«ارمنستان در نقشه‌های تاریخی جهان»؛ منبعی برای مطالعات ایرانشناسی

1400/7/25 ۱۰:۰۰

کتاب «ارمنستان در نقشه‌های تاریخی جهان» که به‌تازگی به زبان فارسی منتشر شده است، اگرچه بر کشور ارمنستان تمرکز دارد، اما منبع ارزشمندی برای مطالعات ایرانشناسی و تاریخ ایران نیز محسوب می‌شود.

کتاب ارمنستان در نقشه‌های تاریخی جهان به قلم روبن گالیچیان با پیوست ۶۳ نقشۀ تاریخی، از لوح گلی بابل و نقشه‌های بطلمیوس تا نقشه‌های جغرافی‌دانان اسلامی، مانند استخری، قزوینی و ابن حقول و تا نقشه‌های قرون اخیر منتشر شده است.

گالیچیان، متولد سال ۱۳۱۷ در تبریز، دیپلم متوسطه را در تهران و مدرک مهندسی برق را از دانشگاه بیرمنگام دریافت کرد و در شرکت ملی نفت ایران مشغول به کار شد. وی از سال ۱۳۵۹ به پژوهش در حوزه نقشه‌نگاری با تمرکز بر ارمنستان پرداخته و تاکنون، چندین کتاب در این حوزه منتشر کرده است. این پژوهشگر مقیم ایروان است و در سال ۱۳۸۷، از آکادمی علوم ارمنستان، دکترای افتخاری دریافت کرد.

مولف در آغاز کتاب  ارمنستان در نقشه‌های تاریخی جهان تاریخچه‌ای از این کشور در آثار نقشه‌نگاران را به تفکیک دوره‌های تاریخی، آورده است. برای مثال در بخش نقشه‌نگاری اسلامی می‌خوانیم «در زمانی که نقشه‌نگاران غربی مجبور بودند در چارچوب اصول مذهبی کار کنند، در شرق، دانشمندان ایران باستان و جهان اسلام، به دور از تعصبات دینی فعالیت می‌کردند.» (ص.۸)

به نوشته روبن گالیچیان، متون جغرافیایی اسلامی دارای اطلاعات فراوانی درباره کشورها، شهرها، مردم، سنت‌ها و زبان‌هاست و ارمنستان نیز در این آثار، در همسایگی استان‌های گیلان، دیلم و آذربایجان ایران حضور دارد.

وی در مقدمه کتاب، سه معیار را برای انتخاب نقشه‌ها معرفی کرده‌ است: «نخست آنکه از نظر نقشه‌نگاری، ارزشمند باشد. دوم، نمونه معتبری از نقشه‌نگاریِ دوره خود باشد و دیگر اینکه، نقشه‌ای باشد که به بهترین نحو، پیشرفت‌ها و سبک زمانه خود را نشان دهد.» (ص.۱۲)

در کتاب ارمنستان در نقشه‌های تاریخی جهان، در کنار هر نقشه، توضیحاتی شامل صاحب اثر، قدمت نقشه، منبع نگهداری‌کننده از نقشه و نیز شرحی درباره محتوای آنها با تمرکز بر ارمنستان، آورده شده است.

اگرچه تمرکز نویسنده بر ارمنستان است، اما این کتاب، برای پژوهشگران ایرانشناسی و تاریخ نیز می‌تواند ارزشمند باشد؛ زیرا بسیاری از نقشه‌های کتاب، در واقع نقشه سرزمین‌های تمدن باستانی ایران هستند. نام‌های تاریخی دریای خزر (کاسپی و هیرکانی) و خلیج فارس (Sinus Persicus / Persian Gulf) در دوره‌های گوناگون نیز در میان آثار منتشرشده در این کتاب، شایان توجه و مطالعه است. از جمله، در نقشه‌ای که بر اساس کتاب جغرافیای بطلمیوس، فیلسوف و جغرافی‌دان یونان باستان، ترسیم شده و در کتابخانه بریتانیا نگهداری می‌شود نیز خلیج فارس با نام «سینوس پرسیکوس» ثبت شده است.

همچنین علاقمندان به تاریخ می‌توانند در نقشه‌های امپراتوری عثمانی، مرزهای ایران و عثمانی را مشاهده و مطالعه کنند. در نقشه‌ای که یوهان باتیست هومان اواسط قرن ۱۸ میلادی منتشر کرده است، بیشتر مناطق قفقاز جنوبی، از جمله ارمنستان امروزی، قره‌باغ و سرزمین‌های شرق و شمال آن تا داغستان، در گستره تمدنی ایران ترسیم شده است.

افزون بر این، بعضی نقشه‌های کتاب، نفوذ فرهنگی و زبانی ایران در سنت نقشه‌نگاری ارمنی را هم به نمایش می‌گذارد. برای مثال، در نخستین نقشه چاپی جهان به زبان ارمنی که سال ۱۶۹۵ میلادی در آمستردام چاپ شد، عبارت «جهان بین» را به زبان فارسی اما به خط ارمنی، روی نقشه مشاهده می‌کنیم.

 ارمنستان در نقشه‌های تاریخی جهان را آرمنوش آراکلیان ترجمه کرده است. این کتاب که پیشتر به زبان‌های انگلیسی و ارمنی منتشر شده بود در ۱۰۵ صفحه با کاغذ گلاسه و رنگی، در قطع وزیری توسط موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان فارسی زبان است.

نشست نقد و بررسی این کتاب، یکشنبه ۱۸ مهرماه در انجمن ایرانشناسی برگزار شد. محمود جعفری دهقی، رئیس انجمن ایرانشناسی، روبن گالیچیان، مولف کتاب، آندرانیک سیمونیان، زبانشناس و محمدرضا سحاب، ناشر، در این نشست سخنرانی کردند و به سوال‌های مرتبط با آن پاسخ گفتند.

منبع: ایرنا