در آرزوی انترناسیونالیسم اسلامی / محمود فاضلی

1400/11/5 ۰۹:۰۱

حزب ملل اسلامی در سال 1340 به رهبری محمدکاظم موسوی بجنوردی تشکیل شد. اعضای گروه عمدتا دانش آموز، دانشجو، معلم، مهندس و یک روحانی (محمدجواد حجتی کرمانی) بودند.

سال گرد کشف حزب ملل اسلامی و دستگیری اعضای این حزب

حزب ملل اسلامی در سال 1340 به رهبری محمدکاظم موسوی بجنوردی تشکیل شد. اعضای گروه عمدتا دانش آموز، دانشجو، معلم، مهندس و یک روحانی (محمدجواد حجتی کرمانی) بودند. این حزب مرامنامه و برنامه 65 ماده‌ای داشت و نشریه‌ای به نام «خلق» در 13 شماره منتشر کرد. سن بیشتر اعضای آن به 25 سال نمی‎رسید. اعضای این حزب جوانان متدینی بودند که با انگیزه‌ها دینی پا به میدان مبارزه مسلحانه با حکومت پهلوی می‌گذاشتند. هدف گروه، براندازی رژیم سلطنتی از طریق مبارزه مسلحانه و استقرار حکومت اسلامی بود. آن‌ها  آرمان برقراری حکومتی واحد میان تمام کشورهای اسلامی را در سر داشتند. بجنوردی بعدها دیدگاه بیژن جزنی را درباره حزب ملل اسلامی که ایدئولوژی آن را حد فاصل بین ماتریالیسم و ایده‌آلیسم دانسته بود را مردود دانسته و بر هویت محض اسلامی آن تاکید کرده است.

اتحاد با همه کشورهای اسلامی

به گفته حجتی کرمانی، حزب ملل اسلامی اعتقاد به اتحاد همه کشورهای اسلامی داشت. یعنی با الهام از تئوری حزب، اسم آن انتخاب شده بود. انترناسیونالیسم اسلامی در واقع از اعتقادات عمده و اولیه حزب به شمار می‌رفت. ما معتقد بودیم که اگر همه کشورهای اسلامی متحد و یکپارچه نشوند و سیاست واحد نداشته باشند، نمی‌توانند در برابر دشمنان ایستادگی کنند و به پیروزی برسند. بنابراین معتقد بودیم اگر در ایران یک دولت اسلامی تشکیل شود، باید سرآغاز اتحاد ملل اسلامی باشد.»

حزب ملل اسلامی برای رسیدن به اهداف خود سه مرحله را در برنامه خود پیش‌بینی کرده بودند. مرحله تعلیم (رشد عددی و آموزشی)، استعداد (آمادگی رزمی) و ظهور (مبارزه علنی) و تحقق مبارزه مسلحانه تمام عیار تا پیروزی و برقراری حکومت اسلامی مورد نظر این حزب بود. در سال 1344 در حالی که گروه در مرحله نخست اقدامات خود و آغاز فعالیت‌های نظامی و مبارزاتی مسلحانه بود و 100 عضو رسمی داشته شناسایی شد. محمدباقر صنوبری یکی از اعضای حزب، در ماموریتی  که برای عضوگیری به شهر ری رفته بود، هنگام بازگشت در اواخر شب مورد سوءظن ماموران شهربانی قرار گرفت و دستگیر و مورد بازرسی قرار گرفت. هنگامی که آن‌ها  مشغول بررسی محتویات کیف دستی او بودند، صنوبری در یک لحظه کیف را از دست آن‌ها  کشیده و حین فرار، آن را به یکی از ساختمآن‌ها ی اطراف پرتاب کرد. نیروهای شهربانی، صنوبری را دستگیر و کیف را نیز پیدا کردند. بدین ترتیب وجود حزبی مخفی برای ماموران مسجل شد.

مرحله استعداد و آمادگی

موسوی بجنوردی خود این مرحله را چنین توضیح می‌دهد: «بی‌احتیاطی صنوبری این بوده که کیفی پر از اوراق و نشریات مربوط به حزب را با خود داشت که می‌خواست به یک نفر بدهد. بی‌احتیاطی دیگر ایشان این بوده که وقتی می‌بیند منطقه در کنترل پلیس است بازهم سرقرار می‌ایستد و با چند بار رفت وآمد، سوء ظن ماموران را تحریک می‌کند. این بی‌احتیاطی‌ها برخلاف اصول و آموزش‌هایی بوده که ما در مورد فعالیت مخفی به اعضا داده بودیم. او براثر شکنجه‌های فراوان و سیستماتیک مجبور به اعتراف می‌شود و مسئولش (میرمحمدصادقی) را معرفی می‌کند و صادقی دستگیر می‌شود، اما تا آنجایی که می‌تواند مقاومت می‌کند. با دستگیری صادقی چند نفر از اعضای حزب دستگیر می‌شوند.»

از نگاه بجنوردی «اگر بخواهم مرحله‌ای را که در زمان دستگیی در آن مرحله بودیم مشخص کنم باید بگویم از نظر من، در مرحله استعداد و آمادگی بودیم و داشتیم خودمان را مسلح می‌کردیم و برای مرحله ظهور آماده می‌شدیم. در مرحله استعداد جایی برای شروع جنگ مسلحانه پیش‌بینی شده بود. قرار گذاشته بودیم که اگر در پیش از رسیدن زمان ظهور و شروع مبارزه حزب کشف شده، همان موقع جنگ مسلحانه را شروع کنیم. مشغول طراحی اولین عملیات شدم، فکرم رفت سراغ پاسگاه ازگل که در نزدیکی ما بود و احتمالا چند نفر بیش‌تر کادر نداشت. بنابراین پاسگاه ازگل را به‌عنوان اولین محلی که باید به آن حمله کرد، مطرح کردم، قرار شد با دو اسلحه‌ای که داریم چند نفر از بچه‌هایی که سربازی رفته‌اند، به‌عنوان مراجعه کننده عادی وارد پاسگاه شوند و افراد را خلع سلاح  و اسلحه‌های پاسگاه را محاصره کنند و به پایگاه برگردند و از کوه‌های شمال تهران به‌عنوان مخفی‌گاه و پایگاه به دیگر مراکز حمله کنیم.

 با کشف دفتر مرکزی، کلید کدها و رموز تشکیلاتی نام افراد و دیگر اطلاعات محرمانه حزب لو رفت. رهبر و دیگر اعضای حزب پس از اطلاع از موضوع به کوه‌های دارآباد در شمال تهران رفته مخفی شدند. اما مخفیگاه آن‌ها  نیز کشف شد و اعضای آن که در کوه‌ پناه گرفته بودند، دستگیر شدند.

دستگیری در کوه‌های شاه‌آباد(دارآباد)

 بجنوردی نحوه دستگیری در کوه‌های دارآباد را چنین بیاد می‌آورد: «صدای تیراندازی بلند شد و بلافاصله بعد از آن صدای رگبار طولانی آمد، بلافاصله همه دراز کشیدیم و با خاک و آتش را خاموش کردیم. تیراندازی قطع شد و یک نفر با بلندگو با لهجه آذربایجانی خطاب به ما گفت:«تکان نخورید، کشته می شوید!» بلافاصله رگبار دوباره شروع شد و سکوت نیمه شب کوسشتان با صدای رگبار و فریاد و همهه ماموران و بی‌سیم درهم شکست. پشت یک صخره سنگر گرفته و شروع به تیراندازی کردم، در تاریکی جایی را نمی‌دیدم و کورکورانه چند تا تیر به اطراف شلیک کردم، بعدها ماموران گفتند که همان چند تیر اولیه باعث شده بود که پیشروی نکنند. فریاد زدم و به بچه‌ها گفتم که به دنبالم بیایند. اما کسی نیامد. فکر کردم  که خیلی ترسیده‌اند و جرات ندارند، چندتا فحش به آن‌ها  دادم و خودم تنها حرکت کردم. بعدها در زندان بچه‌ها گفتند که چیزی نشنیده بودند. تیراندازی به طرف من خیلی شدید بود. در پناه یک سنگ بزرگ، جای نسبتا امنی نشسته بودم. گه گاه تیر می‌انداختم. هوا داشت روشن می‌شد احساس کردم چند نفر از پایین به من نزدیک می‌شوند. نگاه کردم سه نفر را دیدم. ماموران با روشن شدن هوا، داد می‌زدند: تسلیم شو! و گاه گاه هم یک رگبار به‌طرف من خالی می‌کردند. با کنار گذاشتن فکر خودکشی، تسلیم را بهترین کار دانستم، داد زدم: «تسلیم می‌شوم، تیراندازی نکنید!» ژاندارمی که تفنگ ام-یک داشت بالا آمد، به من که رسید چنان با قنداق تفنگ به من کوبید که افتادم. در آن سراشیبی چند غلت زدم، دو نفر رسیدند و دست‌ها و پاهای مرا محکم بستند.» 

حجتی کرمانی دستگیری اعضای حزب ملل را چنین توضیح می‌دهد: «بعد از دستگیری این چند نفر، ماموران باور نداشتند گروه مسلحی که به کوه رفته‌اند همین سه چهار نفر باشند و تا چند روز بعد همچنان کوه‌های شاه‌آباد را تحت محاصره نگه داشته و به جستجوی چریک‌های خیالی می‌پرداختند تا نکند کسانی به‌صورت تاکتیکی در آنجا مخفی باشند و بخواهند برای رژیم دردسری ایجاد کنند. آنان هرگز باور نمی‌کردند که همه بچه‌های حزب همین جوانان 19-20 ساله باشند و یا اینکه رهبر این حزب بجنوردی 22 ساله باشد.»

 حکومت پهلوی خبر کشف حزب ملل اسلامی را برای انجام تحقیقات بیشتر سه ماه مسکوت گذاشت. اخبار و جزئیات کشف و دستگیری اعضای این حزب در اواخر دی در روزنامه‌ها منتشر شد و بازتاب وسیعی داشت. 30 در 1344 روزنامه‌ها با تیتر بزرگ و جنجال زیاد موضوع کشف حزب و دستگیری اعضا را همراه با عکس منتشر کردند. واکنش‌های متفاوتی در قبال این خبر ایجاد شد. خبرگزاری‌ها و رادیوهای خارجی اهمیت زیادی به این موضوع می‌دادند، به‌خصوص بر جنبه اسلامی و جوان بودن اعضا تاکید بیشتری داشتند. بعضی ما را منتسب به مصر و عبدالناصر و بعضی منتسب به شوروی و کمونیست‌ها، ولی در لباس اسلامی و برخی هم ما را از جمعیت فدائیان اسلام، و خلاصه هر فرد و گروهی براساس اطلاعات و بینش خود تفسیر و تحلیلی داشت. حزب ملل که هنوز در مراحل اولیه شکل‌گیری بود متلاشی شد و راه درازی تا رسیدن  اهداف خود داشت، اما نگرانی‌های مهمی برای رژیم پهلوی به‌د‌نبال آورد.

محاکمه اعضای حزب ملل اسلامی

 اعضای حزب ملل اسلامی شامل 55 نفر محاکمه شدند. موسوی بجنوردی رهبر گروه و فرزند آیت‌الله میرزا حسن بجنوردی ابتدا به اعدام محکوم شد. با تلاش‌های برخی روحانیون مانند آیت‌الله سیدمحسن حکیم که نامه‌ای برای شاه فرستاد، کنفدراسیون دانشجوان خارج از کشور و نامه ژان پل سارتر رئیس کمیته دفاع از زندانیان سیاسی رژیم پهلوی به ناچار حکم اعدام بجنوردی رهبر حزب به حبس ابد تغییر کرد. ابوالقاسم سرحدی‌زاده، محمدمیرمحمد صادقی، حسن‌حامد عزیزی، محمد سیدمحمود قمی، علی نور صادقی، محمد پیران، عباسعلی مظاهری، محمد سرحدی‌زاده و محمد باقر صنوبری به حبس ابد، حجتی کرمانی به ده سال و بقیه بین سه تا هشت سال محکوم شدند. برخی از اعضای حزب ملل پس از آزادی از زندان فعالیت‌های خود را از سر گرفتند و با تشکیل حزبی تحت عنوان «حزب الله» و با همان مواضع حزب ملل، مبارزات خود را ادامه دادند. برخی دیگر از اعضای نیز به سازمان مجاهدین خلق پیوستند. برخی از آنان تا سال 57 در زندان بودند.

منابع:

- مدیر شانچی، محسن، فرهنگ و احزاب و جمعیت‌های سیاسی ایران، نگاه معاصر، 1385.

- جعفریان رسول، جریآن‌ها  و جنبش‌های مذهبی و سیاسی ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1383.

- موسوی بجنوردی، کاظم، مسی برنگ شفق، نی، 1381.

- حزب ملل اسلامی، خاطره و تحلیل، مجله تاریخ  و فرهنگ معاصر شماره 2.

- حجتی کرمانی، عشق و تلاش، خاطرات حجتی کرمانی، موسسه نشر آثار امام خمینی، 1395.

- منصوری جواد، سال‌های بی‌قرار، محسن کاظمی، سوره مهر، 1392.

منبع: روزنامه سازندگی