درباره جشن سده / مهرداد بهار

1401/11/10 ۱۳:۰۶

روزی هوشنگ با یک‌صد تن ازیاران به کوه رفت. ماری عظیم به سوی او ویارنش فراز آمد. هوشنگ سنگی به سوی مار پرتاب کرد. سبگ بر سبگ آمد و از برخورد دو سنگ آتش پدیدار گشت و مار بسوخت. پدید آمدن آتش را جشن گرفتند و آن‌را سده نامیدند.

دربارۀ جشن سده سخن بسیار رفته است. از جمله می‌توان به یادداشتی دربارۀ جشن سده در اثری از کریستنسن و به یادداشتی از تقی‌زاده در گاه‌شماری و به کتابی از پورداود و به نوشته ای از آقای هاشم رضی اشاره کرد. در این‌جا تنها اشاره‌ای مختصر به مسائل کلی این جشن می‌شود و سپس کوشش خواهد شد تا مگر تحلیلی تازه در این زمینه ارائه شود.

اطلاعاتی که از گذشتگان دربارۀ این جشن رسیده و در آثار یادشده در بالا به تفصیل از آن‌ها سخن رفته، به اختصار چنین است:

 جشن سده را در دهمین روز از ماه بهمن، به هنگام شب، برگزار می‌کردند. در توجیه این جشن افسانه‌های گوناگونی پدید آمده است:

الف – روزی هوشنگ با یک‌صد تن ازیاران به کوه رفت. ماری عظیم به سوی او ویارنش فراز آمد. هوشنگ سنگی به سوی مار پرتاب کرد. سبگ بر سبگ آمد و از برخورد دو سنگ آتش پدیدار گشت و مار بسوخت. پدید آمدن آتش را جشن گرفتند و آن‌را سده نامیدند.

ب – چون کیومرث را یک‌صد فرزند آمد و ایشان به حد رشد رسیدند، جشنی برپا شد و آن‌را جشن سده نامیدند. بعضی این داستان را به آدم ابوالبشر نسبت می‌دهند.

پ -  چون جمع مشی و مشیانه و فرزندان به صد رسید، آن واقعه را جشن گرفتند و آن را سده نام نهادند.

ت – ارمائیل، وزیر ضحاک، هر روز یکی از دو تنی را که می‌بایست کشت و از مغزشان ماران دوش‌های ضحاک را غذا داد، از مرگ می‌رهانید. چون فریدون بر ضحاک پیروز شد، تعداد این آزادشدگان به یک‌صد تن برآمده بود. ارمائیل فریدون را یباگاهانید، فریدون باور نکرد و تنی چند را فرستاد تا جویای حقیقت شوند. آن یک‌صد تن، به شب، در حضور بازرسان فریدون، هر یک آتشی جداگانه در کوهستان افروختند. یک صد آتش بر آسمان برخاست. بازرسان بدیدند و به فریدون گزارش کردند. آزادشدگان این موفقیت را جشن گرفتند و به اعتبار یکصد تن بودن خود، آن را جشن سده نامیدند.

ث – آن را یادبود پیروزی زوتهماسب بر افراسیاب می‌دانند.

ج – چون با گذشت یکصد روز از زمستان بزرگ، سرما به پایان اوج خود می‌رسد و از آن پس سستی می‌گیرد، به شادی این سستی و زوال، نیاگان ما جشن سده را برپا می‌داشتند.

چ – از جشن سده تا نوروز پنجاه روز و پنجاه شب در پیش است که مجموعاً صد شب و روز می‌شود. به سبب این امر جشن سده را پنجاه روز به نوروز مانده جشن می‌گرفتند.

ح – از این روز تا روز گردآوری غله در نواحی جنوبی ایران یکصد روز فاصله است و بدین سبب این جشن را جشن سده نامیدند.

چیستا، بهمن 1360 ، شماره 6

دریافت مقاله

منبع: پرتال جامع علوم انسانی