1399/12/11 ۱۰:۴۸
ردیف موسیقی ایرانی در سال ۲۰۰۸ برای ثبت جهانی به همت خانه‌ی موسیقی و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران به یونسکو پیشنهاد شد و در سال ۲۰۰۹ در فهرست نمایندگان میراث فرهنگی ناملموس بشریت ثبت شده است.
برگردان: آذر جوادزاده
از سال ۲۰۰۶ تا کنون (۲۰۲۱)، شانزده شاهکار میراث فرهنگی ناملموس ایرانی به ثبت جهانی یونسکو رسیده که شرح و توصیف آن ها به قرار زیر است:
۱- ردیف موسیقی ایرانی
ردیف موسیقی ایرانی مشتمل بر قطعات موسیقیایی ِ سنتی موسیقی کلاسیک ایران است که جوهره‌ی فرهنگ موسیقی ایرانی را تشکیل می‌دهد. بیش از ۲۵۰ واحد ملودی به چرخه‌هایی به نام گوشه، تنظیم و مرتب می‌شوند ، و یک لایه‌ی کیفیتی ِ زیرینِ زمینه‌ای را فراهم می‌کند که انواع جان‌مایه‌ی ملودیک در برابر آنها به نظم آمده است. اگرچه عملکرد اصلی اجرای موسیقی سنتی ایران از طریق بداهه‌نوازی مطابق با روحیه‌ی نوازنده‌ی ساز و در پاسخ به مخاطب نواخته می‌شود ، نوازندگان سازهای ایرانی سال‌ها برای یادگیری و تسلط بر ردیف موسیقی ایرانی به عنوان مجموعه‌ای از ابزار موسیقی برای اجراها و ساخته‌های خود وقت صرف می‌کنند.
ردیف موسیقی ایرانی ممکن است در حوزه‌ی آوازی یا نوازندگی یک ساز باشد و روی سازهای متنوعی با تکنیک‌های مختلف از جمله بر سازهای زهی زخمه‌ای مانند تار، سه‌تار ، تنبور ، زیتر و سنتور و نیز ساز زهی کمانه‌ای ِ کمانچه و ساز بادی چوبی ِ نی اجرا می‌شود. ردیف موسیقی ایرانی از طریق آموزش شفاهی از استاد به هنرجو و سینه به سینه، منتقل می‌شود. ردیف موسیقی، هم تجسم زیبایی شناسی و هم فلسفه‌ی فرهنگ موسیقی ایرانی است. یادگیری ردیف حداقل در طول یک دهه با سختکوشی، تمرین و ممارست میسر می‌شود که در طی آن هنرآموزان قطعات موسیقیایی ردیف را حفظ می‌کنند و در یک فرایند تعالی و معناشناسانه‌ی موسیقی قرار می‌گیرند که گشایشی به فضیلت‌های انسانی و معنایی است. این گنجینه‌ی ارزشمند غنی در قلب موسیقی ایرانی نهفته است و نشان دهنده‌ی هویت فرهنگی و ملی مردم ایران است.
۲- موسیقی بخشی‌های خراسانی
موسیقی بخشی‌های خراسانی در سال ۲۰۱۰ توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران در یونسکو مطرح شده و در فهرست نمایندگان میراث فرهنگی ناملموس بشریت ثبت شده است.
در استان خراسان ، بخشی‌ها به دلیل مهارت در نواختن ساز دوتار مشهور هستند. آنها اشعار و حماسه‌های اسلامی و عرفانی حاوی مضامین اسطوره‌ای ، تاریخی یا افسانه‌ای را بازگو می‌کنند. موسیقی آنها معروف به موسیقی مقامی ، شامل قطعات همراه با ساز و آواز است که به زبان‌های ترکی ، کردی ، ترکمن و پارسی اجرا می‌شود. “نوایی” گسترده ترین مقام موسیقی بخشی ها است که با تنوع ، آواز ، بی‌ریتم ، همراه با اشعار “گنوسی” همراه است. نمونه‌های دیگر شامل مقام‌های ترکی: “تجنیس” و “گرایلی” ، مضامین مذهبی “شاخاتایی” و “لوی” ، یک مقام عاشقانه بی‌بدیل ، متعلق به کردهای کرمانجی خراسان شمالی است. بخشی‌ها یک رشته از نقاط را نر و دیگری را ماده می دانند. رشته مردانه باز می‌ماند ، در حالی که رشته‌ی ماده برای پخش ملودی اصلی استفاده می‌شود. موسیقی بخشی از طریق آموزش سنتی هنرجویان، فقط به اعضای خانواده یا همسایگان مرد محدود می‌شود یا به روش‌های مدرن منتقل می‌شود ، که در آن یک استاد طیف گسترده‌ای از هنرجویان هر دو جنس را در زمینه‌های مختلف آموزش می‌دهد. موسیقی بخشی های خراسانی به منزله‌ی انتقال تاریخ ، فرهنگ، اصول اخلاقی و دینی است. بنابراین نقش اجتماعی بخشی‌ها فراتر از نقش راوی ِ صرف است و آنها را به عنوان قاضی، میانجی و شفابخش و همچنین محافظ میراث فرهنگی قومی و منطقه‌ای جامعه‌ی خود جلوه می‌دهد.
۳ – آیین پهلوانی و زورخانه‌ای
آیین پهلوانی و زورخانه‌ای در سال ۲۰۱۰ توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران به یونسکو پیشنهاد شد و در فهرست نمایندگان میراث فرهنگی ناملموس بشریت ثبت شده است.
آیین پهلوانی یک هنر رزمی ایرانی است که ترکیبی از عناصر اسلام ، عرفان و باورهای پارسی باستان است. این مجموعه تشریفاتی از حرکات ژیمناستیک و کالستیک با ابزاری از سمبل سلاح های باستانی است که توسط ده تا بیست مرد انجام می‌شود. این آیین در یک زورخانه با یک ساختار مقدس گنبدی شکل و با یک عرصه‌ی هشت ضلعی غُرُق شده و در مقابل مخاطبان برگزار می‌شود. مرشد (استاد) که آیین پهلوانی را هدایت می‌کند، شعرهای حماسی و عرفانی را اجرا کرده و بر طبل جام، ضرب می‌کوبد. شعرهایی که مرشد می خواند آموزه های اخلاقی و اجتماعی را منتقل می‌کند و بخشی از ادبیات زورخانه‌ای را تشکیل می‌دهد. شرکت‌کنندگان در آیین پهلوانی ممکن است از هر قشر اجتماعی و مذهبی باشند و هر گروه با جامعه‌ی محلی خود ارتباط قوی دارد و برای کمک به نیازمندان تلاش می‌کند. در حین آموزش، هنرآموزان تحت نظارت پیشکسوت(قهرمان) از نظر اخلاقی و جوانمردی آموزش می‌یابند. کسانی که بر مهارت ها و هنرهای فردی مسلط هستند ، اصول مذهبی را رعایت می‌کنند و مراحل اخلاقی و عرفان را پشت سر می‌گذارنند؛ در نهایت می توانند درجهی برجسته پهلوانی (قهرمان) را کسب کنند. گذر از این مرحله، نشاندهنده‌ی درجه و اقتدار در جامعه است. در حال حاضر ، ۵۰۰ زورخانه در سراسر ایران وجود دارد که هرکدام شامل تمرین‌کنندگان ، بنیان‌گذاران و تعدادی از پیشکسوت‌ها هستند.
۴ – هنر نمایشی آیینی تعزیه
هنر نمایشی آیینی تعزیه در سال ۲۰۰۹ توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به یونسکو پیشنهاد داده شد و نهایتا در سال ۲۰۱۰ در فهرست نمایندگان میراث فرهنگی ناملموس بشریت ثبت شده است.
تعزیه یک هنر نمایشی آیینی است که وقایع مذهبی ، داستان های تاریخی و افسانه ای و قصه های عامیانه را بازگو می‌کند. هر اجرا چهار عنصر دارد: شعر ، موسیقی ، آهنگ و حرکت. برخی از نمایش‌ها تا صد نقش دارند که به شخصیت‌های تاریخی ، مذهبی، سیاسی ، اجتماعی ، ماورا طبیعی ، واقعی ، خیالی و فانتزی تقسیم می‌شوند. تاریخ پیدایش تعزیه را به پیشینه سه‌هزارساله سوگ سیاوش پهلوان داستان‌های ملی ایران نسبت داده و این آیین را مایه و زمینه‌ساز شکل‌گیری آن دانسته‌اند. هر درام ِ تعزیه یک نمایش منحصر به فرد است و موضوع ، لباس و موسیقی خاص خود را دارد. اجراها غنی از نمادها ، قراردادها ، رمزها و علائم قابل فهم برای تماشاگران ایرانی است و در صحنه و بدون نور و تزئین اجرا می‌شود. مجریان همیشه مرد هستند و نقش های زنانه را نیز مردان بازی می‌کنند و اغلب بازیگران غیرحرفه‌ای هستند که از راه های دیگر تامین معاش کرده و بیشتر برای بازخوردهای معنوی هنرنمایی می‌کنند. در حالی که تعزیه نقش برجسته‌ای در فرهنگ ، ادبیات و هنر ایرانی دارد ، ضرب المثل های روزمره نیز از نمایشنامه های آیینی گرفته شده است. اجراها ضمن حفظ سنت های قدیمی ، فرهنگ ملی و اساطیر ایرانی به ارتقا و تقویت ارزش‌های دینی و معنوی ، نوع دوستی و بشردوستی تاکید می‌کند. تعزیه همچنین نقش بسزایی در حفظ صنایع دستی مرتبط مانند طراحی لباس ، خوشنویسی و سازسازی دارد. انعطاف‌پذیری آن موجب اتحاد و به زبان مشترک جوامع مختلف تبدیل شده و باعث ارتقا ارتباط ، وحدت و خلاقیت شده است. تعزیه با مثل ها و مثال ها، سینه به سینه از استاد به هنرآموز منتقل می شود.
۵- مهارت سنتی قالی بافی در فارس
سنت قالی بافی در فارس در سال ۲۰۰۹ توسط سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری ایران به یونسکو پیشنهاد داده شد و در نهایت در سال ۲۰۱۰ در فهرست نمایندگان میراث فرهنگی ناملموس بشریت ثبت شده است.
ایرانیان از شهرت جهانی در قالیبافی برخوردارند و قالیبافان منطقه‌ی فارس واقع در جنوب غربی ایران ، از برجسته ترین افراد در زمینه‌ی قالی بافی هستند. در ابتدا مردان محلی در بهار یا پاییز پشم مورد نیاز را برای قالی بافی از دام می چینند.پس از آن مردان دستگاه بافندگی فرش را بنا می کنند – یک دار قالی که به صورت افقی روی زمین قرار می‌گیرد – در عین حال که زنان پشم را روی دستگاه ساده‌ی نخ‌ریسی تبدیل به نخ مورد نیاز برای قالی بافی می کنند. رنگ‌های استفاده شده برای فرش عمدتا طبیعی است: قرمز ، آبی، قهوه‌ای و سفید که از مواد رنگی از جمله جگر ، نیل ، برگ کاهو ، پوست گردو ، ساقه گیلاس و پوست انار در کارگاه رنگرزی خانگی تولید می‌شود. زنان مسئولیت طراحی ، انتخاب رنگ و بافت را دارند و صحنه‌هایی از زندگی عشایری خود را روی فرش به نقش می‌کشند. آنها بدون هیچ طراحی قبلی و فی‌البداهه می‌بافند. هیچ بافنده‌ای نمی‌تواند دو فرش یکسان ببافد، از این رو نقش فرش‌ها کاملا با هم متفاوت است. نخ رنگی برای شکل‌گیری و بافتن فرش به تار پشم گره می‌خورد. برای اتمام کار قالی بافی ، دو طرف قالی دوخته می‌شود ، پشم اضافی سوزانده شده و تمیزکاری نهایی فرش انجام می‌شود تا طرح فرش‌ها زنده‌تر و واقعی‌تر به چشم بیاید. تمام این مهارت‌ها به صورت سنتی شفاهی و با مثال به فرزندان عشایری منتقل می‌شوند. مادران،دختران خود را برای استفاده از مواد ، وسایل و مهارت ها آموزش می‌دهند، هم‌زمان که پدران، پسران خود را در چیدن پشم از دام و ساخت دستگاه‌های بافندگی آموزش می‌دهند.
۶- مهارت سنتی قالی بافی در کاشان
مهارت سنتی قالی بافی کاشان در سال۲۰۰۹ توسط سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری ایران به یونسکو پیشنهاد داده شد و در نهایت در سال ۲۰۱۰ در فهرست نمایندگان میراث فرهنگی ناملموس بشریت ثبت شده است.
درکاشان که مرکز فرش‌های ظریف دستباف است ، تقریبا از هر سه نفر یک نفر در کار بافت فرش مشغول به کار است. بیش از دوسوم قالیبافان نیز زن هستند. روند فرش بافی با طرحی آغاز می‌شود که از میان مجموعه‌ای از سبک‌های تثبیت شده شامل نقوش مختلف مانند گل ، برگ ، شاخه ، حیوانات و صحنه‌های برگرفته از تاریخ شرح داده شده است. تار و پود قالی بافته شده بر روی دستگاه بافندگی معروف به دار ، از پنبه یا ابریشم است. شاکله‌ی قالی با گره زدن نخ‌های پشم یا ابریشم به تار با گره معروف فارسی انجام می‌شود ، سپس توسط ردیفی از پود بافته شده در جای خود نگه داشته شده و با شانه کوبیده می‌شود. سبک بافت فارسی (که به آن گره نامتقارن نیز گفته می‌شود) با ظرافت مثال زدنی در کاشان اعمال می‌شود ، به طوری که قسمت پشتی فرش به صورت ریز و یک‌دست گره خورده است. رنگ‌های فرش کاشان از انواع رنگ‌های طبیعی از جمله ریشه روناس ، پوست گردو، پوست انار و برگ درخت انگور حاصل می‌شود. مهارت سنتی قالی بافی کاشان از طریق کارآموزی با راهنمایی مادران و مادربزرگ ها به دختران منتقل می‌شود. مردان نیز مهارت‌های خود در زمینه طراحی ، رنگرزی ، پشم چینی ، ساخت دستگاه‌های بافندگی و ابزارسازی را به فرزندان ذکور آموزش می‌دهند.
۷- آیین نقالی ، داستان سرایی نمایشی ایرانی
آیین نقالی توسط سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری ایران در سال ۲۰۱۰ به یونسکو پیشنهاد داده شد و در سال ۲۰۱۱ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس بشریت که نیاز به حفاظت فوری دارند به ثبت رسید.
آیین نقالی ایرانی، کهن‌ترین شکل نمایشی در ایران است که از دیرباز در اجتماعات بسیار کوچک تا روستاها و شهرها به نمایش درآمده و از جایگاه مهمی در جامعه‌ی ایرانی برخوردار است. مجری – نقال – داستان‌هایی را با شعر یا نثر همراه با حرکات و ریتم و گاهی موسیقی دستگاهی و طومارهای نقاشی بازگو می‌کند. نقال ها، هم به عنوان مجری سرگرم‌کننده و هم به عنوان حاملان ادبیات و فرهنگ فارسی فعالیت می‌کنند و باید با اصطلاحات فرهنگی محلی ، زبان‌ها و گویش‌ها و موسیقی سنتی آشنا شوند. نقالی مستلزم استعداد قابل توجه، حافظه‌ای ماندگار و توانایی بداهه نوازی با مهارت‌هایی برای جذب تماشاگر و مخاطب است. نقال‌ها از لباس‌های ساده استفاده می‌کنند ، اما ممکن است در هنگام اجرا از کلاه‌خود یا پوشش‌های زرهی استفاده کنند تا به بازسازی صحنه‌های نبرد کمک کنند. نقال‌های زن فقط برای تماشاگران زن آیین نقالی را اجرا می‌کنند. نقال‌ها تا چندی پیش مهمترین حافظ قصه‌های عامیانه ، حماسه‌های قومی و موسیقی محلی ایران به حساب می‌آمدند. نقالی قبلا در قهوه خانه‌ها ، چادرهای عشایر ، خانه‌ها و اماکن تاریخی مانند کاروانسراهای باستانی اجرا می‌شد. به تدریج کاهش محبوبیت قهوه‌خانه‌ها و ورود انواع جدید سرگرمی‌ها ، منجر به کاهش علاقه به اجرای نقالی شده است. کهولت مجریان استاد (مرشد) و کاهش محبوبیت در میان نسل های جوان باعث افت شدید تعداد نقال‌های ماهر شده و بقای این هنر نمایشی را تهدید می‌کند.
۸- مهارت سنتی ساختِ قایق‌های ایرانی ِ لِنج در خلیج فارس
مهارت سنتی ساخت لنج در خلیج فارس در سال ۲۰۱۰ توسط سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری ایران به یونسکو پیشنهاد داده شد و در سال ۲۰۱۱ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس بشریت که نیاز به حفاظت فوری دارند، ثبت شد.
شناورهای ایرانی ِ لنج به طور سنتی ساخته شده و ساکنان سواحل شمالی خلیج فارس برای سفرهای دریایی ، تجارت ، ماهیگیری و غواصی مروارید از آنها استفاده می‌کنند. دانش سنتی پیرامون لنج سازی شامل ادبیات شفاهی ، هنرهای نمایشی و جشنواره ها ، علاوه بر تکنیک‌های قایقرانی، ناوبری، اصطلاحات و پیش بینی آب و هوا است که ارتباط تنگاتنگی با قایقرانی و مهارت‌های ساخت قایق چوبی دارد. دانش ناوبری مورد استفاده برای حرکت در لنج ها به طور سنتی از پدر به پسر منتقل می‌شود. در گذشته ناوگان ایرانی می‌توانستند مسیرکشتی را با توجه به موقعیت خورشید ، ماه و ستارگان تعیین کنند. آنها از فرمول‌های ویژه‌ای برای محاسبه طول و عرض جغرافیایی و همچنین عمق آب استفاده می‌کردند. به هر باد نامی داده شده که همراه با رنگ آب یا ارتفاع موج برای پیش بینی هوا استفاده می شد. موسیقی و ریتم‌های خاص نیز از بخش‌های جدا نشدنی قایقرانی در خلیج فارس به شمار می‌رود و ملوانان هنگام کار آوازهای خاصی می‌خوانند. امروزه ، جامعه‌ی ملوانی دریایی بسیار اندک و عمدتا شامل افراد مسن است. همچنین قایق های جایگزین ارزان قیمت فایبرگلاس به جای لنج های چوبی به کار گرفته شده و کارگاه‌های ساخت لنج چوبی به تعمیرگاه لنج های قدیمی تبدیل می شوند. فلسفه ، پیشینه‌ی آیینی ، فرهنگ و دانش سنتی قایقرانی در خلیج فارس به تدریج در حال محو شدن است ، اگرچه برخی از مراسم مرتبط به آن در چند مکان همچنان ادامه دارد.
منابع:
Https://Ich.Unesco.Org/En/RL/Radif-Of-Iranian-Music-00279
Https://Ich.Unesco.Org/En/RL/Music-Of-The-Bakhshis-Of-Khorasan-00381
Https://Ich.Unesco.Org/En/RL/Pahlevani-And-Zoorkhanei-Rituals-00378
Https://Ich.Unesco.Org/En/RL/Ritual-Dramatic-Art-Of-Taziye-00377
Https://Ich.Unesco.Org/En/RL/Traditional-Skills-Of-Carpet-Weaving-In-Fars-00382
Https://Ich.Unesco.Org/En/RL/Traditional-Skills-Of-Carpet-Weaving-In-Kashan-00383
Https://Ich.Unesco.Org/En/USL/Naqqali-Iranian-Dramatic-Story-Telling-00535
Https://Ich.Unesco.Org/En/USL/Traditional-Skills-Of-Building-And-Sailing-Iranian-Lenj-Boats-In-The-Persian-Gulf-00534
منبع: انسان شناسی و فرهنگ
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید