آیین سده زرتشتیان

1400/11/10 ۱۰:۱۲

سده از آیین‌های مهم ایرانیان به شمار می‌رود که با آداب و رسوم ویژه در غروب دهمین روز بهمن ماه که در گاهشمار زرتشتی مقارن با شانزدهمین روز از ماه بهمن (روز مهر ایزد) است، برگزار می شود، اقداماتی از سوی کشور برای ثبت جهانی این آیین تاریخی در حال انجام است.

 مژگان دشتی: زرتشتیان استان یزد آیین سده امسال برای دومین سال پیاپی به علت شیوع ویروس کرونا به صورت مجازی برگزار می کنند.

منشاء آیین سده به فرهنگ ایران باستان بازمی گردد که در آن آتش به همراه آب، باد و خاک از عناصر مقدس به شمار می رفته و در بسیاری از جشن های ایرانیان نقش کاربردی داشته است و این عناصر را گرامی می‌داشتند، همچنین ایرانیان باستان معتقد بودند آتشی که در این روز افروخته می شود، سمبل و نشانه گرم شدن زمین و آماده شدن برای ورود به فصل بهار است.

در بعضی ادوار که ایرانیان با محدودیت روبرو بوده اند، هیزم ها را بر بلندای کوه یا بالای بام خانه ها جمع می کردند و در آیین سده می سوزاندند اما امروزه مکان های مشخصی را برای افروختن آتش انتخاب و این آیین را در این مکان ها برگزار می کنند.

در این جشن زرتشتیان و موبدان به صورت حلقه، گرد آتش می ایستند و  مردم در پشت سر آنها قرار می گیرند؛ در این مراسم موبدان دعای آتش نیایش می خوانند و سپس هیزم‌ها را آتش می‌زنند و در ادامه با آیین های شاد، به شاهنامه خوانی و اجرای موسیقی می پردازند؛ زرتشتیان در آیین سده معمولا لباس های سفید و شاد بر تن می کنند .

جشن سده در نوبت ثبت جهانی

نماینده زرتشتیان در مجلس شورای اسلامی گفت: آیین سده، ثبت ملی شده و پرونده آن به همراه کشور تاجیکستان در نوبت ثبت بین المللی در یونسکو قرار گرفته است.

اسفندیار اختیاری در گفت  و گو با ایرنا افزود: آیین سده توسط ایران به عنوان کشور اصلی و کشور همراه تاجیکستان و دیگر کشورهای حوزه فرهنگی ایران ثبت خواهد شد که نشان دهنده گسترش این آیین است.

وی با بیان اینکه آیین سده، جشن احترام به یکی از بزرگترین آفرینش های پروردگار یکتا و بی همتاست، آتش را پدیده ای دانست که بدون آن امکان پیشرفت بشریت، علم و فناوری و جود نداشته و این جشن را متعلق به کل انسان ها دانست.

نماینده زرتشتیان با تشریح اسطوره بیان شده در شاهنامه فردوسی در مورد پیدایش آتش، اظهار داشت: ما در این روز گردهم می آییم تا دانای بزرگ هستی بخش را نیایش کنیم که داده های نیکی را به ما بخشیده است تا بتوانیم آنها را در راه انسانیت به کار ببندیم و علاوه بر برگزاری جشن، هیزم های جمع آوری شده را آتش می زنیم تا اهمیت این فروغ اهورایی را یادآوری کنیم.

وی گذشت صد روز از زمستان پنج ماهه تقویم ایران باستان، معروف به زمستان بزرگ و پنجاه روز و پنجاه شب فاصله تا نوروز را یکی دیگر از دلایل دلیل نامگذاری این روز به سده بیان کرد.  

پیشینه جشن سده در بین ایرانیان

همچنین موبدیار زرتشتیان استان یزد گفت: بر اساس گاهشماری زرتشتی شانزدهمین روز از ماه بهمن یعنی روز مهر ایزد از ماه بهمن برابر با دهمین روز از ماه بهمن با گاهشماری خورشیدی به جشن سده معروف است و یادآور اهمیت نور، آتش و انرژی است هر چند جشن سده کمتر جنبه دینی داشته است، اما همواره زرتشتیان پاسدار و متولی آن بوده اند.

شاه‌بهرام بلیوانی افزود: در نوروزنامه منسوب به خیام آمده است : "هر سال تا به امروز جشن سده را پادشاهان نیک عهد در ایران و توران به جای می آورند بعد از آن به امروز، زمان این جشن به دست فراموشی سپرده شد و فقط زرتشتیان که نگهبان سنن باستانی بوده و هستند این جشن را بر پا می داشتند".

وی اظهار داشت: از دید اسطوره شناسی این جشن به پیدایش آتش در زمان هوشنگ شاه پیشدادی نسبت داده شده است، می‌دانیم شیوه کشت و کار و کندن کاریز و درخت کاشتن نیز در این دوره بوده است، بنابر آنچه در شاهنامه آمده است، روزی هوشنگ شاه برای شکار به دامنه کوهی می رود که ناگاه ماری سیاه می بیند و سنگی به طرف او پرتاب می کند هر چند سنگ به مار نمی خورد اما به سنگ دیگری برخورد می کند و در نتیجه جرقه ای از آن ایجاد  و بوته ای روشن شده و آتش پدیدار می گردد.

فردوسی در این باره چنین می‌گوید:

بر آمد به سنگ گران سنگ خرد                               هم آن و هم این سنگ گردید خرد

فروغی پدید آمد از هر دو سنگ                               دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ

جهاندار پیش جهان آفرین                                      نیایش همی کرد و خواند آفرین

که او را فروغی چنین هدیه داد                                همین آتش آن گاه قبله نهاد

یکی جشن کرد آن شب و باده خورد                            سده نام آن جشن فرخنده کرد

بلیوانی یادآور شد: به گفته بیهقی و بیرونی این جشن در دوران مختلف حتی پس از اسلام تا دوران مغول هم بوسیله مردم و سلاطین برگزار می شد، مرداویج در سال ۳۲۳ هجری(سده دهم میلادی) این جشن را با شکوه تمام در اصفهان برگزار کرد، چنانکه در تاریخ بیهقی آمده است، سلطان مسعود غزنوی نیز در سال۴۳۰ هجری این جشن را برگزار کرده است.

موبدیار زرتشتیان استان یزد افزود: نظریه های جدیدتری که در متون قدیمی نیامده اند، دلیل نامگذاری سده را به عدد صد نسبت داده وآن را گذشت یک صد روز از زمستان بزرگ (آبان الی دهم بهمن که پایان چله بزرگ است) بیان می دارند که در این روز روشنایی و گرما افزون می گردد و طلوعی دیگر از خورشید آغاز می شود.

بلیوانی گفت: در شریف آباد اردکان یزد مراسم مشابهی به نام هیرمبا در روز اشتاد ایزد و آذرماه بدون کبیسه برگزار می گردد که این روز تا نوروز دقیقا صد روز فاصله دارد به هر صورت پاسداشت و احترام به آتش و آب و باد و خاک در بین زرتشتیان و ایرانیان سابقه دیرینه دارد.

فلسفه پیدایش جشن سده

درخصوص پیدایش جشن سده اعتقادات گوناگونی وجود دارد از جمله اینکه در ایران باستان زمستان بزرگ از اول آبان ماه آغاز و تا دهم بهمن یا پایان چله بزرگ ادامه داشته است و این مدت صد روز است و معتقدند پایان چله بزرگ زمین نفس می کشد و گرم می شود و بعد از این تاریخ سرمای سختی پیش نمی آید از این رو جشن سده در واقع جشن گرامیداشت انرژی و روشنایی و کاهش عمر زمستان بوده است.

در نظریه دیگری از شب چله تا نوروز که روزها طولانی تر می شده مردم روزها و شب ها را جدا می شمردند بنابراین از دهم بهمن ماه تا نوروز را مجموع صد روز و شب تشکیل می داده و به این دلیل به دهم بهمن سده می گفتند که به همین عدد صد اشاره دارد.

 سَده، یکی از آیین های ایرانی است که در آغاز شامگاه دهم بهمن ماه یعنی روز آبان از ماه بهمن برگزار می‌شود، پیروان آیین زرتشت در دهمین روز بهمن ماه با افروختن هیزمی که مردم از پگاه بر بام خانه خود یا بر بلندی کوهستان گرد آورده‌اند، این جشن را آغاز می‌ کنند.

گفته می شود این جشن همیشه به شکل دسته‌جمعی و با گردهمایی مردمان شهر و محله و روستا در یک‌جا و با برپایی یک آتش بزرگ برگزار می‌شد؛ مردم در گردآوردی هیزم با یکدیگر مشارکت می‌کنند و بدین ترتیب جشن سده، جشن همکاری و همبستگی نیز است.

در این روز زرتشتیان با حضور در یک محل از  شهر یا روستا در کنار هم، آتشی می‌افروزند و به نیایش‌خوانی و سرودخوانی و پایکوبی نیز می‌پردازند.

هم اکنون حدود ۶ هزار نفر از پیروان آیین زرتشت در استان یزد زندگی می کنند، زرتشتیان یک نماینده در مجلس شورای اسلامی دارند.

منبع: ایرنا