1400/7/6 ۰۹:۵۸
درگذشت استاد حسن‌زاده آملی، عالم ربانی و حكیم صمدانی و عارف الهی را خدمت همه اهل حكمت و فلسفه و جامعه علما تسلیت عرض می‌كنم. در حدیث است كه خداوند علم را با رفتن علما از میان بر می‌دارد. علم تعبیری انتزاعی است و وقتی عالم نباشد، علم هم نیست.
درگذشت استاد حسن‌زاده آملی، عالم ربانی و حكیم صمدانی و عارف الهی را خدمت همه اهل حكمت و فلسفه و جامعه علما تسلیت عرض می‌كنم. در حدیث است كه خداوند علم را با رفتن علما از میان بر می‌دارد. علم تعبیری انتزاعی است و وقتی عالم نباشد، علم هم نیست. لایبقی علی وجه الارض عالما واحدا. یعنی در آخرالزمان حتی یك عالمی نیست كه علم الهی بداند. بنابراین از دست رفتن این حكیم بزرگوار ضایعه بزرگی برای جامعه حكمت و فلسفه است.
زندگی استاد حسن‌زاده آملی را از ابعاد گوناگون می‌توان مورد بررسی قرار داد. اولا همه به جامعیت ایشان اشاره كردند. این خیلی مهم است. كمتر كسی را در میان علمای امروز می‌توان یافت كه علاوه بر تبحر و تسلط در حكمت و فلسفه اسلامی، در معارف قرآنی و فقه و حدیث و علوم عقلی مثل ریاضیات و نجوم و تا حدی علوم غریبه این اندازه متبحر و آشنا باشد. بسیاری حكمت مشاء را می‌دانند، اما از حكمت متعالیه بی‌خبرند یا بسیاری مشاء و حكمت متعالیه را می‌دانند، اما به عرفان نمی‌پردازند، مخصوصا در میان علمای امروز، كمتر مانند علمای گذشته به علوم دقیقه مثل هندسه، ریاضیات و نجوم توجه می‌شود. یا اگر به علوم عقلی می‌پردازند، ممكن است از عرفان بی‌بهره باشند. انصافا مرحوم علامه حسن‌زاده آملی از نظر احاطه به علوم اسلامی كم‌نظیر بودند. ایشان در همه رشته‌ها استاد دیده و زحمت كشیده و مثل علمای گذشته جامعیت داشتند.
آن مرحوم شاگرد اساتید بزرگی بودند و حداكثر استفاده را از آنها برده بودند. این نكته مهمی است. در قدیم می‌گفتند، «خذ العلم من افواه الرجال» یعنی علم را از دهان عالمان بگیرید. كتاب، همان فیلسوف است، اما فیلسوف مرده. البته وقتی عالم نباشد، كتاب او جای اوست. چون كه گل رفت و گلستان شد خراب/ بوی گل را از كه جویی از گلاب... اما با وجود عالم، رجوع به كتاب مثل اجتهاد در مقابل نص است. ایشان انصافا نهایت استفاده را از اساتید خود كرده بودند. این درس بزرگی برای ماست. از اساتید ایشان می‌توان به مرحوم آقا شیخ محمدتقی آملی صاحب شرح منظومه، اشاره كرد. مرحوم محمدتقی آملی علاوه بر دروس حكمت، درس‌های اخلاق خصوصا برای شاگردان نزدیك‌شان داشتند. این درس‌ها بعدا به صورت كتاب در آمده است. علامه حسن‌زاده نیز در این كلاس‌ها شركت می‌كرد.
مخصوصا باید از استاد علامه شعرانی یاد كرد كه آقای حسن‌زاده بیشترین استفاده را از ایشان برده است. خود مرحوم آیت‌الله شعرانی، در علوم و فنون مختلف به خصوص علوم دقیقه بی‌نظیر و علامه بود. علاوه بر این، شاگرد علامه رفیعی قزوینی حكیم بزرگوار بودند كه برای استفاده از ایشان به قزوین می‌رفته‌اند و در مدتی كه علامه رفیعی قزوینی به تهران می‌آمدند، از محضر ایشان بهره‌مند می‌شدند.
علامه حسن‌زاده مدت‌ها شاگرد استاد جولستانی مدرس قدیم حكمت و فلسفه نیز بودند. بیش از همه شاگرد علامه طباطبایی بودند و در حكمت از ایشان بهره‌ها بردند؛ هم در درس و هم در اخلاق. تواضع و فروتنی ایشان شباهت بسیاری به علامه طباطبایی دارد. همچنین در اخلاق شاگرد اخوی علامه، مرحوم آقای محمد حسن الهی بودند.
علامه حسن‌زاده، یكی از مشعل‌های فروزان حكمت در دوران ما است و كارهای مهمی كرده كه برای فهم حكمت در دوران عسرت كنونی بسیار اهمیت دارد. یكی شرح كامل بر فصوص الحكم ابن عربی است. او كتاب فتوحات ابن عربی را هم بسیار خوب خوانده بود. دیگر كتاب شرح كامل اشارات و تنبیهات در 10 جلد است. اشارات در میان كتاب‌های ابن سینا، مهم‌ترین است. ابن سینا در این كتاب از منطق برهانی شروع می‌كند و طبیعیات و الهیات را در 10 نمط آورده و در نهایت مقامات العارفین دارد كه آنجا به حكمت مشرقیه اشاره می‌كند. فصل پایانی كتاب، به اسرار قرآن ختم می‌شود، یعنی از عرفان به قرآن می‌رسد. علامه حسن‌زاده این كتاب را به فارسی شرح داده است. از دیگر آثار، شرح كتاب نفس و كتاب الهیات شفای ابن سینا است. همچنین شرح بخش‌هایی از اسفار ملاصدرا كه بسیار قابل فهم است. باید از تصحیح و تعلیقات اسفار نیز یاد كرد. علامه حسن‌زاده همچنین اشارات را با شرح خواجه نصیر و برخی تعلیقات دیگر تصحیح كرده است. ایشان همچنین كتاب‌های زیادی برای آشنایی عامه نوشته‌اند. تدریس این متون برای تربیت طلاب و شاگردان بسیار ارزنده است.
غیر از علم باید از اخلاق ایشان یاد كرد كه به اخلاق الهی متخلق بودند. روحانیت و معنویت در گفتار و كردار و رفتار و حتی چهره ایشان پیدا بود. من مدت‌ها سالی دست‌كم یك‌بار خدمت ایشان می‌رفتم و هر بار یك روز با هم بودیم تا اینكه مدت‌ها، دیگر دیداری حاصل نشد. دو جلسه هم از صحبت‌های ایشان در انجمن حكمت و فلسفه بهره‌مند شدیم. علامه غیر از تالیف و تدریس، نسخه‌های خطی نفیس و گرانقدری تهیه كرده بودند و چندین صندوق نسخه خطی بسیار قدیمی از بزرگانی چون خواجه نصیر داشتند. یك‌بار نزد ایشان رفتم، دیدم بسیار محزون هستند. علت را پرسیدم. گفتند: در مدرسه‌ای فصوص الحكم را تدریس می‌كردم، عده‌ای آمدند و سنگ انداختند و درس را تعطیل كردند. شاگردان به خانه آمدند، در خانه هم همین مشكل پدید آمد! این خیلی بد است كه با عالمی به این بزرگی، چنین رفتار شود. ایشان مثل علامه طباطبایی مشعل فروزانی در حكمت بود كه روشنایی عرفان و فلسفه اسلامی را در قم روشن نگه داشت. حكمت علوی است و تقریب بین حكمت الهی و عرفان و فلسفه برهانی، كاری است كه علامه حسن‌زاده آملی در جهت آن گام بر می‌داشت و در كتابی به مناسبت كنگره‌ای در انجمن حكمت و فلسفه، تاكید كرد: قرآن و برهان و عرفان جدایی ناپذیرند. او جامع برهان و قرآن و عرفان بود.
منبع: روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید