جست‌وجوگر اندیشه‌های سیاسی / كاظم موسوی بجنوردی

1399/8/22 ۱۰:۴۲

باید اذعان كرد كه تحقیق و پژوهش در باب موضوعات تاریخی و اجتماعی و اندیشه‌های سیاسی در حوزه‌های مربوط به اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی بر زمینه علوم نوین چون جامعه‌شناسی، در عین لزوم، بسیار دشوار است و هرچه پژوهشگر، بر منابع و مآخذ ادوار تاریخی و تحولات فكری و فرهنگی اسلام و ایران تسلط داشته باشد، حاصل كار او به هدف نزدیك‌تر است و می‌تواند برای درك تحولات كنونی و حتی آینده راهگشا و روشنگر باشد

باید اذعان كرد كه تحقیق و پژوهش در باب موضوعات تاریخی و اجتماعی و اندیشه‌های سیاسی در حوزه‌های مربوط به اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی بر زمینه علوم نوین چون جامعه‌شناسی، در عین لزوم، بسیار دشوار است و هرچه پژوهشگر، بر منابع و مآخذ ادوار تاریخی و تحولات فكری و فرهنگی اسلام و ایران تسلط داشته باشد، حاصل كار او به هدف نزدیك‌تر است و می‌تواند برای درك تحولات كنونی و حتی آینده راهگشا و روشنگر باشد، ولی ناگفته پیداست كه گرد آوردن این شرایط خود دشواری‌ها و سختی‌های بسیاری در پی می‌آورد. آشنایی با آرا و نظرات نوین در حوزه دانش‌هایی چون جامعه‌شناسی و سیاست‌شناسی سالیان دراز است كه در دانشگاه‌ها و مجامع علمی جهان موضوع ده‌ها رشته و انبوهی از پژوهش‌ها بوده است و در كشور ما هم سابقه این گونه مطالعات با سابقه بنیانگذاری نهاد دانشگاه از نظر زمانی فاصله چندانی ندارد. بسیاری از متفكران كشور ما به ویژه در نیم قرن اخیر به این گونه مطالعات شناخته بوده‌اند و جامعه علمی از پژوهش‌های ایشان بهره‌مند شده است. در میان دانشمندان و پژوهشگران معاصر، زنده‌یاد دكتر فیرحی با برخورداری از تحصیلات عالی در حوزه و دانشگاه، تحقیق در اندیشه سیاسی اسلام و تشیع را موضوع تحقیقات و مطالعات عمیق و ارزنده خود قرار داده بود و كوشش می‌كرد «فقه سیاست» را بر بنیاد مطالعات و نظرات جدید بررسی و عرضه كند. كند و كاو در بنیادهای مشروعیت در نظریه‌های حكومت و دولت در اسلام و تشیع از دیرباز تا عهد قاجاریه و پس از آن همواره در دایره دلبستگی‌ها و ذهن جست‌وجو‌گر و پرسشگر او قرار داشت. تحصیلات حوزوی و شناخت عمیق مآخذ فقهی و عقیدتی و كلامی و جز آن، همراه آشنایی با روش‌های نوین تحقیق، به آثار او از حیث علمی لطف و اعتباری خاص بخشیده است. او به فراست، به نیاز برای شناخت هر چه بیشتر اندیشه‌های سیاسی و بنیادهای مشروعیت و مفاهیمی چون حكومت و خلافت و دولت پی برده بود و نیك می‌دانست كه شناخت جریان‌های معاصر در جهان اسلام از راه بررسی هرچه بیشتر و عمیق‌تر این مفاهیم می‌گذرد؛ به ویژه كه در یكی دو دهه اخیر، جهان اسلام و به‌ طور كلی جامعه بشری، نهایت خشونت و سبعیت را در پوشش این قبیل مفاهیم تجربه كرده و هنوز با آن دست به گریبان است. میراث قلمی دكتر فیرحی و تجربه گرانقدر سال‌ها تدریس و سخنرانی‌های علمی او بر غنای پژوهش در این زمینه‌ها افزوده و خود به هیات گنجینه‌ای ارزشمند و كم‌نظیر درآمده است. مركز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در سالیان اخیر از لطف حضور و نظرات او در جلسات خاص مربوط به عناوینی چون دولت و سلفی‌گری برخوردار می‌شد و عضویت ایشان در شورای عالی علمی، همكاری‌های بیشتری را در آینده نوید می‌داد اما دریغ و افسوس كه او اینك در میان ما نیست. فقدان دانشمند فرزانه كه تقوا و حُسن خُلق و فروتنی را زینت مراتب علمی خود كرده بود، بیش از آنچه به بیان در آید موجب خسارت و مصداق تمام ثلمه و ضایعه است و در آینده آثار این خسارت بسی بیشتر آشكار خواهد شد. میراث دكتر فیرحی اینك در برابر شاگردان و دلبستگان محضر علمی اوست و بجاست كه حیات علمی و پژوهشی او و روشی كه در تحقیق و تتبع داشت، خود موضوع تحقیق و پژوهش قرار گیرد و از آن مهم‌تر، برنامه‌ای كه او برای شناخت تحولات فكری جوامع اسلامی وجه همت خود قرار داده بود، به نحو شایسته‌ای پیگیری شود. بدین ترتیب می‌توان امیدوار بود از فروغ چراغی كه او برافروخت، همچنان برخوردار باشیم.