایی وجود داشته به تصرف سوداگران درآمده است. مناسبات جدید مالی نیازمند امكانات نویی است كه جای آن در بازار خالی است. بانك هرچند پدیده‌ای جدید است اما سابقه‌ای به قدمت خودش در بازار دارد.
بازار برای به‌كارگیری نظام‌های نرم‌افزاری به عنوان ظرفیتی جدید، تلاش مضاعفی انجام داده است. زمانی اقتصاد بازار به بازارچه‌های محلی وصل بود. آنها كالاهای خود را از بازار بزرگ شهر تهیه می‌كردند و در محله‌ها در معرض فروش می‌گذاشتند اما اكنون از آن بازارچه‌ها كمتر اثری است؛ پاساژها و مال‌ها جای آنها را گرفته‌اند و طراحی فضاها پر هزینه و روش آنها معمولا سوداگرانه است و معمولا نگاه به كالاهای خارجی دارند. امروزه بیشتر كسانی كه در پی خرید كالا برای خودشان هستند، تك‌تك به سمت بازار روانه می‌شوند. متوسط حضور مردم در آنجا از اقصی‌نقاط كشور یك میلیون‌ونیم نفر برآورد شده است. در حالی كه ظرفیت‌های بهداشتی و رفاه عمومی برای پذیرش چنین جمعیتی كافی نیست. پوسیدگی سیم‌ها و فرسودگی و ناپایداری بنا به‌رغم ارزشمند بودن آنها زمینه بالقوه آتش‌سوزی را فراهم می‌سازد. در بازار امروز مراكز آتش‌نشانی شبانه و روزانه فعال شده است اما در تهرانگردی‌هایی كه چند نوبت با كارشناسان در آنجا داشتیم از كمبود برخی امكانات همچون ماشین‌های كوچكی كه مواقع ضروری امكان رفت‌وآمد و انتقال آب و مواد خاموش‌كننده آتش را داشته باشد سخن گفتند... باید ماشین‌های كوچكی كه در جهان برای تردد در فضاهای ارزشمند و پرپیچ و خم استفاده می‌شود، برای مواقع ضروری در بازار تهران به كار بگیریم تا به ایمن‌سازی و امدادرسانی كمك كنیم. در سومین دوره شورای شهر تهران برای بازار تهران سندی تهیه شد و در دوره‌های بعدی شورا به تكمیل آن پرداختند. پیش از آن سند، نخستین زمانی كه سازمان میراث فرهنگی در زیرمجموعه وزارت ارشاد اسلامی قرار داشت و برای بازار تبریز كاری بزرگ و ارزشمند انجام شده بود كه در تهیه این سند، از آن تجربه هم بهره گرفتیم. خوشبختانه در سال‌های پیش برای نما و سیما و منظر فضاهای بازار تهران چاره‌اندیشی شده و به تعمیر و تكمیل و مرمت آنها و حذف زواید دیداری پرداخته‌اند. سقف‌های زیبای سراها كه بسیار آراسته‌اند ازجمله همین تیمچه حاجب‌الدوله با این كار جلوه‌ای دو چندان یافتند كه جای سپاس و تشكر است، اما در زمینه زیرساخت‌ها كه می‌تواند مانع آسیب‌هایی از قبیل آتش‌سوزی شود هنوز كارهای اساسی را باید جدی پیگیری كرد. در دوره گذشته شبكه‌های لوله‌های آتش‌نشانی بازار گسترش یافت و مهار همین آتش‌سوزی از جمله مدیون همان كارهاست كه باید ادامه یابد. بازار تهران آبان ۱۳۵۶ به شماره ۱۵۴۰ در ردیف آثار ملی ثبت شد. این بازار سنتی به خوبی دست‌كم از زمان صفویه شناخته شده است. توماس هربت در سفرنامه خود از بازار سرپوشیده و سر باز تهران به نیكی یاد كرده است. از این رو می‌توان گفت این گنجینه ثبت‌شده ملی كه در مهم‌ترین سفرنامه‌های خارجی از آن با احترام و شكوه یاد شده و هنوز هم هیچ گردشگر و جست‌وجوگر ایرانی و غیرایرانی نیست كه برای شناخت تهران، خود را از آن بی‌نیاز بداند و لازم است همگان هرچه بهتر و بیشتر در حفاظت آن كوشا باشند. به واقع تاریخ تهران با تاریخ بازار بزرگ تهران و سابقه چند صد ساله آن چندان گره خورده كه از هم جداشدنی نیستند. بازار تهران را دریابید.
منبع: روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید